Defne Suman: συνέντευξη στην Έρικα Αθανασίου
Η Δάφνη Σουμάν γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Είναι κοινωνιολόγος, συγγραφέας και καθηγήτρια γιόγκα, ενώ έχει αρθρογραφήσει εκτενώς πάνω σε θέματα πνευματικότητας, Ιστορίας και ψυχολογίας. Λατρεύει τα βιβλία και γράφει από παιδί. Ταξιδεύει συνέχεια, αντλώντας έμπνευση από τις χώρες που επισκέπτεται και τους ανθρώπους που γνωρίζει. Ζει πλέον μόνιμα στην Αθήνα, είναι παντρεμένη με Έλληνα και μαζί εργάζονται συνεχώς για την ανάπτυξη δεσμών φιλίας και πολιτισμού μεταξύ των δύο χωρών. Έχει γράψει τρία μυθιστορήματα: Η σιωπή της Σεχραζάτ (μτφρ. Θάνος Ζαράγκαλης, Εκδόσεις Ψυχογιός 2016), Κόκκινο καλοκαίρι (μτφρ. Θάνος Ζαράγκαλης, Εκδόσεις Ψυχογιός 2017) και Πρωινά στα Πριγκηπόνησα, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος (μτφρ. Στέλλα Βρεττού) και μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη. Πολλές οι ερωτήσεις που κάναμε στη συγγραφέα και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οι απαντήσεις της. Στο τέλος, όμως, επιφυλάσσει και αυτή μια ερώτηση για τους αναγνώστες της. Διότι τα πρωινά που περιγράφονται στο βιβλίο είναι πολλά και ιδιαίτερα. Ποιο όμως ήταν το πιο σημαντικό; Τη Δάφνη Σουμάν είναι πολύ εύκολο να την αγαπήσουν οι Έλληνες αναγνώστες, να ταυτιστούν με τους ήρωές της, να αναζητήσουν δικές τους προγονικές μνήμες ανάμεσα στις μνήμες των ηρώων της. Το πιο σημαντικό, όμως, για ένα μυθιστόρημα είναι ότι κρύβει μια όμορφη ιστορία και η συγγραφέας ξέρει πώς να τη διηγηθεί.
Στο μυθιστόρημά σας Πρωινά στα Πριγκηπόνησα κυριαρχεί ένα μυστικό. Για να το γράψετε, ερευνήσατε ανάμεσα σε μυστικά, πέσατε τυχαία πάνω σε κάποιο ή αποτελούν προϊόν μυθοπλασίας;
Όλες οι οικογένειες έχουν μυστικά. Μικρά ή μεγάλα, κάθε γενιά κρύβει κάτι από τις νεότερες γενιές. Τα μυστικά περιστρέφονται γύρω από τις απώλειες. Απώλεια γης, απώλεια ταυτότητας, κοινωνική κατάσταση, απώλεια μυαλού, απώλεια μωρού, δολοφονία, αυτοκτονία, τρέλα και ούτω καθεξής. Παραμένουμε σιωπηλοί και δεν αναφέρουμε τις απώλειες στα παιδιά μας. Γίνονται οικογενειακά μυστικά. Η δουλειά μου είναι καθαρά μυθοπλασία, αλλά η οικογένειά μου έχει τα δικά της μυστικά. Το περιεχόμενο των μυστικών μας είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό της οικογένεια της Σιρίν Σακά στο βιβλίο, αλλά ο τρόπος με τον οποίο η σιωπή διαπερνά τα θέματα ταμπού είναι ο ίδιος. Επιλέγουμε να μη μιλήσουμε γι’ αυτά ή να αλλάξουμε το θέμα, όταν εμφανιστεί ένα θέμα ταμπού. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί μια απόσταση μεταξύ των μελών κάθε οικογένειας, συμπεριλαμβανομένης της δικής μου και αυτής στο βιβλίο μου.
Η δημοκρατία στον 21ο αιώνα απέτυχε πολύ. Σε ορισμένες χώρες περισσότερο από άλλες. Είναι οι εταιρείες που κυβερνούν τον κόσμο τώρα.
