ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ ΓΚΑΡΣΙΑ ΜΑΡΚΕΣ της Αθηνάς Χατζή
Ο καπετάνιος κοίταξε τη Φερμίνα Δάσα κι είδε στα βλέφαρά της τις πρώτες λάμψεις από μια χειμωνιάτικη πάχνη. Ύστερα κοίταξε το Φλορεντίνο Αρίσα, την ακατανίκητη ψυχραιμία του, τον ατρόμητο έρωτά του και τον τρόμαξε η αργοπορημένη υποψία πως είναι η ζωή περισσότερο από το θάνατο αυτή που δεν έχει όρια.
«Και μέχρι πότε νομίζετε πως μπορούμε να συνεχίσουμε αυτό το πήγαινε έλα του διαβόλου;» τον ρώτησε.
Ο Φλορεντίνο Αρίσα είχε την απάντηση έτοιμη εδώ και πενήντα τρία χρόνια, εφτά μήνες και έντεκα μέρες με τις νύχτες τους.
«Για όλη μας τη ζωή», είπε.
G.G. Marquez, Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας (μτφρ. Κλαίτη Σωτηριάδου-Μπαράχας, Εκδόσεις Λιβάνη, 1986).
Λίγοι μυθιστοριογράφοι κατόρθωσαν να αποτυπώσουν το μαρτύριο του ανεκπλήρωτου έρωτα σε όλο το βασανιστικό του μεγαλείο, όπως ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες στον Έρωτα στα χρόνια της χολέρας. Και ενώ, με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο του παγκόσμιου λογοτέχνη, πλήθος δημοσιευμάτων-νεκρολογιών εξυμνούν το Εκατό χρόνια μοναξιάς, στο παρόν επιλέγω να σταθώ στον Έρωτα και στην πραγμάτευση του έρωτα στο βιβλίο.
Ο έρωτας συνιστά βασικό ζητούμενο του Μάρκες και η αναζήτησή του διαπνέει όλο το έργο του. Πουθενά όμως δεν εξυφαίνεται ιστορία ερωτικού μεγαλείου, αποστέρησης του ερωτικού αντικειμένου και τελικής θριαμβευτικής επικράτησης του έρωτα, όπως στον Έρωτα στα χρόνια της χολέρας. Ο Φλορεντίνο Αρίσα περιμένει υπομονετικά επί 51 χρόνια, 9 μήνες και 4 ημέρες, όπως ο ίδιος δηλώνει, να ξανακερδίσει τη Φερμίνα Δάσα, το εφηβικό και παντοτινό αντικείμενο του πόθου του• και η υπομονή του ανταμείβεται. Η δονκιχοτική προσήλωσή του στη Φερμίνα διατρέχει δεκαετίες που τον βρίσκουν να ανελίσσεται κοινωνικά, να ανέρχεται οικονομικά και να αναζητά τον έρωτα με τον συστηματικό και μεθοδικό τρόπο του εξερευνητή σε εναλλαγές σωμάτων με ευφάνταστους τρόπους, ενώ το συναίσθημά του παραμένει εμμονικά προσηλωμένο στη Φερμίνα. Η διαφορά με τον ήρωα του Θερβάντες είναι ότι η δική του Δουλτσινέα έχει σάρκα και οστά, και ο έρωτάς τους θα πραγματωθεί και στο σαρκικό επίπεδο.
Η επιλογή του Μάρκες να συναντηθούν ο Φλορεντίνο και η Φερμίνα και να πραγματώσουν το ερωτικό τους συναίσθημα ύστερα από πέντε δεκαετίες, καθώς και οι γλαφυρές περιγραφές των σεξουαλικών τους περιπτύξεων σε προχωρημένη ηλικία έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις επιταγές ενός πολιτισμού που εξυμνεί τη νεότητα και ενθαρρύνει ποικίλους τρόπους διατήρησης του νεανικού κελύφους. Το γήρας είναι μέγιστο ταμπού κι όμως ο Μάρκες αυτή την παροπλισμένη τάξη ανθρώπων, τους ηλικιωμένους, επιλέγει για να ζήσουν το ερωτικό πάθος με όλη την ένταση και την ορμή που του αρμόζει.
