Χρήστος Χαρτοματσίδης: «Hellga και Hellena»

Όσα και αν πούμε σε ένα κείμενο χιλίων λέξεων, το σίγουρο είναι πως δεν πρόκειται να αποδοθεί ολόκληρο το μυθιστόρημα του συγγραφέα Χαρτοματσίδη, και αυτό γιατί μέσα του δεν κατοικοεδρεύει ένας μύθος αλλά τουλάχιστον έξι. Πράγματι, ενυπάρχει η ιστορία της Ελένης Τοπάζη, ο μύθος της Ρωσίδας Νάντιας, το αφήγημα της οικογένειάς της –δηλαδή του πατέρα, της μητέρας, του αδερφού και των θείων της–, η περιπέτεια του Τζακ, οι αντιδράσεις του αφεντικού του μπαρ, Νάσου, και τέλος το ερωτικό αντικείμενο της Νάντιας – η οποία γίνεται και Όλγα-DJ Georgios. Και όλες αυτές τις σκηνικές παραστάσεις, όλες αυτές τις –πέρα από κάθε αμφιβολία– φανταστικές παραμέτρους, που συνθέτουν το βιβλίο, διατρέχει ένα νήμα σαν συνδετικός κρίκος, ο απατεώνας, ο διαρρήκτης, το κάθαρμα που πολέμησε στο Αφγανιστάν παρέα με τον θείο Κόλλια, αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να ζητά τα λεφτά πίσω με τόκο εκβιάζοντας τους πάντες, ο Κουρεμένος, μια φιγούρα που βρίσκεται παντού σε σχέση με τους υπόλοιπους λειτουργώντας κυριολεκτικά ως μαφιόζος. Βέβαια, όλες οι συνιστάμενες που βρίσκονται στη θέση τους, καθώς ο κεντρικός μύθος εξελίσσεται συνδυαστικά μεταξύ τους, ξεκινάνε από την εμμονή της γιαγιάς Ελένης ότι η Νάντια είναι η Όλγα η εγγονή της –ενώ προς το τέλος γινόμαστε μάρτυρες μιας απίστευτης ανατροπής–, συνεχίζει με τη βάφτιση του Τζακ, που οργανώνεται ως ωραία εκδρομή, παρακάτω ο Νάσος παίρνει τα ηνία με την ερωτική του σχέση με τη Δώρα, την αδερφή της Ελένης, και τον πρωταγωνιστικό του ρόλο κατά τη διάρκεια της κηδείας της, ενώ μεγάλο μέρος του βιβλίου καταλαμβάνει η αδόκιμη ερωτική σύσφιξη της ηρωίδας με τον DJ, η οποία και δεν παίρνει σάρκα και οστά.

Ο Χαρτοματσίδης όχι μόνο σκιαγραφεί αλλά, πολύ περισσότερο, ψυχαναλύει τις δύο γυναίκες, στήνοντας πάνω τους ένα έργο όχι απλώς αξιόλογο, όχι απλώς πληρέστατο, αλλά επιπλέον αθάνατο στον χρόνο.

Επίσης, ένα βιβλίο σχεδόν 280 σελίδων είναι τόσο μυθιστορηματικά μεστό, τόσο πυκνό, τόσο ανοιχτά αφηγηματικό, τόσο φανταστικά εύθραυστο, που έχει κανείς την εντύπωση κλείνοντάς το πως διάβασε κάτι πολύ πιο ογκώδες. Καθώς ακόμη και όταν ένας μύθος ολοκληρώνεται –όπως για παράδειγμα η βάφτιση του Τζακ– ο συγγραφέας τον αφήνει απ’ έξω, στην ουσία όμως προς το τέλος με το ημερολόγιο της Ελένης εκεί χωρούν όλοι οι ήρωες, περνάνε μπροστά μας σαν ταινία, σαν ένα καλογυρισμένο φιλμ, σκηνοθέτης του οποίου υπήρξε ένας έμπειρος καλλιτέχνης. Άρα ο συγγραφέας Χαρτοματσίδης για μια ακόμη φορά μάς ξαφνιάζει ευχάριστα, μας δίνει τροφή για προβληματισμό και ψυχαγωγία, μας τοποθετεί στο κέντρο μιας φανταστικής διαστροφής, ίσως, και τέλος, μας υποβάλλει σε ένα τεστ, σε έναν έλεγχο αποδοχής ενός έργου, το οποίο βασίζεται στον τρόπο γραφής και παραπέμπει σε αυτούς τους τεράστιους Ρώσους συγγράφεις, τους οποίους ο ίδιος, ως πολιτικός πρόσφυγας στη Βουλγαρία, όπου γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε ιατρική, πριν οι γονείς του παλιννοστήσουν, με τον ίδιο να φτάνει μέχρι διευθυντής στο νοσοκομείο της Κομοτηνής, είχε πραγματικά όχι απλώς διαβάσει αλλά ξεσκονίσει.

