Πάντα με μάγευε η Ιστορία και πάντα ήθελα να γνωρίζω τα ιστορικά πρόσωπα μέσα από τις ιστορικές πηγές, να τα τοποθετώ νοερά στον χρόνο και στον χώρο όπου ανήκαν και έτσι να τα βλέπω να ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια μου. Αυτό έκανα και με την Κιοσέμ. Θα μπορούσε να περιοριστεί η διαδικασία αυτή, όπως τόσες άλλες, στην ικανοποίηση της προσωπικής μου περιέργειας, αλλά τη δική της ιστορία θέλησα να τη μοιραστώ. Μου φαινόταν αδιανόητο να γνωρίζουν σχεδόν όλοι οι Έλληνες την ουκρανικής καταγωγής Χιουρρέμ, μέσω μιας τηλεοπτικής σειράς, και να αγνοούν την πιο ισχυρή γυναίκα που πέρασε ποτέ από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Την Ελληνίδα, Αναστασία ή Μαχπεϊκέρ ή Κιοσέμ. Τη σύζυγο του Αχμέντ Α’, που έκτισε το Μπλε Τζαμί, όπου είναι θαμμένοι και οι δυο, τη μητέρα δύο σουλτάνων, του Μουράντ Δ’ και του Ιμπραήμ Α’, καθώς και γιαγιά άλλων τριών σουλτάνων. Τη γυναίκα που διοίκησε άλλοτε αυτοδικαίως, με την ιδιότητα του αντιβασιλέα, κι άλλοτε από το παρασκήνιο την Οθωμανική Αυτοκρατορία περί τα τριάντα χρόνια.

Το βιβλίο ξεκινάει με μια αναφορά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το ζητούμενο είναι να μπει ο αναγνώστης στο κλίμα της εποχής εκείνης, να κατανοήσει τις συνήθειες, τις πρακτικές που εφαρμόζονταν μέσα και έξω από το παλάτι, το παιδομάζωμα και την εξέλιξη των παιδιών αυτών στις διάφορες θέσεις, την ιεραρχία και τους τρόπους ανόδου στα υψηλά αξιώματα, τη βίαιη και αιματοβαμμένη καθημερινότητα και άλλα πολλά. Να γνωρίσει τους γενίτσαρους, τους ίτσογλαν, τους μπαλτατζήδες, τους σπαχήδες, τους ευνούχους, τους βεζίρηδες, τους ουλεμάδες, και έτσι να σχηματίσει μια εικόνα του μηχανισμού με τον οποίο διοικείτο το παλάτι και η αυτοκρατορία τον 17ο αιώνα. Παράλληλα, γίνεται μία προσπάθεια να χυθεί λίγο φως στον αποκομμένο από τους πάντες και τα πάντα κόσμο του χαρεμιού. Ενός κόσμου για τον οποίο απαγορευόταν όχι μόνο η είσοδος, αλλά και η όποια αναφορά, κάτι που το μαρτυράει και το όνομά του, το οποίο ετυμολογείται από τη λέξη χαράμ, που σημαίνει απαγορευμένο.

 Μου φαινόταν αδιανόητο να γνωρίζουν σχεδόν όλοι οι Έλληνες την ουκρανικής καταγωγής Χιουρρέμ, μέσω μιας τηλεοπτικής σειράς, και να αγνοούν την πιο ισχυρή γυναίκα που πέρασε ποτέ από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Την Ελληνίδα, Αναστασία ή Μαχπεϊκέρ ή Κιοσέμ.

Η Κιοσέμ έζησε μια ζωή που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από το πιο ευφάνταστο μυθιστόρημα, γι’ αυτό και απέφυγα τη μυθοπλασία. Ακόμα και τα λιγοστά στοιχεία που υπάρχουν για εκείνη είναι αρκετά για να εξάψουν τη φαντασία του αναγνώστη και να φτιάξει αμέτρητα δικά του σενάρια. Μια δεκατετράχρονη νησιώτισσα Ελληνοπούλα, κόρη παπά, αποκόβεται βίαια από την οικογένεια και τον τόπο της και σύρεται στο παλάτι. Ακολουθεί η συνήθης πρακτική του εξισλαμισμού, αλλαγή ονόματος, εκμάθηση γλώσσας και συνηθειών και, τέλος, παρουσιάζεται στον συνομήλικό της σουλτάνο. Θα πρέπει πράγματι να ήταν εξαιρετικά εντυπωσιακή, μιας και από την πρώτη στιγμή έγινε η γυναίκα της ζωής του και υποσκίασε όλες τις άλλες, γι’ αυτό και της έδωσε την προσωνυμία Κιοσέμ, καθώς του θύμιζε το κεσέμι που ηγείται του κοπαδιού. Σε μια ανδροκρατούμενη ισλαμική κοινωνία του 17ου αιώνα είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν στοιχεία, πόσο μάλλον για πολιτικές παρεμβάσεις μιας γυναίκας και μάλιστα χριστιανικής καταγωγής. Υπάρχουν όμως ενδείξεις που κάνουν τους ιστορικούς να πιστεύουν ότι ενέργειες της Κιοσέμ κρύβονταν πίσω από κάποια πολύ σημαντικά γεγονότα, όπως για παράδειγμα η αλλαγή στον τρόπο της διαδοχής στον θρόνο, που θεωρείται σταθμός στην οθωμανική Ιστορία.

