Τρεις ιστορίες που κυλούν σε σιδηροδρομικές ράγες, όμως δεν έχουν να κάνουν με τη γοητευτική ρυθμική μουσική του σιδηροδρομικού ταξιδιού, αλλά με τις δύσκολες καταστάσεις, τις οποίες, λόγω επαγγέλματος, βιώνουν μέλη του προσωπικού των σιδηροδρόμων. Οι υπάλληλοι δηλαδή με καθήκοντα «εδάφους», κατ’ αναλογίαν με εκείνα που εκτελούν στα αεροδρόμια οι ταγμένοι στην ασφάλεια των πτήσεων στο έδαφος, ταγμένοι εδώ, από το σταθερό πόστο του ο καθένας, στην υπηρεσία ελέγχου και ασφάλειας των εν κινήσει συρμών.

Οι ιστορίες διαδραματίζονται στην πρώιμη, αν όχι, όπως στην περίπτωση Ντἰκενς, προϊστορική εποχή των σιδηροδρόμων. Βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο των καθηκόντων, που επωμίζονται αυτοί οι άνθρωποι, είναι ο κίνδυνος. Ο κίνδυνος, που προέρχεται από τη φύση της κίνησης, της ταχύτητας μηχανών τε και ανθρώπων και της ενδεχόμενης αμέλειας των τελευταίων, ακόμη και της ελαφράς, που μπορεί όμως να επιφέρει βαρύτερα, ακόμη και από τη βαρεία αμέλεια, αποτελέσματα.

Ούτε καν σήμερα, ακόμη και τα τελειότερα, ακριβέστερα και ακριβότερα όργανα της ώρας με την ώρα εξελισσόμενης τεχνολογίας δεν εξαλείφουν αυτόν τον κίνδυνο, έστω κι αν τον περιορίζουν. Ταυτοχρόνως όμως, αφενός λόγω της επανάπαυσης των ανθρώπων στα μηχανήματα και αφετέρου εξαιτίας της πολυπλοκότητας των συγκοινωνιακών δικτύων (βλ. τις σιδηροδρομικές γραμμές και τις διακλαδώσεις στους μεγάλους σταθμούς), ο κίνδυνος ατυχημάτων και δυστυχημάτων ελλοχεύει και σε λεπτομέρειες αντιστρόφως ανάλογες των συνεπειών της απροσεξίας, ή έστω της μη ανθρώπινης προβλεπτικότητας.

Τότε όμως, σ’ εκείνες τις παλαιές εποχές, που επιβίωναν στην πατρίδα μας ακόμη και προ πεντηκονταετίας, δηλαδή και στο πρόσφατο παρελθόν, οι άνθρωποι έφεραν την αποκλειστική ευθύνη και η εύρυθμη και ασφαλής μετακίνηση, εδώ η σιδηροδρομική, εναπόκειτο λιγότερο στην τεχνική για την εποχή επάρκεια και περισσότερο στην ατομική ανθρώπινη ικανότητα και υπευθυνότητα. Τουτέστιν στις βασικές προϋποθέσεις της ορθολογικής αντιμετώπισης του κινδύνου. Καθ’ ον τρόπο και στον βαθμό που ισχύει στην τυπική λογική η σχέση αιτίου-αιτιατού και στη φύση οι νόμοι της νευτώνειας φυσικής.

Αμ δε! Στην ιστορία του Ντίκενς ένας ορατός άνθρωπος εμφανίζεται, από μια αόρατη πραγματικότητα, στον έμπειρο, επιμελή και ευσυνείδητο σηματοφύλακα ενός απομονωμένου φυλακίου και προβλέπει, άνευ προειδοποιητικής αξίας, ένα πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα, έναν θάνατο επιβάτιδος ενός επόμενου τρένου, τελικώς δε και τον θάνατο του ίδιου αυτού άτυχου ανθρώπου. Ο συγγραφέας αποφεύγει να αποδώσει τη μαρτυρία της παρουσίας του προφητικού φαντάσματος σε παθολογικής αιτιολογίας νευρική διαταραχή του αυτόπτη μάρτυρα αναπόδεικτων γεγονότων, αλλ’ εν τέλει και αναμφισβήτητου θύματός τους. Υπονοεί μάλλον ότι επρόκειτο για μεταφυσικά φαινόμενα ισοδύναμα προφητείας, που εξεπληρώθη με τραγικό τρόπο. Αυτή η υποψία αιωρείται στο ίδιο το βιογραφικό του Ντίκενς και στις συμπτώσεις της ζωής του, που τον οδήγησαν και αυτόν τον ίδιο στον θάνατο.

Πάντως, όλες οι ιστορίες και δη οι λογοτεχνικές περιέχουν στη σύλληψη του πυρήνα τους τη μία και μοναδική ιστορία, εκείνη της ανθρώπινης περιπέτειας στα –συχνά– αδιευκρίνιστα σύνορα των τοπίων της φαντασίας και της πραγματικότητας.

Στη δεύτερη ιστορία, του λογοτέχνη και λαογράφου Γεωργίου Α. Μέγα, η ευτυχής κατάληξη ενός επαπειλούμενου, στις κατεστραμμένες από κεραυνό ράγες, σιδηροδρομικού δυστυχήματος και η σωτηρία των επιβατών οφείλεται στη γενναιότητα και την ευρηματικότητα του σηματοφύλακα, να προειδοποιήσει τον μηχανοδηγό με ένα κομμάτι που έσκισε από το κόκκινο πουκάμισό του και με το οποίο τύλιξε τον απλό και σβηστό εκείνη τη δραματική στιγμή φανό. Ενώ το παράπηγμά του παραδίπλα και όλη του η περιουσία είχαν γίνει ήδη παρανάλωμα του πυρός. Ο συγγραφέας και σ’ αυτή την περίπτωση αφήνει να νοηθεί ότι η σχεδόν αυτοθυσιαστική πράξη του σηματοφύλακα εκφεύγει της αναμενόμενης αυτοσυντηρητικής αντίδρασης ενός ανθρώπου.

