fbpx
Jimena Canales: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Jimena Canales: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Η Χιμένα Κανάλες είναι βραβευμένη συγγραφέας και ερευνήτρια στο πεδίο της ιστορίας της φιλοσοφίας και της επιστήμης. Κατέχει την έδρα Thomas M. Siebel για την ιστορία της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, Urbana-Champaign. Έχει διδάξει σε πλήθος διακεκριμένων πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων, όπως το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την ιστορία της επιστήμης, στο ΜΙΤ και στο Χάρβαρντ και στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον.

 

Πόσο δημοφιλείς ήταν οι θεωρίες του Αϊνστάιν στις αρχές του 20ού αιώνα;

Ήταν με διαφορά ο πιο διάσημος επιστήμονας του αιώνα. Σε αντίθεση με τον Δαρβίνο και τον Παστέρ που προηγήθηκαν, ο Αϊνστάιν ήταν ο πρώτος επιστήμονας που έτυχε ευρείας προβολής στα ΜΜΕ, από τον κινηματογράφο μέχρι την τηλεόραση. Δεν ήταν απλώς ένας επιστήμονας, ήταν μια διασημότητα. Το 1920, ο Αϊνστάιν χαρακτήριζε τον εαυτό του «Μίδα των ΜΜΕ» που μετέτρεπε ό,τι άγγιζε όχι σε χρυσό, αλλά σε ειδήσεις. Σε μια επιστολή του στον Μαξ Μπορν έγραψε: «Σαν τον ήρωα του παραμυθιού που το άγγιγμά του έκανε τα πάντα χρυσάφι, έτσι και με μένα, τα πάντα μετατρέπονται σε πρωτοσέλιδα».

Αυτό που βρίσκω πιο ενδιαφέρον, ωστόσο, είναι ότι τόσο η επιστήμη του Αϊνστάιν όσο και η περσόνα του ήταν μέρος μιας νέας θεώρησης του κόσμου, που χαρακτηριζόταν από την ολοένα και μεγαλύτερη σπουδαιότητα της ηλεκτρομαγνητικής επικοινωνίας. Μπορεί να φαίνεται τρελό να συγκρίνουμε την επιστημονική έρευνα για το πόσο γρήγορα ένα χρονικό σήμα μπορεί να ταξιδέψει μέσα στον χώρο με την ταχύτητα μετάδοσης των«ειδήσεων», αλλά αν παρατηρήσουμε τη ζωή και το έργο του Αϊνστάιν, βλέπουμε ότι αυτές οι ανησυχίες διακατέχουν την ιδιωτική του αλληλογραφία και τις επιστημονικές του δημοσιεύσεις.

Ο Αϊνστάιν ήταν ο πρώτος επιστήμονας που έτυχε ευρείας προβολής στα ΜΜΕ, από τον κινηματογράφο μέχρι την τηλεόραση. Δεν ήταν απλώς ένας επιστήμονας, ήταν μια διασημότητα. Το 1920, ο Αϊνστάιν χαρακτήριζε τον εαυτό του «Μίδα των ΜΜΕ» που μετέτρεπε ό,τι άγγιζε όχι σε χρυσό, αλλά σε ειδήσεις.

Ποιο ήταν το κύριο αποτέλεσμα της συνάντησης μεταξύ Αϊνστάιν και Μπερξόν;

Θεωρείται ευρέως ότι ο Μπερξόν «ηττήθηκε» από τον Αϊνστάιν. Η φήμη του φιλοσόφου καταρρακώθηκε. Εξεπλάγην που συζήτησα με τόσο πολλούς που γνώριζαν προφανώς τον Αϊνστάιν, αλλά δεν είχαν ακούσει ποτέ για τον Μπερξόν. Από ιστορικής άποψης, όμως, ο Μπερξόν ήταν πολύ πιο σημαντική προσωπικότητα της διανόησης κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Το βιβλίο μου, λοιπόν, επανεξετάζει την καθιερωμένη αφήγηση, παρουσιάζοντας πόσο σημαντικός συνέχισε να είναι ο Μπερξόν σε ορισμένα πεδία, αν και όχι στην επιστήμη. Συνέχισε να αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς στην ηπειρωτική φιλοσοφία, από τον Μορίς Μερλό-Ποντί μέχρι, πιο πρόσφατα, τον Ζιλ Ντελέζ.

