Πέλα Σουλτάτου: «Ανάποδες στροφές»

Η ιστορία που επινοεί η συνεχώς εξελισσόμενη πεζογράφος και θεατρική συγγραφέας Πέλα Σουλτάτου ασφαλώς και προϊδεάζει πως η τέχνη χρειάζεται πάνω απ’ όλα, για να λειτουργήσει, γλώσσα και τεχνική. Τι θέλω να πω: η λογοτεχνική προσαρμογή της Σουλτάτου είναι τόσο προχωρημένη, είναι τόσο ιδιαίτερη, είναι τόσο ιδιόμορφη –παρά την ακραία της εκδοχή– που κυριολεκτικώς θέτει τις βάσεις για ένα συναρπαστικό αποτέλεσμα. Η γλώσσα, λοιπόν, μιας συγγραφέως η οποία δεν φοβάται να πει τα πράγματα με το όνομά τους, που δεν οπισθοχωρεί ακόμη και αν κάποιος –ίσως συντηρητικός, ίσως άνθρωπος ο οποίος έχει άλλη άποψη για το τι σημαίνει πεζογραφία και θέατρο– μπορεί να μιλήσει για χυδαιότητα, που δεν καιροφυλακτεί για να αποκρούσει τα βέλη, για την πέρα των όποιων ορίων διασπάθιση των κοινωνικών δομών που σαφώς και δοκιμάζονται, ακόμη και αν συμβαίνουν όλα αυτά, είναι τόσο έξυπνη, τόσο ζωντανή, τόσο ακαριαία, τόσο ευθύβολη, που σίγουρα αποτελεί το πρώτο βήμα που μας απασχολεί στο τελευταίο μέχρι σήμερα έργο της. Δηλαδή, μια μητέρα με ελάχιστη μόρφωση, με έντονη ερωτική ζωή, που δουλεύει για να βγάζει τα έξοδά της όπου βρει, χωρισμένη, με έναν γιο δεκαοκτώ χρονών, και αυτός ο γιος χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πλην εκείνων της ηλικίας του, αθυρόστομος, αμόρφωτος, σχεδόν τυχαίος, με όλα τα μείον των παιδιών που σε αυτή την περίοδο δεν προετοιμάζονται για το πανεπιστήμιο αλλά για τον στρατό, ένας τυπικός νέος με μηχανάκι, ερωμένες και φίλους, και παράλληλα ένα ημερολόγιο, που η μητέρα το κρατά κρυφά στο πατάρι, το οποίο περιέχει τις ερωτικές πικάντικες ιστορίες της, είναι ένα τρίγωνο υποκειμένων και αντικειμένων που θα διασταυρωθεί κατά τρόπο δραματικό, θα σταθεί ανακουφιστικά για κάποιον και τραγικά για κάποιον άλλο – ας μη συνεχίσω όμως και χαλάσω τη μαγεία της αφήγησης και του μύθου.

Όλα αυτά όμως χρειάζονται χτίσιμο, χρειάζονται υπόσταση, δομή, ύφος, ατμόσφαιρα, χρειάζονται γερό δέσιμο, υφή, πράγμα που η Σουλτάτου εκφράζει ως πολύ έμπειρη συγγραφέας, ως πολύ πεπειραμένη δημιουργός. Το κείμενο κυλά σαν νερό, οι σελίδες περνάνε από τα μάτια μας σαν άνεμος, το δράμα που εξελίσσεται γίνεται και δικό μας –δεν είναι λίγες οι φορές που παρακολουθούμε παρόμοια πραγματικά περιστατικά στις ειδήσεις–, το όλο εγχείρημα σαφέστατα ολοκληρώνεται με τον καλύτερο τρόπο. Και ολοκληρώνεται αφού η έξοδος έχει μετακινηθεί πολύ νωρίτερα, έχει πάει πιο μπροστά στο σώμα του έργου, σχεδόν υποψιαζόμαστε τι θα συμβεί και αυτό που συμβαίνει χρειάζεται μόλις μια αράδα σε μια τηλεφωνική επικοινωνία, που κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει και να σκεφτεί, ούτε καν η πιο ενδιαφερόμενη.

Ένα βαρύ αφήγημα, ένα σχεδόν ρεαλιστικό συμβάν, ένα θεατρικοποιημένο περιστατικό που περιλαμβάνει πλήθος άλλων παραμέτρων, μια γροθιά στο στομάχι, τόσο για τους πιο ώριμους όσο και για τους μεταέφηβους, ένα εκτός ορίων γλωσσικό επίτευγμα.