Μεγαλώσατε στο σπίτι του παππού σας, στο μυθιστόρημά σας κυριαρχεί το μυστικό ενός παππού. Πόσα αυτοβιογραφικά στοιχεία έχουν εισβάλει στις σελίδες σας;
Όποτε προσπαθούσα να κάνω κάποια έρευνα για τη δική μου οικογένεια, ανακάλυπτα ότι έλειπαν/λείπουν κομμάτια. Ο παππούς μου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1908. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων διέφυγαν στην Κόνια για να μείνουν με κάποιους συγγενείς, ελπίζοντας να επιστρέψουν στο σπίτι τους μετά τον πόλεμο. Ο ένας πόλεμος όμως οδήγησε στον άλλο και δεν επέστρεψαν ποτέ στο σπίτι τους. Τι ήταν πίσω εκεί; Τι έχασαν μαζί με το σπίτι και όλη τη γη; Δεν ήθελαν να μιλήσουν γι’ αυτό. Ως παιδί, ήμουν περίεργη για τη ζωή των παππούδων μου σε μια «ξένη γη». Φυσικά, όταν γράφω ένα μυθιστόρημα δεν χρησιμοποιώ τις ιστορίες της οικογένειάς μου. Αλλά χρησιμοποιώ τα συναισθήματα, όπως την περιέργεια, τη μοναξιά, τη λαχτάρα για μια μακρινή πατρίδα που δεν έχω δει ποτέ. Ξεκινώ από μια κατάσταση ύπαρξης, από ένα συναίσθημα, ένα συναίσθημα που δημιουργείται από έναν χώρο, ένα κομμάτι μνήμης. Τότε υφαίνω τη μυθοπλασία μου γύρω από όλα αυτά τα συναισθήματα.
Η ιστορία σας εκτυλίσσεται με πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις των ηρώων σας. Πόσο εύκολο ήταν να μιλήσετε εξ ονόματος τόσο διαφορετικών ηρώων; Με ποιον ταυτιστήκατε;
Το μυθιστόρημά μου έχει τέσσερις αφηγητές. Δύο άνδρες και δύο γυναίκες. Ένας πολύ μεγάλος, ένας πολύ νέος και δύο μεσήλικες. Μου άρεσε πολύ αυτή η τεχνική. Ως χαρακτήρας, μου αρέσει να αλλάζω. Η αλλαγή του τόνου σε κάθε κεφάλαιο ήταν πολύ αναζωογονητική. Δεν το βρήκα δύσκολο. Για την ακρίβεια, μου έκανε πιο εύκολο το γράψιμο. Τον Μπουράκ και τη Νουρ, επειδή είναι στην ηλικία μου και έζησαν τα νιάτα τους στους ίδιους χώρους μ’ εμένα, τους ένιωθα πιο κοντά μου. Από την άλλη πλευρά, για κάθε σκέψη και συναίσθημα της Σελίνα και του Σαντίκ Ουστά τσέκαρα τον εαυτό μου. Αν κάτι από ό,τι έλεγαν ή σκέφτονταν δεν αντηχούσε στον εσωτερικό μου κόσμο, δεν το έβαζα στο χαρτί. Πρέπει να πω ότι όλα ξεπήδησαν από τον εσωτερικό μου κόσμο.
Έχετε γεννηθεί και μεγαλώσει στην Τουρκία, έχετε σπουδάσει στην Άπω Ανατολή και στην Αμερική, σήμερα ζείτε στην Αθήνα. Ποιο μέρος νιώθετε πατρίδα σας;
Σπούδασα στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου στην Κωνσταντινούπολη και μετά ταξίδεψα στον κόσμο, στην Ανατολή. Πήγα στην Ταϋλάνδη, στο Λάος, στην Ινδία, στη Μαλαισία. Έζησα στις χώρες αυτές περίπου τρία χρόνια, μετά στην Αμερική για δέκα χρόνια και τα τελευταία πέντε χρόνια ζω στην Αθήνα. Αυτό σημαίνει ότι τη μισή ζωή μου την έζησα μακριά από την Τουρκία. Αλλά το σπίτι μου είναι πάντα η Κωνσταντινούπολη. Πάντα. Πουθενά αλλού.
