Είχα περάσει αρκετές φορές με το πλοίο από τη Σκιάθο, αλλά ποτέ δεν την είχα επισκεφθεί κι ας το ήθελα τόσο πολύ να περπατήσω στα χώματα που είχε ζήσει κι εκείνος, ο κυρ Αλέξανδρος. Δυστυχώς, η ζωή και οι απαιτήσεις της δε μας αφήνουν να εκπληρώσουμε κάποιους πόθους μας κι ας είναι επιτακτικοί. Το περασμένο καλοκαίρι κατάφερα να το σκάσω για μια βδομάδα στη Σκιάθο και να πραγματοποιήσω το προσκύνημά μου στο σπίτι, όπου άφησε την τελευταία του ο πνοή ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.

Από την παραλία και το παλιό λιμάνι της Σκιάθου αρχίζει η οδός Παπαδιαμάντη. Είναι ο μοναδικός πλατύς δρόμος της πόλης, γιατί όλοι οι άλλοι είναι καλντεριμένια στενάκια, ένας αληθινός λαβύρινθος, που διακλαδίζεται στα σπλάχνα της «πολίχνης», όπως θα έλεγε ο κυρ Αλέξανδρος. Ο επισκέπτης, που δε γνωρίζει την τοπογραφία «ρυμοτομία», μπλέκεται και χάνεται σε στενά και αδιέξοδα και κάνει πολλά πισωγυρίσματα μέχρι να βρει τη διέξοδο, που θα τον οδηγήσει στις αναζητήσεις του.

Η οδός Παπαδιαμάντη είναι ο πιο πολυσύχναστος δρόμος, σφύζει, τις περισσότερες ώρες του εικοσιτετραώρου, από ζωή και απίστευτη κίνηση από ντόπιους αλλά και πλήθος επισκεπτών, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Οι εργαζόμενοι, ντόπιοι αλλά και από άλλα μέρη της χώρας, εξυπηρετούν τους επισκέπτες, πρόθυμοι πάντα να ικανοποιήσουν τις ποικίλες ανάγκες τους. Η οδός Παπαδιαμάντη είναι εμπορικός δρόμος με πλήθος μαγαζιά, κυρίως τουριστικών ειδών, χωρίς να λείπουν και τα φαγάδικα, ως επί το πλείστον ταχυφαγεία, τα οποία προσφέρουν και τοπικά εδέσματα.

Το σπίτι του Παπαδιαμάντη απέχει μόλις εκατό μέτρα από τη θάλασσα και βρίσκεται λίγο πιο μέσα από την οδό που φέρει τ’ όνομά του. Ο Αλέξανδρος και τ’ αδέλφια του γεννήθηκαν στο σπίτι, που έδωσε προίκα ο παπα-Αδαμάντιος στην κόρη του Ουρανία, όταν παντρεύτηκε. Το σημερινό σπίτι-μουσείο το έχτισε ο παπάς αργότερα, για να στεγάσει την οικογένειά του μετά τον γάμο της Ουρανίας. Μπροστά στο σπίτι-μουσείο υπάρχει μια σχετικά μεγάλη, για τα δεδομένα της Σκιάθου, πλακόστρωτη πλατεία μ’ ένα ψηλό και φουντωτό πεύκο στη μέση και φέρει το όνομα πλατεία Παπαδιαμάντη. Στην πλατεία, ευτυχώς, υπάρχουν δύο μικρά και ήσυχα, ως προς τις δραστηριότητές τους, μαγαζιά. Κι αυτά όμως πιστεύω ότι βεβηλώνουν τον χώρο, το χρήμα δυστυχώς ισοπεδώνει τα πάντα και δεν κάνει διάκριση ούτε και σ’ αυτόν τον χώρο.