Διαβάζοντας το βιβλίο, θα παρατηρήσει κανείς πως κάποια σημαντικά γεγονότα περνούν μέσα σε 1-2 προτάσεις ή παραγράφους, ενώ άλλα, φαινομενικά ασήμαντα, αναπτύσσονται σε 2-3 σελίδες. Η ασύμμετρη αυτή χρήση των πληροφοριών δεν έγινε τυχαία. Αυτό που θεώρησα σημαντικό ήταν να γνωρίσουμε, μέσα από την καθημερινότητα και τις συνήθειές τους, τις προσωπικότητες των ανθρώπων που βρέθηκαν στη διοίκηση της Αυτοκρατορίας, για να κατανοήσουμε και τη συμπεριφορά τους. Για παράδειγμα, η κατάκτηση της Βαγδάτης από τον Μουράντ Δ’, γιο της Κιοσέμ, είναι μια πληροφορία που μπορεί να αντλήσει κανείς και από το διαδίκτυο, γι’ αυτό και αναφέρεται στο βιβλίο όσο το δυνατόν συντομότερα. Η συναναστροφή του όμως με τον Μπεκρή Μουσταφά παρουσιάζεται εκτενέστερα, καθώς μπορεί να δώσει απάντηση στο παράδοξο να πεθαίνει από κίρρωση του ήπατος ο άνθρωπος που εφάρμοσε την πιο άγρια ποτοαπαγόρευση που επιβλήθηκε ποτέ. Με το ίδιο σκεπτικό αναπτύσσονται και οι υπόλοιπες προσωπικότητες που πρωταγωνίστησαν στη ζωή της Κιοσέμ. Την ίδια προσπάθησα να την προσεγγίσω με όσα στοιχεία κατάφερα να βρω. Από μελέτες κυρίως Τούρκων ιστορικών, όπως ο πρώτος επίσημος ιστορικός του παλατιού Ναϊμά, που ήταν πολύ κοντά χρονικά σε εκείνη, αλλά και μεταγενέστερων, από κρατικά αρχεία, όπως μισθοδοσίες χαρεμιού ή δωρεές, από επιστολές που είχε γράψει η ίδια, από αναφορές βάιλων, κ.ά.

Στο τέλος του βιβλίου, μέσα από την ετυμολογία των ονομάτων-τίτλων που κατά καιρούς τής δόθηκαν και στη συνέχεια από τις απόψεις ιστορικών γι’ αυτήν, γίνεται μία σύντομη περιήγηση στη ζωή και την προσωπικότητά της. Πιστεύω πως, έχοντας υπόψη του κανείς όλα αυτά και κρίνοντας πάντα με τις συνθήκες που ίσχυαν την περίοδο εκείνη, θα βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Αυτό που δεν θα πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι η γυναίκα αυτή ήταν ένα κομμάτι του ελληνισμού. Ενός ελληνισμού που έζησε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και δεν είχε πολλές επιλογές για να επιβιώσει. Η μικρή Αναστασία ή Κιοσέμ όχι απλά επιβίωσε, αλλά και διοίκησε μια αυτοκρατορία, την περίοδο μάλιστα που είχε τα πιο διευρυμένα σύνορα της Ιστορίας της. Ας τη γνωρίσουμε, λοιπόν, κι ας την εντάξουμε και στη δική μας Ιστορία.

Στα χρόνια της Κιοσέμ Σουλτάν
Μια Ελληνίδα σουλτάνα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία του 17ου αιώνα
Ιώ Τσοκώνα
Αιώρα
168 σελ.
ISBN 978-618-5048-76-1
Τιμή €12,00

Twitter