Ό,τι η Σουλτάτου παρουσιάζει –και κυρίως ο τρόπος που τα εκφράζει– είναι μια σύζευξη, μια ανάμειξη πεζογραφίας και θεάτρου, μια θεατρικοποιημένη πρόζα, ένα κείμενο με θεατρικές και κινηματογραφικές καταβολές. Πράγματι, η συγγραφέας μπορεί να διακριθεί και στις δύο αυτές μορφές της έκφρασης, μπορεί να γράψει –και γράφει– το ίδιο καλά κι εδώ κι εκεί. Γιατί η σκληρότητα που το θέμα περιέχει, γιατί η για καλά νεύρα μυθοποίηση ενός τραγικού περιστατικού, γιατί η σκληράδα των σύγχρονων ανθρώπων, γιατί το μίσος προς την κοινωνία –τόσο διαδεδομένο στις μέρες μας–, γιατί η εμφάνιση των πιο ταπεινών ενστίκτων είναι τόσο κυρίαρχη στη ζωή μας και γιατί, τέλος, η αγάπη προς τους ανθρώπους που μας έφεραν στον κόσμο είναι διαπραγματεύσιμη, ό,τι και αν είναι αυτοί, είναι στοιχεία τα οποία η Σουλτάτου γνωρίζοντάς τα καλά, έχοντάς τα κάνει κτήμα της και διαμερίζοντάς τα ό,τι αναλογεί στον καθένα, καταφέρνει να τα μορφοποιήσει, να τους δώσει υπόσταση, να τα οικειοποιηθεί προκειμένου να γίνει πιο πειστική, να τα τροφοδοτήσει με υλικά του πάθους, ρεαλιστικά ή φανταστικά. Η αληθινά έξοχη πεζογράφος –τα βιβλία της οποίας συνιστώ σε όσους δεν αποδέχονται ότι υπάρχουν βρόμικες και χυδαίες λέξεις αλλά μόνο βρόμικα και χυδαία όντα– με το παρόν βιβλίο της μας υπενθυμίζει πως πολύ περισσότερο από την ανικανότητα να αγαπήσεις όπως πρέπει –τους γονείς κατά πρώτο λόγο– είναι η ανικανότητα να μεγαλώσεις, να ενηλικιωθείς, να ωριμάσεις, να γνωρίσεις καλύτερα τον εαυτό σου, να συμπεριφέρεσαι με ευγένεια ακόμη και αν είσαι λιγότερο από είκοσι, ακόμη και αν το αίμα σου βράζει, ακόμη και αν θεωρηθείς από τους στενούς σου φίλους ως ένας εκτός εποχής, ακόμη και αν πρέπει να κρατήσεις πριν από το κακό τα νεύρα σου, ακόμη και αν η μητέρα σου είναι μια πόρνη. Η Σουλτάτου δεν ηρωοποιεί κανέναν, δεν θεοποιεί κανέναν, όλοι είμαστε άτομα με μικρές και μεγάλες στιγμές, το ίδιο μητέρες και γονείς, το ίδιο συγγενείς και φίλοι, το ίδιο άνθρωποι και ζώα – πόσο γλυκό είναι το περιστατικό με τη σκυλίτσα που πλησιάζει τον Μανώλη, όταν εκείνος ζει τις χειρότερες φάσεις της μέχρι τότε ύπαρξής του.

photo P Soultatou Είναι πραγματικά περίεργο –για να μην πω παράξενο– το πώς ένα βιβλίο από την αρχή του ακόμα σε αφοπλίζει και σε πολιορκεί συνάμα, το πώς καταλαβαίνεις ότι θα διαβάσεις κάτι το σκληρό στη συνέχειά του, ότι δεν θα χάσεις την ώρα σου με μελό καταγραφές και ψεύτικες συναισθηματικότητες, ότι θα είναι ένα κείμενο που θα σου μιλήσει, θα σε προβληματίσει, θα σε ευαισθητοποιήσει, ότι κάποιος σκέφτεται όπως εσύ, απλά εκείνος έχει τη δυνατότητα να το κάνει τέχνη. Αυτή είναι η νουβέλα της Σουλτάτου. Ένα βαρύ αφήγημα, ένα σχεδόν ρεαλιστικό συμβάν, ένα θεατρικοποιημένο περιστατικό που περιλαμβάνει πλήθος άλλων παραμέτρων, μια γροθιά στο στομάχι, τόσο για τους πιο ώριμους όσο και για τους μεταέφηβους, ένα εκτός ορίων γλωσσικό επίτευγμα. Το γεγονός, τέλος, ότι διαδραματίζεται στην Κρήτη, στο Ηράκλειο ειδικότερα, γενέτειρα πόλη της συγγραφέως, αποδεικνύει πως η βία δεν είναι προνόμιο της πρωτεύουσας, η λογική της εκδίκησης δεν βαραίνει μόνο τα παιδιά εδώ, πως η συναισθηματική αναπηρία δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο των νέων της Αθήνας αλλά ολόκληρης της χώρας, μικρών και μεγάλων πόλεων, ακόμη και χωριών.