Fabiano Massimi: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Φαμπιάνο Μάσσιμι γεννήθηκε στη Μόντενα το 1977. Σπούδασε φιλοσοφία στα πανεπιστήμια της Μπολόνια και του Μάντσεστερ, εργάστηκε ως σύμβουλος μεγάλων εκδοτικών οίκων επί σειρά ετών και σήμερα εργάζεται ως βιβλιοθηκονόμος στη Βιβλιοθήκη Delfini της Μόντενα. Το πρώτο του βιβλίο, το μυθιστόρημα Ο άγγελος του Μονάχου (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου, Εκδόσεις Πατάκη 2021), απέσπασε το βραβείο Asti D’Appello και μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του μυθιστορήματος Ο άγγελος του Μονάχου;
Το καλοκαίρι του 2018 έπεσε τυχαία στην αντίληψή μου η ιστορία της Γκέλι Ράουμπαλ, της αγαπημένης ανιψιάς του Χίτλερ, η οποία είχε χάσει τη ζωή της μέσα σε μυστηριώδεις συνθήκες τον Σεπτέμβριο του 1931. Η υπόθεση ήταν πασίγνωστη πριν από ενενήντα χρόνια, όμως με τον καιρό ξεχάστηκε ολότελα, γεγονός που ήταν ακόμα ένα μυστήριο. Όταν μελέτησα κάπως την υπόθεση, κατάλαβα δύο πράγματα: πρώτον, αυτή η ιστορία –η πραγματική ιστορία– ήταν ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που περίμενε κάποιον να το γράψει, και δεύτερον, γράφοντάς το θα είχα τη δυνατότητα να αποδώσω επιτέλους δικαιοσύνη για τον τραγικό θάνατο της Γκέλι τιμώντας τη μνήμη της.
Ο τίτλος Ο άγγελος του Μονάχου είναι συμβολικός ή δηλώνει κάτι κυριολεκτικά;
Και τα δύο. Υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα λογοτεχνικά μηνύματα στον τίτλο –αφήνω τον αναγνώστη να τα ανακαλύψει– και δύο συμβολικοί συσχετισμοί: ο «άγγελος» στην αρχική του έννοια ήταν αυτός που έφερνε το μήνυμα, άρα η ιστορία μου θα μπορούσε να είναι μια προειδοποίηση. Αν ζούσε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν ίσως χρησιμοποιούσε τον τίτλο «Ο Άγγελος της Ιστορίας», ο οποίος αποδίδει δικαιοσύνη σε όσους αδικήθηκαν, εύχομαι λοιπόν το βιβλίο μου να κάνει το ίδιο γι’ αυτό το σχετικά ασήμαντο αλλά κρίσιμο ιστορικό γεγονός.
Ποιες ήταν οι σημαντικότερες πηγές που χρησιμοποιήσατε για να γράψετε το βιβλίο;
Προσπαθώντας να μην παραλείψω τίποτε καθώς έγραφα για το σύντομο πέρασμα της Γκέλι από αυτόν τον κόσμο, συγκέντρωσα μια μεγάλη βιβλιογραφία την οποία μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο τέλος του βιβλίου. Όλες οι πηγές ήταν πολύτιμες για μένα, αλλά κάποιες ήταν ιδιαίτερα σημαντικές. Διαλέγω μία: Hitleretmoi του Otto Strasser, ένα μικρό βιβλίο που εκδόθηκε το 1940 στο Παρίσι, όπου περιγράφονται με λεπτομέρειες κάποια από τα πιο κρυφά μυστικά του Χίτλερ. Εκεί βρήκα την αναφορά στη σχέση μεταξύ της Γκέλι και του αγαπημένου της θείου Αλφ, η οποία πιστεύω πως οδήγησε στον πρόωρο θάνατό της.