Στην τρίτη ιστορία, του Έκτορα Ροδινού, οι μηχανοδηγοί προσπερνούν τον τραυματισμένο σηματοφύλακα εκλαμβάνοντας τις απελπισμένες χειρονομίες του για βοήθεια ως χαιρετισμό, αντιχαιρετώντας τον. Θυμίζει το περιστατικό με τον βοσκό, που προσπάθησε να σταματήσει τη μοιραία πορεία του Akropolis Express την 16η Ιανουαρίου 1972 στις 16:45 μεταξύ Δοξαρά και Ορφανών κοντά στη Λάρισα. Τα απεγνωσμένα σινιάλα του εξέλαβαν οι μηχανοδηγοί ως χαιρετισμό και τον αντιχαιρέτησαν επίσης. Στην επόμενη στροφή το Ακρόπολις συγκρούστηκε με την αντιθέτως στη μονή γραμμή ερχόμενη αμαξοστοιχία. Αποτέλεσμα: 21 νεκροί και πολλοί βαριά τραυματίες.

Τι συνδέει τις τρεις (+1) παραπάνω ιστορίες; Ο κοινός πυρήνας που καλείται σύμπτωση. Πιθανότατα δηλαδή η ίδια η προέλευση της ζωής (και του θανάτου).

Η μεταφράστρια και επιλέξασα τις κατά τον υπότιτλο «τρεις σιδηροδρομικές ιστορίες» τιτλοφορεί το βιβλίο (κατά το κεντρικό μότο «τα βιβλία είναι τρένα ονείρων») Η κβαντομηχανική του ερυθρού φανού. Διευκρινίζει δε (οπισθόφυλλο) ότι τα σημαινόμενα του κόκκινου χρώματος είναι ο κίνδυνος, αλλά και το πάθος για ζωή. Και διατυπώνει το ερώτημα, αν «η κβαντομηχανική αντίληψη του κόσμου μπορεί να μας αποκαλύψει τις βαθύτερες συνδέσεις καταστάσεων και πραγμάτων».

Η τολμηρή ιδέα ότι οι άνθρωποι και όλα τα έμβια όντα δεν είμαστε μόνο στοιχεία του σύμπαντος, αλλά κι ο καθένας μας ένα σύμπαν, που ενδεχομένως περιέχει και άλλα μικρότερα σε μια εις τη νιοστή ακολουθία, βρίσκει ενδεχομένως στήριγμα στους νόμους της κβαντομηχανικής. Ταυτόχρονα όμως αυτή η θεωρία στον μικρόκοσμο προσδιορίζεται επίσης από τη χαϊζεμπεργκιανή αρχή της απροσδιοριστίας.

Το ανθρώπινο πνεύμα «μπορεί να δρα σαν οιακιστής» στο ταξίδι προς την αλήθεια, αλλά νομίζω ότι ο οιακιστής προσιδιάζει περισσότερο σε πλεούμενο, όπου μια στραβοτιμονιά μπορεί να μας βυθίσει στα βαθιά νερά και της φιλοσοφίας. Ενώ τα τρένα ανήκουν στη σταθερή τροχιά, που, αν δεν χαρίζει πάντα, τουλάχιστον υπόσχεται «ασφάλεια και γαλήνη». Πάντως, όλες οι ιστορίες και δη οι λογοτεχνικές περιέχουν στη σύλληψη του πυρήνα τους τη μία και μοναδική ιστορία, εκείνη της ανθρώπινης περιπέτειας στα –συχνά– αδιευκρίνιστα σύνορα των τοπίων της φαντασίας και της πραγματικότητας.

Η Βασιλική Μανουσαρίδου επέλεξε και πλαισίωσε με τα εύστοχα σχόλιά της, όπως και με πλούσιο και ωραιότατο φωτογραφικό υλικό, τρία κείμενα που κατά τη γνώμη μου δικαιώνουν απόλυτα το αισθητικό ένστικτο και κριτήριό της. Η μεταφραστική της δεινότητα απέδωσε σε ρέοντα νεοελληνικά την ιστορία του Καρόλου Ντίκενς και η επιλεκτική της οξυδέρκεια μας χάρισε δύο πρωτότυπα κείμενα, το ένα μάλιστα εκ των οποίων (Μέγας) προσωπικά με συγκίνησε ιδιαίτερα, αφού με γύρισε στα σχολικά μου χρόνια. Το κείμενο του Έκτορα Ροδινού αναδίδει γνήσια ποίηση, αποφεύγοντας τη συχνά απαντώμενη και ζημιογόνο στην πεζογραφία ποιητικότητα. Αναρωτιέμαι μόνο γιατί απουσιάζει το βιογραφικό του συγγραφέα.

Η κβαντομηχανική του ερυθρού φανού
3 απρόσμενες σιδηροδρομικές ιστορίες
Βασιλική Μανουσαρίδου
Οιακιστής
80 σελ.
ISBN 978-960-590-030-4
Τιμή €14,30

Twitter