Ο Ζαν-Μισέλ Γκενασιά γεννήθηκε στο Αλγέρι το 1950. Σπούδασε νομικά και εργάστηκε ως δικηγόρος. Έχει γράψει σενάρια και θεατρικά έργα και έχει εκδώσει τρία βιβλία, το Pour cent millons (1986, βραβείο αστυνομικού μυθιστορήματος Michel Lebrun), τη Λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων για το οποίο απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές, πούλησε πάνω από 200.000 αντίτυπα, τιμήθηκε με το βραβείο Γκονκούρ που απονέμουν οι μαθητές λυκείου και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, έγραψε ακόμη το μυθιστόρημα Η ζωή που ονειρεύτηκε ο Ερνέστο Γκ και πρόσφατα Το βαλς των δέντρων και του ουρανού. 

Η αισιοδοξία στην οποία αναφέρομαι είναι αυτή για την οποία έκανε λόγο ο Μίλαν Κούντερα στο Αστείο, όταν είπε ότι ο κομμουνισμός είχε σκοτώσει τη θρησκεία και ότι το όπιο του λαού ήταν πλέον η αισιοδοξία.

Το ελληνικό αναγνωστικό κοινό σας γνώρισε από το μυθιστόρημα Η λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων. Ποια ήταν τα στοιχεία που έκαναν το βιβλίο σας πετυχημένο τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα;

Έγινε γνωστό από στόμα σε στόμα. Ίσως μάλιστα να πρόκειται και για ένα άτυπο μυθιστόρημα.

Αφηγητής της ιστορίας είναι ο Μισέλ Μαρινί, που ουσιαστικά ζει δύο ζωές. Η µία, µε την οικογένειά του, γύρω από αυτήν, µε το σχολείο του, το Λύκειο Ανρί-Κατρ, η άλλη µε τους πρόσφυγες της λέσχης. Από πότε, χρονικά, ξεκινά η αφήγηση του μυθιστορήματος;

Το μυθιστόρημα αρχίζει το 1980 κατά την ταφή του Ζαν-Πολ Σαρτρ, οπότε ο Μισέλ, ενήλικας πια, συναντάει τον Πάβελ που είχε δεκαπέντε χρόνια να τον δει. Αυτή η συνάντηση είναι η απαρχή του μυθιστορήματος.

Τα µέλη αυτής της λέσχης, αν και προδομένοι, πολιτικά, κοινωνικά, ερωτικά, συνεχίζουν τη ζωή τους. Eίναι αισιόδοξοι;

Δεν είναι καθόλου αισιόδοξοι. Έχουν χάσει τα πάντα. Και ιδιαίτερα τις ψευδαισθήσεις τους. Από την άλλη πλευρά, είναι κατά κύριο λόγο αδιόρθωτοι. Πιστεύω ότι αυτό μας συγκινεί και τους συμπαθούμε. Η αισιοδοξία στην οποία αναφέρομαι είναι αυτή για την οποία έκανε λόγο ο Μίλαν Κούντερα στο Αστείο, όταν είπε ότι ο κομμουνισμός είχε σκοτώσει τη θρησκεία και ότι το όπιο του λαού ήταν πλέον η αισιοδοξία. Δεν υπήρχε τίποτα να αγοράσει κανείς στα καταστήματα, όλα ήταν κακής ποιότητας, κυριαρχούσε η λογοκρισία, αλλά εάν κάποιος δεν ήταν αισιόδοξος και δεν σκεφτόταν ότι ζει στην πιο όμορφη χώρα του κόσμου, αυτό σήμαινε ότι ήταν εχθρός του λαού, και έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του επειδή δεν ήταν αισιόδοξος. 

Μέλη αυτής της λέσχης, ο Ζαν-Πολ Σαρτρ και ο μυθιστοριογράφος Ζοζέφ Κεσέλ, που βοηθούν, µε τον έναν ή τον άλλο τρόπο, τους πρόσφυγες. Πώς είναι να μεγαλώνεις και να ωριμάζεις δίπλα σε τόσο μεγάλες προσωπικότητες;

Δεν ξέρω. Εγώ απλώς τους είδα όταν ήμουν έφηβος, αλλά δεν τους μίλησα ποτέ.

