«Στίχοι του Δ.Π. Παπαδίτσα συνδυασμένοι με φιλοσοφικές απόψεις» της Ελένης Λαδιά
«Ήρθαν μυστικά όλων των χρωμάτων κι όλων των
φωνών που μετά βίας τα συγκράτησα
Διότι γύρευαν να με θανατώσουν σε στάση
παρηγορίας»
1. Η στάση παρηγορίας γίνεται η βασική προϋπόθεση της πνευματικής απολίθωσης. Ο ίδιος ο ποιητής ομολογεί πως στο πάτμιο βίωμα κινδύνεψε πολλές φορές να παρηγορηθεί ασπαζόμενος μία θεωρία ή δεχόμενος ένα χρώμα, μία φωνή για να καθηλωθεί τελικώς από τον θαυμασμό. Τελικώς απέφυγε τον κίνδυνο γνωρίζοντας καλά πως η ανάπαυση του νου φέρνει τα πνευματικά γηρατειά εξουδετερώνοντας κάθε γόνιμη αμφιβολία.
2. Από το Εν Πάτμω (ερμηνεία πρώτη) είναι οι στίχοι:
«Πηγαίνω λοιπόν πέμπτη φορά να κρυφτώ απ’ αυτή την ίδια
την ψυχή που είναι μια σειρά εκρήξεις και μια σειρά
περιούσιο σκοτάδι και περιούσια δάκρυα
Δεν είδα ακόμη την μοναδική της ιδιότητα, την ψιθυρίζω
μόνο με δεκαδικούς αριθμούς κι ούτε μια φορά πέθανα
μέσα στην τέφρα της αρμονίας
Απ’ το μυαλό μου δε βγήκε ποτέ ένα ολόκληρο ζώο»
Αυτοί οι στίχοι αληθινής ομολογίας για το πεπερασμένο του νου είναι από τους ωραιότερους και πιο στοχαστικούς της νεοελληνικής ποίησης, και κατατάσσουν τον ποιητή τους στην πρώτη κατηγορία των σκεπτομένων. Η μοναδική ιδιότητα της ψυχής ψιθυρίζεται τελικώς μόνον με δεκαδικούς αριθμούς, κατά προσέγγιση δηλαδή, με βηματισμούς επί τόπου. «Απ’ το μυαλό μου δεν βγήκε ποτέ ένα ολόκληρο ζώο», στίχος που υποδηλώνει την αποσπασματική μας ματιά και αντίληψη σχετικά με την ουσία του όντος.
3. Από τα δύο ιστορικά, το 1
«Και η φύση κρατάει τις αλήθειες και τις πλάνες της
στο αγκαθερό μάτι του ερημίτη»
Στο αγκαθερό μάτι του ερημίτη, όχι του φιλοσόφου, του καλλιτέχνη ή του θρησκεύοντος, αλλά του ερημίτη, του στερημένου πάσης θεωρίας και αρχής, αυτού του μικρού σιωπηλού θεού. Στο αγκαθερό του μάτι συνοψίζονται μικρόκοσμος και μακρόκοσμος, αλήθειες και πλάνες, παραδοχές και αρνήσεις πολλών οπτικών γωνιών.
4. «Χαλίκι που με θαλασσοδέρνει και το θαλασσοδέρνω»
«Η αφή πυρπολιέται στα δάση που άναψε»
«Το χέρι μου φαγώθηκε από εκείνο που έδειξε στα πλήθη»
«Το πόδι μου απ’ το μονοπάτι που το χιλιοπήρε»
Μία από τις επικρατέστερες ιδέες στην ποίηση του Δ.Π. Παπαδίτσα είναι της αλληλοαλλοίωσης. Αυτό που φθείρει και ταυτοχρόνως φθείρεται από αυτό που φθείρει. Ιδέα που εκφράζει το αδιαχώριστο των πραγμάτων. Αυτή η βαθιά σχέση, η μυστική μεταξύ των στοιχείων του σύμπαντος, αναφέρεται ίσως για πρώτη φορά στον ποιητικό χώρο. Την μακρινή καταγωγή της ιδέας της αλληλοαλλοίωσης μπορούμε να την αναζητήσουμε στον Ηράκλειτο.