Το κτίσμα είναι διώροφο, όπως όλα τα σπίτια της εποχής εκείνης, ώστε να είναι κατάλληλο για να καλύπτει τις ανάγκες των ενοίκων του. Το πάνω πάτωμα, το ανώι όπως το έλεγαν, ήταν η κύρια κατοικία, την οποία αποτελούν τρία μικρά και απέριττα δωμάτια με τα απολύτως απαραίτητα αντικείμενα για την εξυπηρέτηση της οικογένειας. Ο Αλέξανδρος λίγα χρόνια έζησε σ’ εκείνο το σπίτι, κυρίως στην ενήλικη ζωή του, όταν σε αραιά διαστήματα επισκεπτόταν το νησί του, για να ξεκουραστεί κάποιες φορές και να δει τις αδελφές του και τους γονείς του όσο ζούσαν. Η στέγη είναι κεραμοσκεπή, ενώ εσωτερικά τα ταβάνια είναι ξύλινα, βαμμένα με σκούρο καστανό χρώμα. Ξύλινα επίσης είναι και τα πατώματα, αφού το ξύλο ήταν το πιο προσιτό υλικό για την κατασκευή αρκετών τμημάτων του σπιτιού, υλικό που υπήρχε σε αφθονία στην κατάφυτη Σκιάθο. Το ξύλο είναι επίσης ζεστό για το κρύο του χειμώνα και δροσερό τους ζεστούς μήνες του καλοκαιριού. Στο ένα δωμάτιο δεσπόζει το τζάκι, ενώ στις δυο πλευρές του υπάρχουν δυο πολύ χαμηλά στενά κρεβάτια, σ’ ένα απ’ αυτά άφησε την τελευταία του πνοή ο άγιος των γραμμάτων μας σε ηλικία μόλις 60 ετών από ένα απλό κρυολόγημα. Η κασέλα απέναντι από το τζάκι και ο σοφράς, χαμηλό τραπέζι φαγητού, δηλώνουν ότι το δωμάτιο εκείνο ήταν πολλαπλών χρήσεων, καθιστικό, τραπεζαρία και υπνοδωμάτιο των παιδιών. Τα μικρότερα παιδιά κοιμούνταν στρωματσάδα στο πάτωμα, σε στρώμα που το έβαζαν την ώρα του ύπνου. Ένα ντουλαπάκι στον τοίχο επιβεβαιώνει την πολλαπλή χρήση του δωματίου, εκεί μέσα έβαζαν τα απαραίτητα για το γεύμα σκεύη.

Εκείνο όμως που εντυπωσιάζει στο Μουσείο είναι η ατμόσφαιρα. Η υποβλητική λιτότητα του χώρου σε γυρίζει στα παλιά, στα χρόνια που ζούσαν οι ιδιοκτήτες του. Δημιουργείται η αίσθηση ότι κάπου πήγαν και θα επιστρέψουν από στιγμή σε στιγμή στο φτωχικό τους.

Πάνω στο ράφι του τζακιού υπάρχει μια λάμπα πετρελαίου, ένα μπρούτζινο κηροπήγιο και δυο φλιτζάνια τσαγιού, στο ένα μάλιστα το χερούλι είναι σπασμένο. Στον τοίχο κρέμεται το απολυτήριο του Ελληνικού Σχολείου Σκοπέλου (υπάρχει και στην Εθνική Βιβλιοθήκη), το απολυτήριο του Λυκείου και μια φωτογραφία του Παύλου Νιρβάνα, με τον οποίο συνυπήρξαν συνάδελφοι δημοσιογράφοι σε πολλά έντυπα. Στο δεύτερο δωμάτιο, θα μπορούσαμε να το πούμε σαλόνι με τα σημερινά δεδομένα, υπάρχουν λιγοστά έπιπλα, ένας καναπές με ξύλινη ράχη και μπράτσα, μια κασέλα που χρησίμευε για αποθήκευση ρουχισμού αλλά και για κάθισμα, αφού τότε οι καρέκλες ήταν λιγοστές, μια ανθοστήλη, ένα τραπέζι. Στον χώρο υπάρχει και ένα δεύτερο τραπέζι, χρησίμευε μάλλον για γραφείο και απέναντί του υπάρχει ένας καθρέφτης. Στα κάδρα δεσπόζουν οι προσωπογραφίες του Αλέξανδρου, των γονιών του και των συγγενών.

Το τρίτο δωμάτιο είναι η κρεβατοκάμαρα των γονιών του, στο οποίο δεσπόζει το κρεβάτι, ενώ άλλα έπιπλα είναι η κασέλα για τη φύλαξη κλινοσκεπασμάτων και ένα ντουλάπι στον τοίχο, μέσα στο οποίο φυλάσσονται αντικείμενα της οικογένειας. Επίσης στον τοίχο κρέμονται δυο λάμπες πετρελαίου.

Το ισόγειο του σπιτιού, το κατώι, σε αντίθεση με το ανώι, χρησίμευε ως αποθήκη, εντελώς απαραίτητη για κάθε σπίτι, γιατί εκεί αποθηκεύονταν όλα τα απαραίτητα για την τροφοδοσία της οικογένειας (λάδι, ελιές, σιτάρι, καλαμπόκι, αποξηραμένα φρούτα, αλλά και νωπά, που διατηρούνταν για μήνες, διάφορα γεωργικά εργαλεία, αλλά και αντικείμενα που είχαν διάφορες χρήσεις από οικιακές μέχρι αποθηκευτικές, βαρέλια, πιθάρια κ.ά.).

