Έχω βέβαια μιλήσει για την «περιπέτεια» του γράμματος Μ σε τρεις από τους τελευταίους μήνες του παρελθόντος έτους, Σεπτέμβριο, Οκτώβριο, Νοέμβριο, Δεκέμβριο. Ο προφορικός μας λόγος άρχισε να αποβάλλει από τους τρεις πιο πάνω μήνες το γράμμα Μ. Στ’ αυτιά μου ακούγονταν τις πιο πολλές φορές κουτσουρεμένοι, χωρίς το γράμμα τούτο. Στο γραπτό λόγο προς το παρόν παραμένουν αυτές οι λέξεις ακέραιες. Στην ομιλία μας όμως το ποσοστό της αποβολής ολοένα αυξάνεται. Και η αποβολή αυτή είναι, για να το πω σωστά, «διαταξική». Υπάρχει πλήθος δημοσιογράφων, που το έχουν αποσκορακίσει.

Οι γλωσσολόγοι ασφαλώς μπορούν να αντιτείνουν, πως η γλώσσα, ως ένας ζωντανός οργανισμός, σημειώνει μέσα στο χρόνο μεταβολές, που μαρτυρούν ακριβώς τη ζωντάνια της.

Στην προκειμένη περίπτωση μπορεί κανείς ενδεχομένως να επικαλεσθεί και λόγους ευφωνίας. Σήμερα, όπως γενικά τρέχουμε βιαστικοί (οι οδηγοί αυτοκινήτων πολύ περισσότερο. Δεν ξέρω για ποιο λόγο, εντούτοις είναι γεγονός ότι είμαστε πολύ βιαστικοί), ανάλογα εκφέρουμε και το λόγο μας. Συμπλέγματα συμφώνων, όπως το μβρ, είναι δυσπρόφερτα. Αλλά δεν είναι αυτό δείγμα ευφωνίας. Είναι βιασύνη.

Όμως αυτή η παρατήρηση αντικρούεται από το μήνα Οκτώβριο, όπου ο απλός άνθρωπος (παλαιότερης βέβαια εποχής), όχι με τη γραμματική, αλλά με το γλωσσικό ένστικτό του, ήθελε, ενστικτωδώς, να εξομοιώσει ηχητικά τους τέσσερις τελευταίους μήνες, λέγοντας και τον Οκτώβριο, Οκτώμβριο. Δεν βιαζόταν να προφέρει τη λέξη. Ίσα ίσα το σύμπλεγμα των συμφώνων εδώ ευνοούσε κατά την εκφώνηση της λέξης και ένα στόμφο!

Είχα μιλήσει σε προηγούμενο σημείωμά μου αφενός για προσθετικό λάθος στην περίπτωση του Οκτωμβρίου, αφετέρου για αφαιρετικό λάθος στους τρεις άλλους μήνες. Και αν προσέξουμε το μικρό αυτό παράδειγμα πρόσθεσης-αφαίρεσης ευρύτερα ή βαθύτερα, μπορούμε να φτάσουμε σε μια σταδιακήν υπεραπλούστευση όλων των πράξεων και των πραγμάτων μας, έως τα όρια μιας καθολικής ρηχότητας.

Συνεχώς επιβεβαιώνεται αυτό με την παρούσα κατάσταση της αμερικανόφωνης παγκοσμιοποίησης, που τα απλουστεύει όλα, για να τα κάνει παγκοσμίως όμοια.

Οι ιστορικοί γλωσσολόγοι μας μίλησαν για τη διαμόρφωση μιας «κοινής» ελληνικής στη μετακλασική αρχαιότητα και εξής, καθώς οι διάφορες διάλεκτοι και τα ιδιώματα συνέκλιναν με τον καιρό προς την αττική, που τελικά έγινε η ενιαία γλώσσα των Ελλήνων. Η κοινή αυτή εξελίχθηκε σε διάφορες φάσεις. Φτάνοντας έως τη νεότερη ελληνική κοινή.

Οι αποικιοκρατούμενοι πληθυσμοί των Ιθαγενών γίνονταν άριστοι γαλλόφωνοι, αγγλόφωνοι, γερμανόφωνοι. Για να υπηρετούν αποτελεσματικότερα τους αφέντες τους.

Γενικώς η γλώσσα εξάλλου είναι από τους περιεκτικότερους καθρέφτες της διαμόρφωσης του πολιτισμού των λαών.

