Νίκος Δαββέτας: «Άντρες χωρίς άντρες»

Εξαιτίας του γεγονότος ότι ο Νίκος Δαββέτας πέρα από πεζογράφος είναι και ποιητής, πέραν δηλαδή της αναλυτικής επεξεργασίας και της σύντμησης, τα μυθιστορήματά του εμπεριέχουν, εν είδει κεφαλαίων της μιας ανάσας, άπειρες εικόνες, θεατρικά δρώμενα, κινηματογραφικά πλάνα, εν τέλει, περιορισμένο αριθμό ηρώων σε μια προσπάθεια ανίχνευσης των πιο μύχιων προθέσεών τους. Πράγματι, εδώ, στο τελευταίο του έργο, ουσιαστικά τα πρόσωπα είναι τρία. Ο φίλος, ο πατέρας του φίλου και ο αφηγητής. (Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει και τη μητέρα του φίλου, αυτό όμως αφήνεται διακριτικά στο παρασκήνιο, όπως επίσης και τον θείο του φίλου – και αυτός όμως δεν ενεργεί μυθοποιητικά, είναι ένα πρόσωπο στο οποίο γίνεται συνεχής αναφορά.) Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα με τη σειρά. Λίγο πριν από τον θάνατό του, ο πατέρας αποκαλύπτει στον γιο του ολόκληρη τη ζωή του – Χίτης στην Κατοχή, χαφιές της Ασφάλειας (δημόσιος υπάλληλος, ειρωνεύεται ο αφηγητής), άνθρωπος του μετακατοχικού και μετεμφυλιακού συστήματος, χουντικός στη συνέχεια και πάνω απ’ όλα ομοφυλόφιλος, τέλος, ένας κυνηγημένος από πολιτικούς αντιπάλους, ο οποίος για να επιβιώσει πρέπει συνέχεια να κρύβεται, μέρα-νύχτα. Ο γιος δέχεται τις αποκαλύψεις του πατέρα χωρίς ιδιαίτερη έκπληξη, πέρα του γεγονότος της σεξουαλικής του ταυτότητας, και παράλληλα της πιθανότητας να μην είναι αληθινό του παιδί, πράγμα που για διάφορους λόγους καθυστερεί να φέρει εις πέρας με ένα απλό γονιδιακό αποτύπωμα. Κατά τ’ άλλα πηγαίνει στο Παρίσι για σπουδές που δεν ολοκληρώνει ποτέ και καταλήγει συγγραφέας, τον οποίο οι Γάλλοι κριτικοί υποδέχονται με ανοιχτές αγκάλες. Το ζήτημα της ταυτότητας του DNA το αφήνει ανοιχτό, καθώς μέσα σε όλα που του λέει ο πατέρας είναι και το ζήτημα του ερωτικού δεσμού της μητέρας του με κάποιον αριστερό (Λαμπράκη επί της ουσίας) την ίδια περίοδο που γεννήθηκε. Όσο για τον αφηγητή, δεν υπάρχει κάτι το συνταρακτικό, είναι ένας άνθρωπος στον οποίο στηρίζεσαι για να σε ακούσει, χρόνια συμμαθητές και συμφοιτητές, χρόνια φίλοι και ο ίδιος εν σπέρματι συγγραφέας. Διαλέγοντας λοιπόν ο Δαββέτας λίγα πρόσωπα να χειριστεί, περιορισμένο αριθμό ηρώων να φέρει εις πέρας και με την έκδηλή του απόφαση να γράφει (μικρά) από άποψη σελίδων πονήματα, μεγάλα όμως όσον αφορά την ποιότητά τους, στην ουσία πετυχαίνει να φέρει ένα αποτέλεσμα έντονης εσωτερικότητας, άκρατου ρυθμού και μεταμοντέρνας αντιπαράθεσης.