Κάτι άλλο που πρέπει να επισυναφθεί για τον συγγραφέα Χαρτοματσίδη είναι η τεράστια, η απόλυτη, η ακόμη και ενδοσκοπική παρατηρητικότητά του. Πράγματι, διαλέγοντας δυο γυναίκες, μια ηλικιωμένη και μια μεταέφηβη, ως κεντρικές ηρωίδες, είναι απίστευτη η ικανότητά του να τις διαχειρίζεται, τόσο την πρώτη, κυρίως με το ημερολόγιό της, όσο και τη δεύτερη, σε ολόκληρο το βιβλίο. Ιδίως η Νάντια, η οποία είναι φοιτήτρια στα ΤΕΙ, μεταφέρεται στο χαρτί ως κλασική νέα γυναίκα, με τις παλινωδίες της, τις εμμονές της, τα ξεσπάσματα, την αδυναμία της να αγαπήσει πραγματικά έναν άνδρα τον οποίο περνά από σαράντα κύματα απορρίπτοντάς τον, με την αντιοικογενειακή συμπεριφορά, τέλος, με την προβληματική επαφή με τους συναδέλφους της στο μπαρ όπου δουλεύει. Αλλά και η Ελένη, με άλλη ματιά, μέσα από μια πείρα αρκετών χρόνων στήνει ένα θεατρικό δρώμενο –πράγμα που μαθαίνουμε στο ημερολόγιό της– και γίνεται στα χέρια του δημιουργού μια περσόνα, η οποία συγκλίνει στην ηλικία της και παρά το υποτιθέμενο Αλτσχάιμερ, το περισπούδαστο για τους γιατρούς, το εκνευριστικό και ενοχλητικό για τους συγγενείς, φαίνεται να λειτουργεί με εκπληκτική μαεστρία στο μεγαλύτερο μέρος ως –στα μάτια ιδίως της Νάντιας– γιαγιά, που έχει ανάγκη την εγγονή της για να μετριάσει την παραδοξότητα της μοναξιάς. Ο Χαρτοματσίδης όχι μόνο σκιαγραφεί αλλά, πολύ περισσότερο, ψυχαναλύει τις δύο γυναίκες, στήνοντας πάνω τους ένα έργο όχι απλώς αξιόλογο, όχι απλώς πληρέστατο, αλλά επιπλέον αθάνατο στον χρόνο, ανθεκτικό στην κριτική και ανεκτικό στην ανάγνωση, η οποία παίρνει χαρακτήρα άκρως δραματικό και παράλληλα κωμικό, δηλαδή μια ιλαροτραγωδία.

Ένα άλλο προσόν το οποίο διαθέτει σε μεγάλο βαθμό ο συγγραφέας Χαρτοματσίδης στην κατασκευή των έργων τέχνης του είναι η πραγματικά τεράστια γνωριμία του, η συσχέτισή του με τη γυναικεία ιδιοσυγκρασία (πηγαίνοντας παρακάτω τις προηγούμενες σκέψεις μας). Έτσι, σε αγαστή σύμπνοια (έστω και σε ατομικό επίπεδο) με τους συναδέλφους του Ανδρέα Μήτσου, Κώστα Ακρίβο, Μάκη Τσίτα και Αύγουστο Κορτώ, με τους οποίους συνδέεται στο πεδίο της αναγνωσιμότητας και ψυχανάλυσης των γυναικών (οι οποίες εν προκειμένω διατρέχουν το ανθρώπινο και αντρικό είδος ως μια πειστική ακτινογραφία), ο πεζογράφος και ποιητής Χρήστος Χαρτοματσίδης παρουσιάζει εμπρός μας, όχι μόνο γυναικείες φιγούρες που επιπλέουν, αλλά το αντίθετο, που βγάζουν συμπεράσματα στο λεπτό, που διυλίζουν τον κώνωπα πριν προβούν σε κάποια σχέση (και όχι κατ’ ανάγκη ερωτική) και πλέον όχι απλώς θεωρούνται ισότιμες με τον άντρα αλλά έχουν πάρει και τα ηνία τόσο στον συζυγικό, όσο και στον δημόσιο στίβο, στην κοινωνία, ακόμη και στην πολιτική. Για τον Χαρτοματσίδη η γυναικεία προσωπικότητα, θετική ή αρνητική, κανονιστική ή με έλλειψη οριοθέτησης ή άναρχη, εν κατακλείδι δυναμική ή αδύναμη, έχει τόση σημασία όση η ανάσα που αναπνέει, έχει τέτοιο βάρος όσο η ύπαρξή του η ίδια, έχει τόσο βάθος όσο δεν μπορεί ο ίδιος που τις γνωρίζει καλά να αντιληφθεί, να φανταστεί. Άρα κάθε τι που αυτή εμφανίζει γίνεται στα χέρια του πηλός που πλάθεται, ζυμάρι που ζυμώνεται και υλικό που τον βοηθά να μετατρέπει ως άλλος ζωγράφος ή γλύπτης την ύλη σε κάτι το χειροπιαστό (όπως είπαμε), σε έργο τέχνης.

Είναι πρακτικά αδύνατο να συμπεριλάβει κανείς σε ένα κριτικό κείμενο ολόκληρο το έργο ενός υπέροχου πεζογράφου, ποιητή και θεατρικού συγγραφέα όπως ο Χρήστος Χαρτοματσίδης για πολλούς λόγους, ο σπουδαιότερος των οποίων είναι πως ο γόνος των πολιτικών προσφύγων (ο οποίος έχει βραβευτεί στη Βουλγαρία επανειλημμένως) ήρθε στην Ελλάδα και πέρα από το επιστημονικό του έργο, κατέθεσε και ένα λογοτεχνικό, άκρως ενδιαφέρον, άκρως συναρπαστικό. Άρα, εμείς εδώ περιοριστήκαμε στα απολύτως εμφανή. Για τα υπόλοιπα προτείνω την αναζήτηση όλης της προσπάθειάς του να συγκροτήσει φίλους και αναγνώστες, οι οποίοι θα μπορούν να ταυτιστούν με το έργο του. xr xartomatsidis22