Μόναχο, 1931. Ο αστυνόμος Ζίγκφριντ Ζάουερ καλείται επειγόντως σε ένα αριστοκρατικό διαμέρισμα, όπου βρέθηκε νεκρή μια εικοσιδυάχρονη. Ποια είναι τα πρώτα βήματα που θα κάνει ο αστυνόμος;
Θα ακολουθήσει τη συνηθισμένη διαδικασία της αστυνομίας, μιλώντας με όλους τους πιθανούς μάρτυρες και εξετάζοντας κάθε σημείο του δωματίου όπου έλαβε χώρα το συμβάν. Μ’ αυτόν τον τρόπο ανακαλύπτει τα πρώτα κενά στην υπόθεση που είχε σχηματίσει ο κόσμος σχετικά με τον θάνατο της Γκέλι.
Το όνομα του θύματος είναι: Άνγκελα Ράουμπαλ, η επονομαζόμενη Γκέλι. Πώς αντιδρά ο Ζάουερ μαθαίνοντας τη σχέση του θύματος με τον Χίτλερ;
Του προκαλεί μεγάλη νευρικότητα όχι μόνο επειδή θα πρέπει να ανακρίνει τον Χίτλερ –ένα πραγματικό γεγονός που καταγράφεται στον φάκελο της υπόθεσης το 1931– αλλά και επειδή δεν έχει δει με καλό μάτι την άνοδο του ναζισμού και τώρα θα πρέπει να συναντήσει την ηγεσία και τον ίδιο τον αρχηγό του κινήματος.
Σπουδαία είναι η αφήγηση του αστυνομικού στη σκηνή όπου συναντά τον Χίτλερ. Κάποια στιγμή ο Χίτλερ λέει στον Ζάουερ: «Φαντάζεστε τι μπορεί να συνεπάγεται αυτή η τραγωδία για μένα». Τι είναι αυτό που φοβίζει τον Χίτλερ;
Ο Ζάουερ δε συμπαθεί τον Χίτλερ, δεν είναι οπαδός των Ναζί όπως πολλοί αστυνομικοί της εποχής, όμως πέφτει κι αυτός θύμα του περίφημου μαγνητισμού που ασκούσε στους γύρω του. O Χίτλερ τού ζητά μια μεγάλη χάρη, να ερευνήσει εκ μέρους του την υπόθεση διασώζοντας το Κόμμα των Ναζί από μια πιθανή κατάρρευση που θα μπορούσε να προκαλέσει το σκάνδαλο Ράουμπαλ· είναι ένα αίτημα που προκαλεί ρίγη στον επιθεωρητή, ωστόσο νιώθει ότι πρέπει να υπακούσει κι αυτή του η συμμόρφωση θα τον κυνηγά για πολύ καιρό γεμίζοντάς τον αμφιβολίες για την επιλογή του.
Ο αστυνόμος εξετάζει δύο εκδοχές για τον θάνατο της Άνγκελα: την αυτοκτονία ή τη δολοφονία. Πώς θα μπορούσε ο Ζάουερ να στηρίξει τη δεύτερη εκδοχή;
Στην πραγματικότητα, οι πιθανές εκδοχές είναι τέσσερις: αυτοκτονία, ανθρωποκτονία, παρακίνηση σε αυτοκτονία και ατύχημα. Ο Ζάουερ έχει πολλές αμφιβολίες για την πρώτη εκδοχή, επειδή τα διαθέσιμα στοιχεία την καθιστούν απίθανη. Από την άλλη μεριά, η ανθρωποκτονία είναι ένα ενδεχόμενο που δεν μπορεί να στηριχτεί εύκολα, επειδή η Γκέλι βρέθηκε νεκρή σ’ ένα δωμάτιο κλειδωμένο από μέσα.
Οι ιστορικές προσωπικότητες ίσως να προκαλούν αντιπαραθέσεις, αλλά έχουν φύγει από τη ζωή. Μπορούν να μας εντυπωσιάσουν χωρίς να πρέπει να τοποθετηθούμε απέναντί τους.
Κατά την πορεία της διερεύνησης της υπόθεσης κάποιοι αυτοκτονούν. Οι αυτόχειρες αφήνουν ως σημείωμα το λακωνικό «Λυπάμαι, Χ». Τι σημαίνει αυτό το περίεργο μήνυμα;
Τα σημειώματα μοιάζουν «φυσιολογικά», στην πορεία όμως αποκαλύπτεται ότι όλων τα ονόματα ξεκινούν από το ίδιο γράμμα κι όλοι οι θάνατοι αφορούν πιθανούς μάρτυρες που μπορούν να καταθέσουν για τις κινήσεις των τελευταίων ημερών του κοριτσιού.
