Δήμητρα Αθανασοπούλου: «Ψυχανάλυσέ το»

Πότε ήταν η τελευταία φορά που διαβάσατε ένα δημοσιογραφικό σχόλιο, ένα χρονογράφημα για παράδειγμα, και σας συνεπήρε η δύναμη και ο στοχασμός του γράφοντα, άσχετα με το αν συμφωνείτε ή διαφωνείτε μαζί του; Δεν αναφέρομαι στα κείμενα των πρωτοκλασάτων σχολιαστών ορισμένων καθεστωτικών media, που διαγκωνίζονται συχνά μεταξύ τους για το ποιος θα βρεθεί στην επικαιρότητα ειρωνευόμενος ή επιτιθέμενος στους άλλους. Ούτε αναφέρομαι στις αξιόλογες μεν, στρατευμένες δε, πένες της αριστεράς και της δεξιάς με τον ξύλινο κομματικό ή ιδεολογικό λόγο, που δεν αφήνει περιθώρια έκπληξης.

Από την άλλη πλευρά, στη δημόσια σφαίρα κυριαρχεί η πολυπραγμοσύνη στα κοινωνικά δίκτυα όπου μικρά τηλεγραφικά κείμενα, γραμμένα από τον καθένα μας, επιχειρούν να σχολιάσουν θεμελιώδη ζητήματα λειτουργίας της ανθρώπινης κοινωνίας, συνήθως χωρίς τεκμηρίωση, χωρίς αναφορές στην καταγεγραμμένη γνώση, χωρίς ιδία εμπειρία για το επίδικο που σχολιάζεται. Κείμενα που στερούν απ’ όλους μας την απόλαυση μικρών αλλά πυκνογραμμένων αναλύσεων που δημοσιεύονται αλλού.

Αυτή την απόλαυση νιώθει κανείς διαβάζοντας την κλινική ψυχολόγο Δήμητρα Αθανασοπούλου στο υπέροχο βιβλίο της Ψυχανάλυσέ το, όπου συγκέντρωσε κείμενά της δημοσιευμένα στην Εφημερίδα των Συντακτών από το καλοκαίρι του 2019 μέχρι τα τέλη του 2020. Κείμενα που λειτουργούν ως «γέφυρα σκέψεων ανάμεσα στην προπανδημική και τη μεταπανδημική ζωή».

Ευρεία θεματολογία

Η Δ. Αθανασοπούλου είναι διδάκτωρ Ψυχαναλυτικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Παρισιού και κάτοχος μάστερ Κλινικής Ψυχολογίας, Ψυχοπαθολογίας και Ψυχανάλυσης. Έχει εργαστεί σε νοσοκομεία στο Παρίσι, σε ειδικά σχολεία στην Ισπανία και συνεργάζεται στην Αθήνα με τους Γιατρούς του Κόσμου.

Η στήλη της «Ψυχανάλυσέ το» στην Εφημερίδα των Συντακτών, όπως κι ο τίτλος του βιβλίου της, υπήρξε το βήμα από το οποίο είχε την ευκαιρία να γράψει καλοδουλεμένα, πυκνογραμμένα, τεκμηριωμένα κείμενα για κοινωνικά ζητήματα που άπτονται των ενδιαφερόντων κι αξίζουν του σχολιασμού της. Η θεματολογία των κειμένων-παρεμβάσεών της κινείται στον χώρο των ανθρωπίνων και κοινωνικών δικαιωμάτων και της ταυτότητας φύλου. Την απασχολεί επίσης το ζήτημα της μετανάστευσης και της προσφυγιάς, ο ιδιαίτερος ρόλος των media στη διαμόρφωση των κοινωνικών ταυτοτήτων, ενώ πολλά από τα κείμενά της αναφέρονται σε τρέχοντα θέματα όπως η άνοδος της ακροδεξιάς και της ρητορικής του μίσους στην Ευρώπη, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, ο κορονοϊός και η απόπειρα ελέγχου της καθημερινότητάς μας με αφορμή την πανδημία.