Ο Έρωτας στα χρόνια της χολέρας είναι μία ωδή στον πρώτο έρωτα. Ο Φλορεντίνο ενσαρκώνει το στερεότυπο του τάλανος εραστή και διάγει με επιτυχία διπλή ζωή: την επιφανειακή ζωή της δράσης, συμπεριλαμβανομένης της ερωτικής, και τον εσωτερικό βίο του ασκητή, βιώνοντας τον πόθο του για τη Φερμίνα με τη στωική ένταση μάρτυρα. Ο Φλορεντίνο τάσσεται στην πολυπληθή τάξη των ανθρώπων για τους οποίους ο πρώτος έρωτας συνιστά ορόσημο και παράσημο μαζί. Ο συγγραφέας επιλέγει να δικαιώνεται μία φορά ο προσκολλημένος στο φάντασμα του εφηβικού έρωτα ήρωάς του. Η Φερμίνα ακολουθεί μία συμβατική και προδιαγεγραμμένη για τις γυναίκες της τάξης και της εποχής της πορεία: παντρεύεται τον γιατρό καθ' υπόδειξιν του πατρός της, γίνεται υποδειγματική σύζυγος και εν συνεχεία γιαγιά, ζει τη μακρά ζωή της ως κυρία του καλού κόσμου και φαινομενικά τουλάχιστον λησμονεί τον Φλορεντίνο.
Ωστόσο, η κατάληξη του έρωτά τους αποδεικνύει ότι κανείς εκ των δύο δεν ξέχασε, κανείς δεν εγκατέλειψε την ελπίδα για μία εξέλιξη ανατρεπτική που έρχεται όταν για άλλους είναι ήδη πολύ αργά. Με την ολοκλήρωση της πορείας ζωής της, με την ολοκλήρωση του χρέους προς την κοινωνία και την οικογένεια, που κορυφώνεται με την κηδεία του ανδρός της, η Φερμίνα επιστρέφει σε μία εφηβική κατάσταση ύπαρξης, χωρίς ανάγκη συμμόρφωσης προς κανέναν κανόνα ψευδούς ευπρέπειας, προς καμία υπόδειξη ορθής συμπεριφοράς, οπότε είναι πλέον ελεύθερη, για όσον χρόνο απομένει, να απολαύσει τον έρωτα με τον τρόπο που μόνο ένας άνδρας που περίμενε πλέον του μισού αιώνα μπορεί να της προσφέρει.
Ο Μάρκες αναδεικνύεται σε μέγιστο λογοτέχνη όχι μόνο για τον συγγραφικό του τρόπο, ούτε για τα μεγάλα θέματα που επιλέγει: τον έρωτα, τον θάνατο, τον πόλεμο. Αναδεικνύεται πρωτίστως για τις λεπτές αποχρώσεις των θεμάτων του, που φωτίζει με τρόπο υποδειγματικό• για την ικανότητα να δημιουργεί χαρακτήρες στο πρότυπο της κλασικής τέχνης: όχι όπως είναι οι άνθρωποι, αλλά όπως θα έπρεπε να είναι σε έναν κόσμο ιδανικό. Το έργο του Μάρκες εν συνόλω συνιστά κτήμα ες αιεί για τις γενιές των ανθρώπων που θα θελήσουν να προσεγγίσουν το μυστήριο του ανθρώπινου βίου στις ελάχιστες λεπτομέρειές του και στις πιο μύχιες εκφράσεις του και κάθε κατάδυση στο λογοτεχνικό του σύμπαν είναι για τον αναγνώστη υπενθύμιση της ουσίας της τέχνης του λόγου: να δημιουργεί σύμπαντα εκ του μηδενός με μόνο εφόδιο τη μετουσίωση του βιώματος σε μύθο.