«Όμως εγώ ήμουν η ατσάλινη τρίχα ρολογιού και σήμαινα το
απρόβλεπτο πάνω απ’ τη σκέπη ενός θεωρήματος…»
Η κυριότερη φλέβα σε αυτή την ποιητική σύνθεση «Όπως ο Ενδυμίων» είναι ακριβώς ο στίχος «σήμαινα το απρόβλεπτο πάνω απ’ τη σκέπη ενός θεωρήματος,» αφού ο φιλόσοφος Ενδυμίων στοχεύει πέρα από αποκρυσταλλωμένες θεωρίες και υποψιαζόμενος αμφισβητεί την δύναμη των αξιωμάτων και θεωρημάτων, γιατί διαισθάνεται πως πίσω, κάτω ή πάνω από όλα ελλοχεύει το «μυστικό»», το «μυστικό» –και όχι το μυστήριο–, ο χώρος δηλαδή όπου συμβαίνει το «απρόβλεπτο». Η ατσάλινη τρίχα του ρολογιού γίνεται η δύναμη του απρόβλεπτου, το ίδιο το απρόβλεπτο, που κανένα θεώρημα δεν προμαντεύει.
5. «Όπου προελαύνει ο πίδακας του πεπρωμένου, ο ρεμβασμός
ουδέποτε γεννήθηκε».
Ποιητικά αυτό το αναλλοίωτο αξίωμα είναι το όνομα του ουρανού.
Αυτή η αγάπη του ποιητή να παραδέχεται την ελευθερία του ρεμβασμού, αναγνωρίζοντας συνειδητά πως πίσω από όλα υπάρχει το απρόβλεπτο και η μορφή της Μοίρας, θυμίζει κάπως την ανάλογη πίστη του Παρμενίδου στην παντοδυναμία του «είναι» που το δένει όμως η Μοίρα, για να είναι ολόκληρο και ακίνητο.
6. «Αφήνω το λιθάρι και την μέσα του αρμονία να τρελαίνει τον ουρανομέτρη»
Και αυτό ακόμη το απλό, καθημερινό λιθάρι μετατρέπεται στην συμπαντική αντίληψη σε «ελάχιστο με φωνές Όλου», όπως αναφέρει άλλος στίχος του, ενώ η μέσα του αρμονία, η παράξενη αυτή αρμονία, η συνδυασμένη από στοιχεία φυσικά, θεϊκά, μαγικά, αλλά πάνω από όλα άγνωστα για την περιορισμένη λογική μας, στοιχεία που μόνον αξιωματικά μπορούμε να δεχθούμε, είναι αυτή που τρελαίνει τον ουρανομέτρη.
7. «τ’ ωραίο σκοτάδι δεν ηχεί σ’ όποιον το καταλάβει»
Άλλος ένας στίχος που αποδεικνύει την ανεπάρκεια της τυπικής λογικής. Ο μύστης, ο ποιητής, ο βάκχος, ο αλαφροΐσκιωτος ακούν τον ήχο του ωραίου σκοταδιού, όπως ο παρθενικός Ιππόλυτος και μόνον αυτός άκουγε την φωνή της Αρτέμιδος, της αγαπημένης του θεάς.
8. «Η χάρις έρχεται απ’ το πούπουλο κι όχι απ’ το φτέρωμα του παγωνιού»
Κι άλλος ένας στίχος που επαληθεύει το ελάχιστο με τις φωνές όλου. Η ποίησή του είναι συμπαντική, γιατί το υποκείμενο σπάει τα όρια του αυτισμού του και διαχέεται παντού, ανακαλύπτοντας «την άχνα του όντος» σε όλον τον ενόργανο και ανόργανο κόσμο, σε όλα τα αστρικά και τα γήινα. Με την ίδια ερωτική διάθεση περικλείει το απείρως μικρό και το απείρως μέγα, αποδεικνύοντας σε ένα άλλο επίπεδο την σχετικότητα των μεγεθών.
9. «Όλα ν’ αλλάξουν όνομα και μόνο τ’ ουρανού να μείνει το ίδιο»
Στίχος από το ποίημα «Εναντιοδρομία», που περιλαμβάνεται στην ομότιτλη συλλογή (Εναντιοδρομία). Σε αυτήν ο ποιητής επισημαίνει τον κορεσμό και το αδιέξοδο από την τυπική λογική, και αναζητά το αντίθετο τρέξιμο, την εναντιοδρομία, γνωρίζοντας ωστόσο πως το ίδιο οδυνηρή θα είναι η πορεία και από την αντίθετη φορά. Και πως πάλι χρειάζεται το αξίωμα, ο φράχτης του νου μας. Ποιητικά αυτό το αναλλοίωτο αξίωμα είναι το όνομα του ουρανού.
Το άρθρον βασίζεται στα βιβλία μου για το έργο του Δ.Π. Παπαδίτσα, Ο αγαπημένος του όντος και Ποιητές και αρχαία Ελλάδα. Γράφτηκε για τα 33 χρόνια από τον θάνατό του, στις 22/4/87.
