«Οι λέξεις» του Μ. Γ. Μερακλή
Υπάρχουν άνθρωποι ακόμα, που ενδιαφέρονται για τη γλώσσα τους, την αγαπούν.
Οι λέξεις, πλασμένες από τους ανθρώπους, μετουσιώνουν τον γενικό έως αφηρημένο λόγο σε ονομαζόμενα πράγματα. Μοιάζουν άλλωστε οι λέξεις με τη ζωή των ανθρώπων: γεννιούνται, ζουν, αλλά και αρρωσταίνουν, ακόμα και πεθαίνουν, ενώ άλλες με τη διάρκειά τους δείχνουν σαν να είναι αθάνατες. Για παράδειγμα οι λέξεις γη, ουρανός, θάλασσα υπάρχουν στα ομηρικά έπη (μαζί με πάρα πολλές άλλες), άρα υπάρχουν πολλούς, πάρα πολλούς αιώνες. Αλλά, όπως είπα, και αρρωσταίνουν οι λέξεις, περίπου ομαδικά, σ’ ένα λαό.
Οι επιστήμονες γλωσσολόγοι μιλούν, πέρα από συναισθήματα, κάτι που το κατανοεί κανείς, για μεταβολές των λέξεων και των γλωσσών. Αλλά υπάρχουν και άλλοι, μη επιστήμονες, που ενεργούν και αντιδρούν και με συναισθήματα.
Ίσως υπάρχει, νομίζω, κι ένας ενδιάμεσος χώρος, όπου τοποθετούνται μεταβολές λέξεων από λόγους, οι οποίοι θα είταν δυνατό να μην υπάρχουν. Δίνω ένα παράδειγμα, όπου η λόγια διατύπωση: όσον αφορά γίνεται το αλλόκοτο: όσο αφορά. Οι δάσκαλοι και φιλόλογοι θα όφειλαν να το έχουν εξαλείψει από τη γλώσσα των μαθητών τους, αφού μάλιστα όλα τα παιδιά πλέον περνούν από τα θρανία των σχολείων. Και των πανεπιστημίων.
Μοιάζουν άλλωστε οι λέξεις με τη ζωή των ανθρώπων: γεννιούνται, ζουν, αλλά και αρρωσταίνουν, ακόμα και πεθαίνουν, ενώ άλλες με τη διάρκειά τους δείχνουν σαν να είναι αθάνατες.
Δεν γνωρίζω αν οι επιστήμονες γλωσσολόγοι συναριθμούν στις αιτίες των μεταβολών και μια, θα έλεγα, κοινωνική ψυχολογία, καθώς οι τύχες των λέξεων και της γλώσσας κρίνονται ή διαμορφώνονται τελικά στη ζωντανή ομιλία, στον προφορικό λόγο. Και μάλιστα όχι στα λαϊκά στρώματα (τα οποία συμμετείχαν δραστικά άλλοτε), αλλά σε μεσαία και πιο πάνω ακόμα, με πρώτους ίσως τους δημοσιογράφους. Εκτιμώ το έργο και το ρόλο τους, ενώ αναγνωρίζω και την υποχρέωσή τους να διαχειριστούν μια γλώσσα που συχνά βρίσκεται σε κάποια μετάβαση, και πρέπει πρώτοι να τη χειριστούνε.
Δίνω ένα παράδειγμα, που με απασχόλησε και σε προηγούμενο σημείωμά μου (βλ. εδώ). Περίπου από τον Σεπτέμβριο του 2018 πρόσεξα, ότι το σύμφωνο μ παραλείπεται στον προφορικό λόγο στους μήνες Σεπτέμβριο, Νοέμβριο, Δεκέμβριο, μολονότι στον γραπτό λόγο το μ παραμένει στους παραπάνω μήνες – δεν δίνουν καμιά σημασία όσοι αφαιρούν το σύμφωνο στην ομιλία τους. Ώς τώρα η απουσία αυτή γίνεται στον προφορικό λόγο ολοένα πιο έκδηλα… παρούσα.
Πολύ θα ήθελα να ακούσω την άποψη κάποιου επιστήμονα γλωσσολόγου για το ζήτημα αυτό. Κατά τη γνώμη μου, η μεταβολή έγινε για ευκολία στην προφορά. Το σύνθετο μβρ έχει γίνει δυσπρόφερτο, αν και, προσωπικά, αισθάνομαι την πλήρη λέξη πιο μουσικά. Η αφαίρεση του συμφώνου είναι, έτσι τουλάχιστον το αισθάνομαι, μια μαρτυρία υπεραπλούστευσης οποιασδήποτε πνευματικής έκφρασης. Μαρτυρία μικρή, αλλά καθαρή και ξάστερη της υπεραπλούστευσης της γλώσσας μας, ως μιας ακόμα μαρτυρίας του υπεραπλουστευμένου πολιτισμού μας· το «μας» αυτό δεν είναι αποκλειστικά δικό μας. Είναι γνώρισμα της παγκοσμιοποίησής μας.
Ίσως ποτέ δεν υπήρξαμε τόσο αδιάφοροι, όσο τώρα, για τη γλώσσα μας. Την αφήσαμε έρημη σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς.
Κατά τα άλλα, θα γιορτάσουμε τα 200 χρόνια από το 1821, έτος στο οποίο οι νέοι δεν γνωρίζουν τι έγινε.