Πέρα από αυτό, προτιμώ να μη σκέφτομαι τον κόσμο με όρους νίκης και ήττας, και το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο μου. Αυτή η προσέγγιση είναι πολύ απλοϊκή και υποβαθμίζει τον διάλογο μεταξύ μας και με το παρελθόν.

Η δήλωση του Αϊνστάιν ότι ο χρόνος των φιλοσόφων δεν υπάρχει ήταν προσβολή για τους φιλοσόφους;

Ήταν, και όχι μόνο κατά του Μπερξόν. Ήταν μια προσβολή προς τα χιλιάδες χρόνια φιλοσοφικής σκέψης.

Ποια ήταν τα κύρια σημεία των επιχειρημάτων του Μπερξόν;

Κατά τη γνώμη μου, η κύρια κριτική ήταν ότι η επιστήμη του Αϊνστάιν είχε μια φιλοσοφική προέκταση που δεν αναγνωριζόταν. Παρουσιαζόταν ως αντικειμενική και καθολική, και σίγουρα ήταν, αλλά μόνο επειδή απέκρυπτε τη σχέση της με την ανθρώπινη υποκειμενικότητα, θυμίζοντας τον καρτεσιανισμό.

Τον τελευταίο αιώνα υπήρξαν έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ επιστημόνων και φιλοσόφων. Πιστεύετε ότι συνεχίζονται ακόμα; Παρατηρούμε και σήμερα μια τέτοια ένταση; Γιατί;

Ναι. Η διαμάχη μεταξύ των δύο πεδίων έχει γίνει εντονότερη. Σκεφτείτε τη δήλωση του Στίβεν Χόκινγκ: «Η φιλοσοφία είναι νεκρή». Δεν είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη και μπορούμε να ανιχνεύσουμε την προέλευση αυτής της νοοτροπίας στο παρελθόν. Ο Ρίτσαρντ Φάινμαν υποστήριξε ότι «η φιλοσοφία της επιστήμης είναι τόσο χρήσιμη στους επιστήμονες όσο η ορνιθολογία στα πτηνά» και ο Χίλαρι Πάτναμ το 1967 δήλωσε πως δεν πίστευε ότι «υπάρχουν πλέον φιλοσοφικά προβλήματα σχετικά με τον Χρόνο». Τέτοιου τύπου δηλώσεις επαναλαμβάνονται από εκλαϊκευτές της επιστήμης όπως ο Νιλ ντε Γκρας Τάισον. Ο φυσικός του ΜΙΤ Μαξ Τέγκμαρκ πρόσφατα εξήγησε ότι οι συνάδελφοί του ήταν τόσο «τρομοκρατημένοι με την ιδέα να συζητήσουν με φιλοσόφους» που, αν τους έβλεπαν να το κάνουν, «ήταν σαν να τους είχαν πιάσει να βγαίνουν από σινεμά πορνό».

Τι αντιδράσεις είχατε μέχρι τώρα από τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες του βιβλίου σας;

Ήταν σαν τσουνάμι. Δεν το περίμενα αυτό. Πιστεύω πως στους αναγνώστες αρέσει το ότι το βιβλίο είναι ειλικρινές και όχι απλώς μια υπεράσπιση ή αγιογραφία των συμμετεχόντων.

Πώς πιστεύετε ότι τα βιβλία που πραγματεύονται τις ιστορικές λεπτομέρειες μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα αυτές τις θεωρίες (π.χ. τη θεωρία της σχετικότητας ή τη θεωρία του Μπερξόν για τον χρόνο) και θα μπορούσαν να φτάσουν στο ευρύτερο κοινό;

Ναι, υπάρχουν πάντα διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθηθούμε στην πρόοδό μας από τις ιστορικές λεπτομέρειες. Δεν θέλω να χρησιμοποιήσω πολύ τεχνική γλώσσα σε αυτή τη συνέντευξη, αλλά θα ήθελα να πω ότι κάποιες από τις ιστορικές κριτικές του Μπερξόν κατά του Αϊνστάιν έχουν πρόσφατα χρησιμοποιηθεί από επιστήμονες (ιδιαίτερα τον Λι Σμόλιν) για να βελτιώσουν τη σύγχρονη κοσμολογία και φυσική. Επίσης πιστεύω ότι η επιστήμη γίνεται καλύτερα κατανοητή μέσα στο ιστορικό της πλαίσιο. Αν διαχωριστεί σημαντικά από αυτό, χάνει τη δύναμή της και γίνεται υπερβολικά εσωτεριστική.