Άλλο μυστήριο είναι με το πιστόλι που βρέθηκε δίπλα στο θύμα. Σε ποιον ανήκει το πιστόλι;
Το πιστόλι ανήκε στον Χίτλερ – στην πραγματικότητα, είναι το πιστόλι με το οποίο θα σκοτώσει την Εύα Μπράουν και θα αυτοκτονήσει. Η Γκέλι θα μπορούσε να το είχε πάρει εύκολα από το γραφείο του θείου της, ο τρόπος όμως με τον οποίο υποτίθεται ότι το χρησιμοποίησε κρύβει ένα σημαντικό στοιχείο που οδηγεί στην εξακρίβωση της πραγματικής αιτίας του θανάτου της.
Οι ανακαλύψεις του Ζάουερ είναι τόσο σκοτεινές, ώστε θα τον ωθήσουν σε αποφάσεις από τις οποίες θα μπορούσε να κριθεί ακόμη και το μέλλον της Γερμανίας. Με φόντο την ετοιμοθάνατη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, θα μπορούσε η τότε Γερμανία να αποδείξει ότι ο Χίτλερ εμπλέκεται στη δολοφονία της ανιψιάς του και να τιμωρηθεί;
Πράγματι, λαμβάνοντας υπ’ όψιν το ότι η Δημοκρατία της Βαϊμάρης ψυχορραγεί, αναρωτιέται κανείς αν θα μπορούσε η Γερμανία εκείνης της εποχής να στείλει στο εδώλιο τον Χίτλερ με την κατηγορία ότι δολοφόνησε την ανιψιά του. Τον Σεπτέμβριο του 1931 ο Χίτλερ ήταν ισχυρός, αλλά δεν είχε ακόμα τα ηνία του κράτους και αρκετοί πολιτικοί προσπαθούσαν ενεργά να τον αποκλείσουν από τη δημόσια σφαίρα. Κι ακόμα πρέπει να συνυπολογιστεί το γεγονός ότι μετά τον θάνατο της Γκέλι το Κόμμα των Ναζί ψήφισε έναν πιθανό διάδοχο του Χίτλερ, έναν άνθρωπο εντελώς διαφορετικό, τον Γκρέγκορ Στράσερ, άρα λοιπόν αν η έρευνα του Ζάουερ έπαιρνε διαφορετική κατεύθυνση, τότε οι συνέπειες θα ήταν μοιραίες για τον Χίτλερ. Το διάστημα μιας εβδομάδας, η οποία ανασυντίθεται στην αφήγησή μου, θα μπορούσε να είχε αλλάξει την πορεία της ιστορίας, κάτι που οι άνθρωποι εκείνης της εποχής είχαν νιώσει έντονα.
Η απόδοση της δικαιοσύνης, όσο καθυστερημένα κι αν έρχεται, έχει την αξία της.
Το μυθιστόρημά σας είναι ένα θρίλερ που ισορροπεί θαυμαστά ανάμεσα στην αδιάσειστη ιστορική πραγματικότητα και στη συναρπαστική μυθοπλασία. Γι’ αυτό, άραγε, καταφέρνει να καθηλώσει τους αναγνώστες;
Αυτός ήταν ο σκοπός μου και μακάρι να τον πέτυχα! Οι τόποι, οι χρόνοι, οι άνθρωποι που αναπαρίστανται στην ιστορία μου είναι τόσο ενδιαφέροντες από μόνοι τους –κάποια στιγμή ο Ζάουερ συναντά τον Γκέρινγκ, τον Γκέμπελς, κι άλλους πολλούς– ώστε με την προσθήκη μιας επικάλυψης μυστηρίου ήταν σχετικά εύκολο να κάνω τον αναγνώστη να γυρίζει γρήγορα τις σελίδες. Έγραψα την αρχή με τέτοιον τρόπο ώστε να διαβάζεται πιο αργά κι ο ρυθμός ν’ ανεβαίνει σταδιακά, οδηγώντας σε μια χιονοστιβάδα γεγονότων και σε τρεις μεγάλες ανατροπές στο τέλος, ανάμεσα στις οποίες είναι η λύση του μυστηρίου για το πώς τελικά έχασε τη ζωή της η Γκέλι Ράουμπαλ, κι όλα αυτά βασισμένα σε αυθεντικά ντοκουμέντα.
