Μαίρη Μικέ: «Ζωντανοί ίσκιοι»

Με το δεύτερο (ακραιφνώς πεζογραφικό) βιβλίο της –και αυτό με διηγήματα– η καθηγήτρια της Νεοελληνικής Φιλολογίας του ΑΠΘ Μαίρη Μικέ ουσιαστικά κηρύσσει προσκλητήριο νεκρών, φέρνει στην επιφάνεια τόσο βιβλία όσο και συγγραφείς και ήρωες των τελευταίων 150 χρόνων σε μια προσπάθεια να συνομιλήσει μαζί τους, να δει τι κοινό έχουν και παράλληλα να βρει συγκριτικά τις ομοιότητες που αυτά, δηλαδή τα έργα, έχουν μεταξύ τους. Τι κάνει όμως η πεζογράφος στη δική της πλευρά, στο δικό της μετερίζι, στη δική της προσαρμογή εντός των ιστοριών στις οποίες και επεμβαίνει; Τι επιχειρεί ανασκαλεύοντας κορυφαίες πεζογραφικές αλλά και ποιητικές καταθέσεις; Στην ουσία επιθυμεί, κάνοντας τον συγγραφέα ήρωα, τους ήρωες συγγραφείς και ούτω καθεξής, να αποκαλύψει (με βάση τη γυναικεία ιδιοσυγκρασία και προσωπικότητα) πως όλα έχουν τη ρίζα τους, όλα από κάπου εκκινούν, δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη αλλά το αντίστροφο, ομηρική ηρωίδα γίνεται η μονόχειρας Ρένα του Εμφυλίου στο Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου. Η Γερτρούδη Στερν, η Εβραία επονομαζόμενη Γκρέτα, ηρωίδα της Ομορφάσχημης του Νίκου Καχτίτση, η οποία επέζησε του Ολοκαυτώματος, οι μέχρι πριν από λίγα χρόνια ολοζώντανοι Τάσος Χατζητάτσης, Μάρκος Μέσκος και Κλείτος Κύρου, η μητέρα του Βιζυηνού, η Πασιφάη στο έργο του Σαχτούρη, όσο και η υπό κράτηση Τατιάνα Γκρίτση-Μιλλιέξ, παρέα με τις αράχνες της, ο Γιάννης Ρίτσος συντροφιά με το ζεύγος Καρυωτάκη-Πολυδούρη, η οδύσσεια της Μέλπως Αξιώτη στην Ευρώπη, οι ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Και τρία τελευταία διηγήματα μαγικού ρεαλισμού με νατουραλιστικές πινελιές, που κλείνουν τη συλλογή, αφήνοντας πιο απελευθερωμένη τη συγγραφέα στο να μιλήσει ίσως για κάποιες πιο προσωπικές της στιγμές.

Ίσως κάποιοι, ορμώμενοι από τις επιγραμματικές μας αναφορές στους μύθους των διηγήσεων της πεζογράφου Μαίρης Μικέ, να αναρωτηθούν το πόσο δύσκολο είναι να τις πλησιάσεις, να τις νιώσεις, να τις αφομοιώσεις, να τις αποδεχτείς. Η απάντηση είναι: πάρα πολύ εύκολα. Αν έλειπαν μάλιστα κάποιοι γλωσσικοί βερμπαλισμοί, κάποια υπερφορτωμένα σημεία των κειμένων, θα λέγαμε πάλι: υπερβολικά εύκολα. Η Μικέ, σε εκείνο το κομμάτι όπου βρίσκεται με τους τρεις δημιουργούς της Θεσσαλονίκης ή στα τρία εξόδια, ή σε εκείνο που αφορά την πορεία της Μέλπως Αξιώτη με καλούς φίλους, όχι μόνο τα παραθέτει με σύγχρονο τρόπο (γλώσσα, έκφραση, ατμόσφαιρα, ύφος) αλλά, πολύ περισσότερο, τους δίδει ένα αληθινό πρόσωπο και περιεχόμενο, το οποίο ο καθείς επαρκής αναγνώστης μπορεί να κατανοήσει. Σε άλλα όμως –στα υπόλοιπα, δηλαδή–, εμπνεόμενη από την αξία και των συγγραφέων αλλά και των βιβλίων και των ηρώων που ζουν μέσα τους, αριστοτεχνικά, αναλυτικά, μυθοποιητικά, σχεδόν κεντώντας, περνά το μήνυμά της, το οποίο η ίδια ως καθηγήτρια έχει ταυτοποιήσει, καλώντας μας να το διατρέξουμε και εμείς, να μπούμε δηλαδή ολοκληρωτικά μέσα του και να το ανακαλύψουμε. Πράγμα που απαιτεί βέβαια αναγνωστική προσοχή, προσήλωση, καταφυγή στα βιβλία που αναφέρονται, προκειμένου να επιστρέψουν στη μνήμη μας αυτά που έχουμε διαβάσει πολύ παλιά, προσαρμοσμένα σε εκείνο που η δημιουργός περνά ως αποκλειστικά δικό της, ακόμη και αν φαίνεται απλώς ότι είναι ίσως δανεισμένο. Άρα και χωρίς υπερβολή, εδώ στους Ζωντανούς ίσκιους έχουμε να κάνουμε, να αναμετρηθούμε, να παλέψουμε με τρεις εκδοχές, η μία εκ των οποίων είναι εκείνη της αφηγήτριας, έστω και αν η ίδια προσπαθεί να κρύψει κατά το δυνατόν τη δική της φωνή, αφήνοντας να διαφανεί περισσότερο η εικόνα ενός Ρίτσου, ενός Σαχτούρη, ενός Αλεξάνδρου, μιας Αξιώτη, ενός Καχτίτση.