Στο δεύτερο μυθιστόρημά σας, Η ζωή που ονειρεύτηκε ο Ερνέστο Γκ. συναντάμε κάποιους από τους ήρωες του μυθιστορήματος Η λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων σε νεαρότερη ηλικία. Γιατί υπάρχει αυτή η σχέση;

Η αρχική ιδέα ήταν να διηγηθώ τη ζωή ενός ανθρώπου που θα μπορούσε να είναι μέλος του κλαμπ αν το είχε σκάσει και είχε μείνει από την άλλη πλευρά του Τείχους και που θα μπορούσε να είχε συναντήσει μέλη πριν από τη διαφυγή τους, όταν ήταν νέοι και πίστευαν πως ο κομμουνισμός είναι το μέλλον του κόσμου. 

Η Τέχνη ομορφαίνει τη ζωή μας. Ανακάλυψα ότι ο Γκεβάρα μιλούσε άπταιστα γαλλικά, λάτρευε την ποίηση, είχε πάθος για τον Νερούδα (όπως κι εγώ) και για τον Κάρλος Γκαρντέλ. Από τότε έπαψε να είναι ένα, ας πούμε, μυθοποιημένο δημόσιο πρόσωπο και έγινε ένας απλός άνθρωπος.

Αναφέρεστε στην οικογένεια Κάπλαν, που ήταν γιατροί. Μέσα από την ιστορία αυτής της οικογένειας πώς καταφέρνετε να περιγράψετε την ιστορία της Ευρώπης;

Πρόκειται για μια φιλελεύθερη και γαλλόφιλη οικογένεια της Middle Europa. Ο γιος θα σπουδάσει στη Γαλλία και μιλάει άπταιστα γαλλικά. Θα έρθουν αντιμέτωποι με την ιστορία σε μια στιγμή μεγάλης έντασης: το Λαϊκό Μέτωπο, ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, η έλευση του κομμουνισμού, η πτώση του Τείχους, η άνοδος της Ευρώπης ως πολιτικής οντότητας.

Η γνωριμία της κόρης του γιατρού Κάπλαν με τον Ερνέστο είναι αληθινή ή φανταστική;

Το μυθιστόρημα αυτό είναι μια μυθοπλασία. Ο Γιόζεφ Κάπλαν είναι φανταστικός χαρακτήρας. Απεναντίας, ο Γκεβάρα βρέθηκε στην Τσεχοσλοβακία από τον Μάρτιο ως τον Ιούλιο του 1966, έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του τον Οκτώβριο του 1967, και κανείς δεν γνωρίζει τι έκανε στην Πράγα όλο αυτό το διάστημα. Ο πειρασμός για την αξιοποίηση αυτού του ιστορικού κενού ήταν μεγάλος, και έτσι τον βάζω να συναντάει τον ήρωά μου (Γιόζεφ Κάπλαν) και να έρχεται αντιμέτωπος μαζί του, καθώς αμφιβάλλει για την ορθότητα του αγώνα του και αναρωτιέται για το νόημα της ζωής του.

Στα μυθιστορήματά σας γράφετε για συγγραφείς, για μουσικούς και ζωγράφους. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει από αυτές τις τέχνες;

Αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου, της ζωής του καθενός μας. Η Τέχνη ομορφαίνει τη ζωή μας. Ανακάλυψα ότι ο Γκεβάρα μιλούσε άπταιστα γαλλικά, λάτρευε την ποίηση, είχε πάθος για τον Νερούδα (όπως κι εγώ) και για τον Κάρλος Γκαρντέλ. Από τότε έπαψε να είναι ένα, ας πούμε, μυθοποιημένο δημόσιο πρόσωπο και έγινε ένας απλός άνθρωπος.

Φέτος εκδόθηκε στην Ελλάδα το μυθιστόρημα Το βαλς των δέντρων και του ουρανού. Στο νέο σας μυθιστόρημα κυριαρχεί η μορφή του ζωγράφου Βαν Γκογκ. Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής αυτού του μυθιστορήματος;

Διαβάζοντας τη βιογραφία των Naifeh και Smith, δύο Αμερικανών ιστορικών που πήραν το Πούλιτζερ για τη βιογραφία του Pollock. Απέδειξαν, και με έπεισαν, ότι ο Βαν Γκογκ δεν αυτοκτόνησε, και αυτό με ώθησε να πάω λίγο πιο μακριά και έτσι ανακάλυψα τον άνθρωπο Βαν Γκογκ. Ή μάλλον τον Βίνσεντ.