Γιατί τα μυθιστορήματα που αναφέρονται σε ιστορικά πρόσωπα γοητεύουν τους αναγνώστες;
Το παρελθόν, ακόμα και οι πιο σκοτεινές σελίδες του, είναι πιο εύκολο να προσεγγιστεί επειδή είναι κάτι τετελεσμένο. Μπορούμε να το ερευνήσομε με ενδιαφέρον, άλλωστε έχει να κάνει με τις ρίζες μας, αλλά χωρίς αληθινό φόβο επειδή ήδη γνωρίζουμε την εξέλιξη των γεγονότων. Οι ιστορικές προσωπικότητες ίσως να προκαλούν αντιπαραθέσεις, αλλά έχουν φύγει από τη ζωή. Μπορούν να μας εντυπωσιάσουν χωρίς να πρέπει να τοποθετηθούμε απέναντί τους. Το αντίθετο συμβαίνει με τους σημερινούς ηγέτες, όπως για παράδειγμα ο πρόεδρος της Κίνας, απέναντι στον οποίο πρέπει να πάρουμε θέση.
Ποια είναι η ανταπόκριση του ιταλικού αναγνωστικού κοινού στο βιβλίο σας;
Το κοινό και ο κριτικοί αντέδρασαν πολύ έντονα όταν εκδόθηκε Ο άγγελος του Μονάχου: είναι ένα πολύ τυχερό βιβλίο και κανείς με τον οποίο έχω μιλήσει δεν μου είπε ποτέ κάτι αρνητικό. Είμαι ακόμη έκπληκτος από την επιτυχία που σημείωσε όπου κι αν μεταφράστηκε, όμως πρέπει να πω ότι αυτή η επιτυχία οφείλεται στην Γκέλι κι όχι σε μένα: ήθελε πάρα πολύ να ακουστεί η ιστορία της κι εγώ ήμουν απλώς ο μεσάζων σ’ αυτή τη διαδικασία.
Πώς νιώθετε που το βιβλίο σας εκδόθηκε και στην ελληνική γλώσσα;
Ολότελα ενθουσιασμένος! Στο σχολείο δεν μελέτησα τα ελληνικά, όμως επέλεξα να σπουδάσω στη Φιλοσοφική Σχολή κι εκεί άρχισα να μαθαίνω λίγο τη γλώσσα σας, που προκαλεί δέος. Δοκίμασα επίσης την τύχη μου με τα νέα ελληνικά και σ’ αυτή μου την προσπάθεια είχα την υποστήριξη μια υπέροχης κοπέλας από τη Θεσσαλονίκη – έχω υποσχεθεί στον εαυτό μου ότι μια μέρα θα μπορώ να διαβάζω ελληνικά, ίσως κάποια μέρα ξεκινήσω να διαβάζω τα βιβλία του Πέτρου Μάρκαρη, γιατί όχι;
Τι θα απευθύνατε στους αναγνώστες μας που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;
Ευχαριστώ για τον χρόνο και την εμπιστοσύνη που μου δείχνετε. Ελπίζω να σας αρέσει το θρίλερ μου και η ιστορία της Γκέλι να σας συγκινήσει όπως συγκίνησε κι εμένα. Η απόδοση της δικαιοσύνης, όσο καθυστερημένα κι αν έρχεται, έχει την αξία της. Η ιστορία θα κρίνει και θα αποδώσει σε καθέναν την αξία του.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης
Ο άγγελος του Μονάχου
Φαμπιάνο Μάσσιμι
Μετάφραση: Μαρία Οικονομίδου
Εκδόσεις Πατάκη
σ. 656
ISBN: 978-960-16-9271-5
Τιμή: 20,90€