Αυτά σε γενικές γραμμές για το θέμα του βιβλίου, στο οποίο και περιγράφεται αδρά, αλλά με ένταση, ολόκληρη η νεότατη ιστορία της χώρας μας, έστω μέσα από τα μάτια ενός παρακρατικού, ενός μιάσματος της κοινωνίας, ενός αποβράσματος, που δε λιγοψύχησε ουδόλως σε κρίσιμες καταστάσεις, τόσο για τον ίδιο, όσο και για την οικογένειά του. Ας δούμε όμως λίγο πώς δένεται αυτό το μυθιστόρημα, πράγμα που αποτελεί κατοχή λόγου, γλώσσας και έκφρασης του πεζογράφου Νίκου Δαββέτα. Κυριολεκτικά, λοιπόν, έχουμε τρεις περσόνες – πατέρας, γιος, φίλος, οι οποίοι παίρνουν ο ένας τη σκυτάλη από τον άλλο και καταθέτει ό,τι ο καθένας έχει να πει. Χωρίς να γίνεται η παραμικρή προειδοποίηση, οι τρεις αφηγητές εναλλάσσονται και αν κάποιος χάσει για κάποιο λόγο το πού σταματά ο ένας και πού ξεκινά ο άλλος, σίγουρα χάνει τη συνέχεια, σίγουρα πετιέται έξω από την ανάγνωση. Η μεταμοντέρνα αυτή αφήγηση καθιστά την ανάγνωση όχι ίσως περίκλειστη, όχι περίπλοκη, πάντως σίγουρα απαιτητική, άξια δηλαδή προσοχής μεγαλύτερης από κάποιες άλλες καταθέσεις, οι οποίες κινούνται γραμμικά με αρχή, μέση και τέλος, όπως λέγαμε παλιότερα, κάνοντας την πρόληψη και –γιατί όχι– την ταύτιση κάπως ευκολότερη. Αναρωτιέται όμως κανείς γιατί ο πεζογράφος Δαββέτας λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, γιατί η ποίηση μπαίνει τόσο βαθιά στην εξέλιξη των πεζών, που το μόνο που δε χρειάζονται –από θεματολογική πλευρά– είναι η ποίηση. Η απάντηση νομίζω ότι είναι εμφανής. Τόσο η σεξουαλική προτίμηση, όσο και η εν γένει πολιτεία ενός ανήθικου ανθρώπου, ασφαλώς και δε χρειάζεται παρά ελάχιστο ρεαλισμό, ασφαλώς δε μεταφέρεται –πέρα από μερικές περιπτώσεις και αυτές ως καταλυτικοί στίχοι σε αναλυτικό ποίημα– με τρόπο πασιφανή ή εμφαντικό –που μπορεί και να υπήρξε– αλλά μάλλον με αφαίρεση λεπτομερειών, με μείωση αναφορών, τέλος, με λαξεμένο λεξιλόγιο και έκφραση υπαινικτική. Ο πεζογράφος Δαββέτας για μια ακόμη φορά, χωρίς να επιτίθεται σε κανέναν, κατατροπώνει με τη γραφή του όλες τις ανώμαλες περιόδους που η χώρα διήλθε τελευταία, όλες τις παρεκτροπές –ανθρώπινες, ατομικές, συλλογικές, κοινωνικές, πολιτικές, ψυχολογικές, ερωτικές– που οι εκάστοτε πρωταγωνιστές –αρνητικοί στο σύνολό τους– εμφάνισαν σε όλα τα επίπεδα, άσχετα αν ο συγκεκριμένος που ούτε όνομα καλά καλά δεν είχε, είναι η τελευταία ρόδα του τροχού, άσχετα αν ο γιος του δεν αντιδρά μελοδραματικά όταν μαθαίνει την οικογενειακή του ιστορία, τα ψέματα, τα μυθεύματα, τα μυστικά, όταν σχεδόν απελευθερωμένος –μια που είναι συγγραφέας και ζει στο Παρίσι– μετά τον θάνατο των γονιών του, ουσιαστικά τραβά μπροστά, χωρίς θυμό ή οργή, χωρίς απαίτηση για εξηγήσεις, χωρίς περιορισμούς, ακόμη και προσωπικές ενδοσκοπήσεις. Ο πεζογράφος Δαββέτας, ώριμος παρά ποτέ, με εφόδια και βέλη πολλά στη φαρέτρα του, αποδομώντας τον φασισμό, το παρακράτος, τους διαχειριστές του συστήματος και μέσα από μια ιστορία αρκούντως και γλωσσικώς εξόφθαλμης, παριστά τα πιστεύω του με τρόπο οριακό, ακραίο συνειδησιακά, μοναδικό και συναισθηματικά τραγικό, χωρίς να πατά ούτε το μικρό δαχτυλάκι κανενός αναγνώστη, άσχετου με τα δρώμενα, άσχετου με τις διαδικασίες, άσχετου με τις πράξεις όλων εκείνων που εκλιπαρούν ή γλείφουν την εξουσία.

ndabet Θα κλείσουμε με δυο λόγια για την ατμόσφαιρα, η οποία και λόγω της ιδιομορφίας του μύθου δε μοιράζει λουλούδια, δεν κερνά γλυκίσματα, δεν τρατάρει μέλι, το αντίθετο, ψύχραιμη όσο δεν παίρνει, αποφασίζει να διαμορφωθεί ψυχρά, με γωνίες, με έναν ρεαλισμό στα όρια της υπέρβασης, τέλος, με μια απότομη εισδοχή στο ψυχολογικό στάτους τριών ανθρώπων ιδιαίτερα παράταιρων. Η ατμόσφαιρα, λοιπόν, όχι μόνο δεν προϊδεάζει για αγάπες (μόνο ο ένας από τους δύο φίλους αναφέρεται ως έχων κάποιον ερωτικό δεσμό), όχι μόνο δεν επιτρέπει νορμάλ φιλικές σχέσεις, αλλά πολύ περισσότερο, υπομένει κάθε τέτοια εξέλιξη. Τυπικό δείγμα γραφής του πεζογράφου Νίκου Δαββέτα, ως συγγραφέα που το παγωμένο κλίμα των βιβλίων του επισυνάπτει αντιδράσεις ένθερμες, μετέωρες και φθαρμένες, από αναγνώστες που απ’ ό,τι φαίνεται τον διαβάζουν, ως ένδειξη και της ποιητικής του αλλά και της άφθαρτης εξομολόγησης και, τέλος, της υποκειμενικής και προσωπικής του στάσης.