Γιατί ο ρομαντικός έρωτάς της Μαργκερίτ για τον Βαν Γκογκ, αν και την παρασέρνει, δεν καταφέρνει να ευδοκιμήσει;

Αυτός είναι 39 χρονών και δεν έχει δεκάρα τσακιστή. Εκείνη είναι 18 και με αστική καταγωγή. Αυτά ήταν ασύμβατα το 1890. Υπήρξε μια σχέση μεταξύ τους αλλά δεν γνωρίζουμε κάτι περισσότερο. Ο Βίνσεντ τη ζωγράφισε δύο φορές. Αλλά ο ίδιος σίγουρα δεν ήθελε μια σταθερή σχέση. Απλώς ενδιαφερόταν για τη ζωγραφική του. Εκείνη πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της βάζοντας λουλούδια στον τάφο του. Δεν παντρεύτηκε ποτέ και δεν απέκτησε παιδιά.

Από όλους τους μεγάλους ζωγράφους στη διάρκεια των αιώνων, η περίπτωση του Βίνσεντ Βαν Γκογκ είναι άραγε η πιο μεγαλειώδης; Η πιο τραγική;

Σίγουρα. Ο πρώιμος και βίαιος θάνατός του ήταν συνταρακτική είδηση. Αλλά η ζωγραφική του, με το πνεύμα και την καινοτομία της, είναι αυτή που κυρίως μας συναρπάζει πάντα.

Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ υπήρξε ένας πολύ αληθινός άνθρωπος και καλλιτέχνης. Είναι όμως εξίσου αλήθεια πως η βιογραφία του προκαλεί, σχεδόν, τους συγγραφείς και τους σεναριογράφους με τη μυθολογική υφή της. Γιατί;

Πρόκειται για τον μύθο του καταραμένου καλλιτέχνη, του «αυτόχειρα της κοινωνίας», για τον οποίο ξέρουμε σήμερα ότι είναι ψευδής και πλαστός. Και επειδή είναι ένας από τους καλλιτέχνες με τους περισσότερους συνεχιστές. Όλοι οι εξπρεσιονιστές, Γερμανοί και Αμερικανοί, μέχρι το κίνημα Cobra, τον τιμούν. Άνοιξε έναν μεγάλο δρόμο στην ιστορία της ζωγραφικής.

Στο βιογραφικό σας διάβασα ότι έχετε εκδώσει και άλλα βιβλία. Θα σας ενδιέφερε να εκδοθούν και αυτά στα ελληνικά;

Βεβαίως. Πολλοί Έλληνες αναγνώστες με έχουν ρωτήσει γιατί τα βιβλία αυτά δεν κυκλοφόρησαν στα ελληνικά. Όμως ένας συγγραφέας δεν αποφασίζει, χρειάζεται ένας εκδότης που να πιστέψει σ’ αυτόν.

Ποιους Γάλλους συγγραφείς θα μας προτείνατε να διαβάσουμε;

Αγαπώ πολύ συγγραφείς όπως η Βερονίκ Οβαλντέ, ο Φιλίπ Ζεναντά, ο Ζαν-Πολ Ντιμπουά.

Τι μήνυμα θα απευθύνατε στους Έλληνες αναγνώστες;

Ελπίζω να ξαναέρθω σύντομα στην Ελλάδα για λογοτεχνικές συναντήσεις. Με χαρά θυμάμαι τη συνάντηση που είχα την προηγούμενη φορά στην Αθήνα.

Ευχαριστίες για τη μετάφραση στον κ. Θεόδωρο Βυζά, μεταφρασεολόγο, παν. υπότροφο του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Ηπείρου.

Το βαλς των δέντρων και του ουρανού
Jean-Michel Guenassia
Μετάφραση: Ειρήνη Αποστολάκη
Πόλις
280 σελ.
ISBN 978-960-435-570-9
Τιμή: €16,00

Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης είναι συγγραφέας.

Άλλα κείμενα:

• Στέλιος Παρασκευόπουλος: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Έλενα Χουζούρη: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Τατιάνα Αβέρωφ: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Τόλης Νικηφόρου: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Ισίδωρος Ζουργός: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Twitter