Πάντα με ενδιέφερε η γνώση. Όταν όμως συνειδητοποίησα ότι μπορούσα να μελετήσω τη «γνώση για τη γνώση», βρήκα την πραγματική μου κλίση. Μέχρι και σήμερα πιστεύω ότι τίποτα δεν είναι πιο ενδιαφέρον.

Γιατί πιστεύετε ότι το κοινό ενδιαφέρεται να μάθει για τη ζωή των επιστημόνων; Έστω και να ρίξει μια γρήγορη ματιά στη ζωή και την προσωπικότητά τους;

Στη δουλειά μου, με ενδιαφέρει να δω πώς η αντικειμενικότητα δημιουργείται ιστορικά την ίδια στιγμή που αναδύονται ορισμένες μορφές υποκειμενικότητας. Οι άνθρωποι περιορίζονται στο να πράττουν και να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένους, προδιαγεγραμμένους τρόπους, και αυτές οι «δυνάμεις» που τελικά μας κατασκευάζουν ως υποκείμενα μπορούν να μελετηθούν όπως και άλλες δυνάμεις της φύσης. Αυτό είναι ίσως που ορισμένοι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν στόχο να μελετήσουν. Ως ιστορικός και φιλόσοφος της επιστήμης, όμως, έχω το πλεονέκτημα να μπορώ να μελετήσω την ανάδυση της αντικειμενικότητας σε σχέση με την εμφάνιση ορισμένων μορφών υποκειμενικότητας.

Ποιο είναι το κύριο αντικείμενο της έρευνάς σας; Πώς αποφασίσατε να ακολουθήσετε αυτή τη σταδιοδρομία;

Πάντα με ενδιέφερε η γνώση. Όταν όμως συνειδητοποίησα ότι μπορούσα να μελετήσω τη «γνώση για τη γνώση», βρήκα την πραγματική μου κλίση. Μέχρι και σήμερα πιστεύω ότι τίποτα δεν είναι πιο ενδιαφέρον.

Έχετε επισκεφτεί ποτέ την Ελλάδα;

Αγαπώ την Ελλάδα και την έχω επισκεφτεί πολλές φορές, όχι μόνο την Αθήνα αλλά και τα νησιά. Τώρα που ζω στις ΗΠΑ μερικές φορές απογοητεύομαι που στην καθημερινότητά μου συναντώ τόσο λίγα απομεινάρια αρχαίων πολιτισμών. Πρέπει να πάει κανείς σε μουσείο για να τα δει. Στο Μεξικό, από όπου κατάγομαι, ήταν πολύ διαφορετικά. Σε μια καθολική χώρα μάς υπενθυμίζεται συνεχώς ότι πρέπει να αναπολούμε το έτος μηδέν, ενώ η ιθαγενής κουλτούρα του Μεξικού μάς θυμίζει ότι τα ημερολόγια και τα ρολόγια μας είναι μόνο ένας από τους πολλούς πιθανούς τρόπους οργάνωσης του χώρου και του χρόνου. Και η Ελλάδα μού θύμιζε αυτά τα πράγματα. Μου λείπει.

Το μήνυμά σας στους Έλληνες αναγνώστες και αναγνώστριες αυτής της συνέντευξης;

Διαβάστε, μάθετε και, αν γίνεται, μοιραστείτε τις σκέψεις σας μαζί μου.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Πάνος Χαρίτος

 

Ο φυσικός και ο φιλόσοφοςΟ φυσικός και ο φιλόσοφος
Ο Αϊνστάιν, ο Μπερξόν και η αντιπαράθεση που άλλαξε την κατανόησή μας για τον χρόνο
Jimena Canales
Μετάφραση: Σοφία Τζελέπη
Ροπή
528 σελ.
ISBN 978-618-82782-5-7
Τιμή: €26,50
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ > ΞΕΝΟΙ
Lidija Dimkovska: συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου

Η ποιήτρια, συγγραφέας και μεταφράστρια Λίντια Ντίμκοφσκα γεννήθηκε το 1971 στη Βόρεια Μακεδονία και ζει στη Σλοβενία. Έχει εκδώσει επτά ποιητικές συλλογές, τέσσερα μυθιστορήματα και μία συλλογή...

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ > ΞΕΝΟΙ
Viivi Luik: συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου

Η ομορφιά της ιστορίας είναι ένα μυθιστόρημα που αναπαριστά γλαφυρά τη ζωή στα Βαλτικά κράτη κατά τη διάρκεια της σοβιετικής κυριαρχίας. Με αφορμή την κυκλοφορία του στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Βακχικόν,...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.