Αποσυναρμολογεί για λογαριασμό μας τον κόσμο της ρευστής νεωτερικότητας και ακτινογραφεί την εποχή του μεταμοντέρνου καπιταλισμού, όπου οι ανθρώπινες σχέσεις δεν προϋποθέτουν την επαφή αλλά στηρίζονται κυρίως στο διαδίκτυο.

Με θεωρητικό υπόβαθρο που πηγαίνει πίσω στους κλασικούς της ψυχανάλυσης (Φρόιντ και Λακάν κυρίως), αλλά με πολλές αναφορές στη σύγχρονη βιβλιογραφία της επιστήμης της κι όχι μόνο (χρησιμοποιεί συχνά τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία κ.ά.), η Δ. Αθανασοπούλου φέρνει στον νου μας τους λαμπρούς σχολιαστές της παλαιάς φρουράς των αθηναϊκών εφημερίδων, που όχι μόνο μπορούσαν να γράψουν σε εκπληκτικά ελληνικά, αλλά είχαν λόγο συγκροτημένο και μετριόφρονα, διεισδυτική ματιά και κοινωνική ευαισθησία.

Το κρεβάτι της ψυχανάλυσης

Η συγγραφέας αντιμετωπίζει και σχολιάζει με την ίδια σοβαρότητα τα (εμετικά) τεκταινόμενα σε ένα τηλεοπτικό reality show και την κακοποίηση ενός τρανς ατόμου στο σχολείο του, το θλιβερό φαινόμενο της «ενοικίασης προσώπων» που κρατούν συντροφιά σε ηλικιωμένους Ιάπωνες και το ταξίδι των προσφύγων από τις εμπόλεμες ζώνες, όπου είναι οι υποψήφιοι νεκροί, μέχρι τις δυτικές μεγαλουπόλεις, όπου είναι οι αφανείς ζωντανοί.

Αναλύει με πάθος την έννοια της κινητικότητας ως χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, διαχωρίζοντας τον τουρίστα από τον πρόσφυγα: για τον πρώτο η αέναη κίνηση στον χώρο είναι όνειρο και πραγμάτωση της ελευθερίας, ενώ για τον δεύτερο το ταξίδι είναι εφιάλτης και συνθήκη καταναγκασμού. Αποσυναρμολογεί για λογαριασμό μας τον κόσμο της ρευστής νεωτερικότητας και ακτινογραφεί την εποχή του μεταμοντέρνου καπιταλισμού, όπου οι ανθρώπινες σχέσεις δεν προϋποθέτουν την επαφή αλλά στηρίζονται κυρίως στο διαδίκτυο.

Η πανδημία του κορονοϊού δίνει την αφορμή για ορισμένα από τα πιο όμορφα κείμενά της, στα οποία συνυπάρχουν ως ιδεολογικοί άξονες ο Μισέλ Φουκό, ο Ζακ Λακάν, η Χάνα Άρεντ και ο Σλάβοϊ Ζίζεκ. Πρόκειται για μικρά σημειώματα, στα οποία τίθεται το ζήτημα της αποανθρωποίησης του πολιτισμού, εξετάζεται το ανθρώπινο σώμα ως πηγή και φορέας μολυσματικών ασθενειών, ως κάτι μιαρό, κι αναζητείται το πρόσωπο του πολιτισμού την επόμενη ημέρα, όταν η πανδημία θα παρέλθει.

dim athanasopoulou22 Η συγγραφέας επισημαίνει την ψυχική οδύνη που προκαλεί η πανδημία κι οδηγεί σε αυτοχειρίες κι ανθρωποκτονίες, απαιτεί περισσότερη μέριμνα για τους ανθρώπους που πλήττονται από τη νέα υγειονομική κρίση και μας καλεί να επαναπροσδιορίσουμε –μετά την πανδημία– την παγκοσμιοποίηση ως μια νέα μορφή ανθρωπισμού.