Όσον αφορά την παγκοσμιοποίηση, αφετηρία της εκκίνησής της υπήρξαν οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, με τη γλώσσα τους. Και ευνόητο είταν να επικρατήσει η αμερικανοφωνία. Και είναι αυτή που γίνεται και καθιερώνεται ως η πρώτη διεθνής «κοινή». Και αναγκαία στη ζωή των λαών. Πλείστες θέσεις εργασίας, στην ελεύθερη αγορά και στο δημόσιο, αποκλείονται για τους μη γνωρίζοντες την αμερικανική, δυσχεραίνονται δραματικά δρόμοι και τρόποι επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Η γνώση της αμερικανικής συνιστά πλέον μια νομοτελειακή σκοπιμότητα και πραγματικότητα. Πριν από αρκετά χρόνια είχα ακούσει έναν νέο να λέει, ότι όποιος δεν ξέρει αγγλικά (έτσι λέμε όλοι τα αμερικανικά, αδικώντας τα αγγλικά), είναι μουγγός. Ποιος, λοιπόν, θα ασχολείται τώρα, με το ότι ο Σεπτέμβριος έγινε (τον κάναμε) Σεπτέβριος. Ο νέος έλεγε, με ένα έντονο προκλητικό σχήμα, την αλήθεια.

Ιστορική αλήθεια είναι, επίσης, ότι οι αναπτυγμένες χώρες ανέκαθεν επηρέαζαν, με διάφορους τρόπους, τις υπανάπτυκτες χώρες, και γλωσσικά. Οι αποικιοκρατούμενοι πληθυσμοί των Ιθαγενών γίνονταν άριστοι γαλλόφωνοι, αγγλόφωνοι, γερμανόφωνοι. Για να υπηρετούν αποτελεσματικότερα τους αφέντες τους.

Ο Κοραής σ’ ένα από τα κείμενά του, τα οποία προέτασσε στα εκδιδόμενα από αυτόν αρχαία ελληνικά έργα Περί της ελληνικής παιδείας και γλώσσης, έγραφε: «Ως να μην ήσαν αρκετοί όσοι Τουρκισμοί την εμίαναν (ενν. την ελληνική γλώσσα), την πολιορκούσι σήμερον οι Γαλατισμοί (ενν. Γαλλισμοί), οι Ιταλισμοί, οι Γερμανισμοί, πανταχόθεν, και την πνίγουσιν». Και τώρα την «πνίγουσιν» σιγά-σιγά οι αμερικανισμοί. Και πάλι θα πω, ότι κι αυτό είταν αναπόφευκτο, όπως και τα παλιά.

Θα με ρωτήσει λοιπόν κάποιος, πιθανώς εύλογα: Αφού τα θεωρείς αυτά αναπόφευκτα, σαν να είναι μοιραία, γιατί τα επαναλαμβάνεις, μη περιμένοντας κάποια γενναία μεταβολή;

Τα λέω ως ένδειξη συμπάθειας (με τη βαθύτερη σημασία του συμπάσχω) προς τη μειοψηφία των πολιτών, που ασφαλώς υπάρχει. Ακόμα κι αν αυτή συρρικνώνεται, δεν θα παύει να υπάρχει. Ως ένας σπερματικός λόγος μιας ουτοπίας, που σ’ ένα απροσδιόριστο μέλλον θα φανεί, μολονότι ο ανεκτίμητος Κωστής Παλαμάς έχει σε ώρα πικρίας πει ότι:

όλο την περιμένουμε κι όλο κινάει για νάρθει
κι όλο συντρίμμι χάνεται στο γύρισμα των κύκλων…

Ο Αριστοτέλης, πολιτικός φιλόσοφος κατεξοχήν, υποστήριζε πως η μεγάλη πλειοψηφία στις συλλογικές αποφάσεις κάθε είδους είναι αυτή που τελικά εκφράζει την αλήθεια. Ο πλατωνικός Σωκράτης, ιδεαλιστής φιλόσοφος, μιλώντας για τους «πολλούς» εννοούσε το πλήθος που, χωρίς βαθύτερη γνώση, ακολουθούσε εκείνους που παραβίαζαν τις αρχές ενός ορθού κοινωνικού συστήματος.

Αυτοί που μειοψηφούν σήμερα συνήθως μένουν σιωπηλοί. Όλοι εξάπαντος από αδιαφορία (οι αδιάφοροι μάλλον συντάσσονται με τις πλειοψηφίες). Οι σιωπηλοί αποθαρρύνονται, γιατί κουράστηκαν. Είναι συχνά ρομαντικοί, με νοσταλγία και κάποιων πλευρών ζωής του παρελθόντος και της παράδοσης, που θα ισορροπούσαν ίσως τη σύγχρονη ζωή. Η «πρόοδος» όμως είναι απαγορευτική σ’ αυτό. Με τη μειοψηφία είμαι κι εγώ.

Ο Μιχάλης Μερακλής είναι ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου.

Άλλα κείμενα:

• «Ο θάνατος και η μνήμη» του Μ. Γ. Μερακλή
• «Κορονοϊός» του Μ. Γ. Μερακλή
• «Μετά το Πάσχα» του Μ. Γ. Μερακλή
• «Η πρόοδος» του Μ. Γ. Μερακλή
• «Μια τρυφερή σκηνή» του Μ. Γ. Μερακλή

Twitter