Ήρωες μυθιστορημάτων βρίσκουν μια δεύτερη ζωή, μπορεί και τρίτη.

Εκείνο επίσης που προκαλεί τεράστια εντύπωση, πέρα από την πεζογραφική δεινότητα και ικανότητα, είναι η κριτική ματιά της καθηγήτριας (η οποία διδάσκει πράγματα κοντινά μας), ένα βλέμμα άκρως αιχμηρό (τόσο που η δική μας παρέμβαση να καθίσταται μάλλον περιττή και, πολύ περισσότερο, υποδεέστερη και ανασφαλής), το οποίο, δεν θα έλεγα τη λέξη παραξενεύει, σίγουρα όμως είναι πρωτόγνωρο. Ήρωες μυθιστορημάτων βρίσκουν μια δεύτερη ζωή, μπορεί και τρίτη. Συγγραφείς γίνονται οι ήρωες αφηγήσεων που προξενούν ευγενή ανταπόκριση και πάνω απ’ όλους και όλα μια μπαγκέτα, ένας αρχιμουσικός που διευθύνει μια ορχήστρα με τους πλέον επιφανείς (σίγουρα δεν είναι οι μόνοι, υπάρχουν δεκάδες του ίδιου επιπέδου) μουσικούς (αλήθεια –και το θέτω εδώ για μεγαλύτερη έρευνα– πόση μουσική εμπεριέχει ο λόγος, πόση μελωδία σκιρτά), οι οποίοι και αποδίδουν με τον καλύτερο τρόπο την έξαψη της πεζογράφου, να τους ντύσει έτσι και να τους απελευθερώσει από το στενό περίγραμμα ενός βιβλίου, προκειμένου να διασπείρουν μια πρόταση πρωτοφανή ως προς την εκλεκτικότητά της και τη μεγάλη της ακτινοβολία. Το κριτικό υπόβαθρο, λοιπόν, κάνει τα συγκεκριμένα διηγήματα όχι απλώς πρόσχημα στο πλησίασμα κάποιων συγγραφέων με θηριώδες έργο, αλλά υποβοηθά σε μια απόπειρα υπόμνησής τους, όχι με την ευτελή σημασία της λέξης, αλλά με εκείνη της αναπαλαίωσής τους, της συντήρησης και της προσφοράς τους σε ένα κοινό που θα τους προσλάβει και θα τους απολαύσει εξίσου καλά.

Πολλοί από τους συγγραφείς (πεζογράφοι και ποιητές) των προηγούμενων αιώνων με τους οποίους έστω και μυθοπλαστικά ασχολείται η Μαίρη Μικέ, ένιωσαν την αναγνώριση του έργου τους όντας εν ζωή, οι περισσότεροι όμως βρήκαν τη θέση τους στην Ιστορία της Λογοτεχνίας μετά τον θάνατό τους για διάφορους λόγους, οι οποίοι δεν είναι του παρόντος. Η Μικέ, χωρίς να έχει στόχο μέσω αυτών να κερδίσει μερίδιο επιδοκιμασίας, χωρίς να περνά από το μυαλό της πως μπορεί να αποκομίσει οφέλη κάνοντας μια τέτοια περίτεχνη ενέργεια (να τους βάλει δηλαδή ήρωες σε δικά της λογοτεχνικά παραμύθια), χωρίς να διανοείται να κερδίσει λίγο από τη λάμψη τους, ουσιαστικά γίνεται m mike μέρος μιας αλυσίδας, η οποία ακόμη και αν ένας κρίκος χαθεί, η ίδια θα σπάσει. Άλλωστε –και το άφησα για το τέλος, παρότι είναι πασιφανές– η πλειονότητα των συγγραφέων τους οποίους αναζητά στα γραφόμενά της ανήκουν σε έναν χώρο πολιτικό άκρως καθορισμένο και γεμάτο και από άλλους αξιόλογους ανθρώπους της τέχνης, οι οποίοι διαχρονικά, όχι μόνο με τον λόγο τους αλλά και τις πράξεις τους, απέδειξαν και την τελειότητα του χαρακτήρα τους αλλά και το προσωπικό τους πλεόνασμα, μέσα σε περιόδους άκρως ανταγωνιστικές. Άρα, σέβας στους πεθαμένους για ό,τι προσέφεραν, σεβασμό και στους νεότερους, οι οποίοι επιμένουν να τους αναδεικνύουν και να τους επαναφέρουν στην επιφάνεια.