Μια εξωτερική ξύλινη σκάλα οδηγεί στο ανώι, στην κύρια κατοικία. Πριν από την είσοδο και δεξιά υπάρχει το μικρό καλοκαιρινό κουζινάκι, γιατί μόλις έπιανε η άνοιξη το μαγείρεμα γινόταν έξω, για να μη λερώνεται το σπίτι από καπνό και στάχτες. Τον χειμώνα το φαγητό έβραζε στο τσουκάλι πάνω στην πυροστιά στο τζάκι. Σ’ όλα τα παράθυρα κρέμονται τα χαρακτηριστικά νησιώτικα κουρτινάκια από λευκό βαμβακερό ύφασμα με κοφτά σχέδια.

Από το 2001 το ισόγειο (κατώι) είναι πλακόστρωτο και έχει διαμορφωθεί κατάλληλα σε μια μεγάλη αίθουσα, στην οποία εκτίθενται τα έργα του Παπαδιαμάντη. Στην επίσκεψή μου στο Μουσείο Παπαδιαμάντη συνάντησα εκτός από ημεδαπούς και αλλοδαπούς επισκέπτες, γεγονός που με εντυπωσίασε, γιατί ο Παπαδιαμάντης δεν είναι τόσο γνωστός στους ξένους. Εκείνο όμως που μου έκανε αλγεινή εντύπωση ήταν οι λίγες ώρες που ήταν ανοιχτό το Μουσείο. Ρώτησα την υπεύθυνη και μου απάντησε ότι υπάρχει έλλειψη προσωπικού, γι’ αυτό μένει κλειστό. Αναρωτιέμαι πόσο κόστος να έχει άραγε η πρόσληψη ενός ακόμη υπαλλήλου, τους καλοκαιρινούς τουλάχιστον μήνες, που η επισκεψιμότητά του επιβάλλει αυτό το ελάχιστο κόστος; Αντίθετα, το Ναυτικό Μουσείο στο Μπούρτζι, που ήταν και το δημοτικό σχολείο της εποχής αλλά και μετά, είναι ανοιχτό ακόμα και το βράδυ, παρότι δεν συγκεντρώνει και πάρα πολλούς επισκέπτες, αν και τα εκθέματά του παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον από ιστορικής πλευράς και αναδεικνύουν τη ναυπηγική δραστηριότητα, που άνθιζε στο νησί μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες. Αξίζει σ’ αυτό το σημείο ν’ αναφερθούμε στις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν γονείς, μαθητές και δάσκαλοι, όταν είχε φουρτούνα και ο στενός τότε πορθμός, που ένωνε το νησί με το Μπούρτζι και το σχολείο, πλημμύριζε και έπρεπε να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια για να γυρίσουν οι μικροί, κυρίως, μαθητές σώοι στα σπίτια τους.

Εκείνο όμως που εντυπωσιάζει στο Μουσείο είναι η ατμόσφαιρα. Η υποβλητική λιτότητα του χώρου σε γυρίζει στα παλιά, στα χρόνια που ζούσαν οι ιδιοκτήτες του. Δημιουργείται η αίσθηση ότι κάπου πήγαν και θα επιστρέψουν από στιγμή σε στιγμή στο φτωχικό τους. Ότι θα προβάλει από κάπου η ασκητική μορφή του κυρ Αλέξανδρου και θα σε κοιτάξει μ’ εκείνο το στοχαστικό του βλέμμα. Κι ακόμη αναρωτιέσαι πώς χωρούσε το πελώριο ανήσυχο πνεύμα του μέσα σ’ εκείνες τις μικρές κάμαρες! Και να που από κάτι μικρό μπορεί να ξεπηδήσει το γιγάντιο, όπως το έργο του που, παρά τις τεράστιες δυσκολίες επιβίωσής του, υπήρξε τεράστιο και ανεπανάληπτο στη σύλληψή του. Το σπίτι-μουσείο σε υποβάλλει σ’ ένα πλήθος συλλογισμών γύρω από το έργο του, τα παιδικά του χρόνια, που δεν τα χάρηκε με τους συνομηλίκους του, γιατί ως συγγενής των Μωραϊτέων θεωρείτο κι εκείνος πλούσιος κι επομένως δεν κόλλαγε με την ξυπόλυτη παρέα τους. Μνήμες πικρές για τον Αλέξανδρο, που τις μετουσίωσε σε αριστουργηματικά διηγήματα. Από το Μουσείο φεύγεις με ανάμεικτα συναισθήματα και τη βαθιά επιθυμία να μπορούσες να δεις με τα μάτια σου όλα όσα έβλεπε εκείνος με τα μάτια της ψυχής του.

Twitter