του Μ. Γ. Μερακλή

Έχω, όπως και άλλοι, τη συνήθεια διαβάζοντας ένα βιβλίο να υπογραμμίζω σημεία που με σταματούν για κάποιο λόγο. Είτε γιατί μου αρέσουν γενικά, είτε γιατί από την πλευρά του νοήματος με βρίσκουν σύμφωνο ή και αντίθετο. Από μια τέτοια συνήθεια προέκυψε προφανώς κι ένα σύνολο μικροκειμένων του Παλαμά, που τα επέγραψε «Σημειώματα στο περιθώριο».

Η παρουσία του «Διάστιχου» μου έδωσε την ιδέα να μεταφέρω πότε πότε κάποια από τα αποθησαυρισμένα αυτά ψήγματα, συνοδευόμενα από κάποια ή κάποιες σχετικές παρατηρήσεις μου. Κάτι ανάλογο είχα κάνει για ένα μικρό διάστημα στο περιοδικό του Αντώνη Δελώνη Αργοναύτης.

Καθώς ανέφερα πιο πάνω τον Παλαμά, κάνω την αρχή μ’ έναν ορισμό που ο μεγάλος ποιητής και στοχαστής είχε δώσει για το λαό και με είχε και λαογραφικά εντυπωσιάσει, γιατί τον είχα θεωρήσει πληρέστερο και από τους ορισμούς της έννοιας του λαού που έδωσαν ακόμα και οι καθαυτό λαογράφοι. Λέω τον ορισμό πληρέστερο, γιατί συνάπτεται με το ζήτημα της γλώσσας. Και νομίζω ότι η ταξική θεώρηση της κοινωνίας δεν είναι επαρκής για να καλύψει ένα σύνθετο φαινόμενο όπως είναι αυτό της γλώσσας.

Ασφαλώς είναι υπαρκτές οι ταξικές διαφορές στη γλώσσα των επιμέρους στρωμάτων. Αλλά σε μια μεγαλύτερη προοπτική χρόνου αυτές συγκλίνουν σε μια «κοινή», υπερκείμενη των επιμέρους διαφορών. Και αυτό συμβαίνει πολύ συχνότερα και περισσότερο σήμερα από ό,τι το 1894. Με την παρατήρηση, μάλιστα, ότι η σύγκλιση γίνεται προς τα κάτω. Όχι γιατί πια έχουν τα λαϊκά στρώματα μια τέτοια δυναμική· αλλά γιατί κατεβαίνει ολοένα και πιο κάτω το όλο κοινωνικό σύστημα.

Ο ορισμός του Παλαμά: «Ποιος είναι ο λαός; Είναι το μέγα και πολυσύνθετον σύνολον, το οποίον απαρτίζουν γραμματισμένοι και αγράμματοι, σοφοί και άσοφοι, πάσαι αι τάξεις αι πνευματικαί και αι κοινωνικαί, από τον μεγιστάνα έως τον βαστάζον· πάσαι αι τάξεις συνεργάζονται ασυνειδότως εις την μεγάλην λανθάνουσαν και αεικίνητον εργασίαν της γλωσσικής αναπτύξεως» (Άπαντα, τ. 2, σ. 355).

Twitter