Τα τουρκικά είναι η γλώσσα με την οποία μπορείτε να μιλήσετε λογοτεχνικά;
Είναι η γλώσσα μου της λογοτεχνίας και τόσο πολλών άλλων συγγραφέων και ποιητών. Είναι η γλώσσα των Ορχάν Παμούκ και του Ναζίμ Χικμέτ. Μπορώ να εκφράσω τα βάθη της ψυχής μου μόνο μέσω των τουρκικών, καθώς είναι η μητρική μου γλώσσα.
Υπάρχετε όσο καταναλώνετε. Εάν δεν είστε καταναλωτής, δεν αξίζετε τίποτα στον κόσμο του 21ου αιώνα.
Στο μυθιστόρημά σας κυριαρχούν οι γυναίκες και αναδεικνύονται οι αδικίες του χτες και του σήμερα. Εσείς, απ’ ό,τι γνωρίζουμε, αρθρογραφείτε και αγωνίζεστε για τα δικαιώματα των γυναικών, καθώς και γενικότερα για τις έννοιες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Θεωρείτε ότι σήμερα ζούμε σε δημοκρατικές κοινωνίες;
Όχι, πουθενά στον κόσμο δεν μπορεί να το ισχυριστεί κανείς αυτό. Η δημοκρατία στον 21ο αιώνα απέτυχε πολύ. Σε ορισμένες χώρες περισσότερο από άλλες. Είναι οι εταιρείες που κυβερνούν τον κόσμο τώρα. Τα κράτη είναι πράκτορες εταιρειών. Για να παραμείνουν στην εξουσία, οι κυβερνήσεις είναι έτοιμες να κάνουν οτιδήποτε μαζί και προς τους ανθρώπους της χώρας τους. Ζούμε σε έναν κόσμο όπου όποιος είναι ο πιο δυνατός κάνει ό,τι θέλει. Η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα σύστημα ψηφοφορίας. Η δημοκρατία είναι ένα σύστημα που συνοδεύεται από αξίες δικαιοσύνης, ισότητας, συνένωσης, αλληλεγγύης, ελευθερίας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι η κεντρική έννοια της δημοκρατίας. Όχι οικογένεια, όχι έθνος, όχι θρησκεία. Ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτή είναι η μεγαλύτερή μας απώλεια. Στον σημερινό κόσμο, αυτές είναι όλες ξεπερασμένες έννοιες, κανείς δεν νοιάζεται γι’ αυτές. Ακριβώς όπως η εκπαίδευση και ο πολιτισμός γελοιοποιούνται και υποτιμούνται. Στον κόσμο μας, τα πάντα περιβάλλονται από την κατανάλωση. Υπάρχετε όσο καταναλώνετε. Εάν δεν είστε καταναλωτής, δεν αξίζετε τίποτα στον κόσμο του 21ου αιώνα.
Περιγράφετε πρόσφατα γεγονότα στην Τουρκία, του 2000, όπου η κυβέρνηση φέρθηκε απάνθρωπα, ενώ τα μέσα ενημέρωσης παρουσίασαν διαφορετικά τα γεγονότα. Το βιβλίο σας θα βρει θέση στα ράφια των τουρκικών βιβλιοπωλείων ή υπάρχει και στη λογοτεχνία, όπως και στην αρθρογραφία, λογοκρισία;
Όλα τα βιβλία μου επικρίνουν τον τουρκικό μηχανισμό εξουσίας (παρελθόν και παρόν) για την απόκρυψη της αλήθειας, το θάψιμό της βαθιά και την κατασκευή μιας ψευδούς ιστορίας, στην οποία πιστεύουν οι άνθρωποι στην Τουρκία. Πιο παλιά είχα γράψει για την καταστροφή της Σμύρνης, αργότερα για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και για τις θηριωδίες στον Πόντο στις αρχές του 20ού αιώνα. Σε αυτό το βιβλίο αναφέρομαι επίσης σε ένα τραυματικό κομμάτι της πρόσφατης Ιστορίας, που περιλάμβανε συστηματική βία κατά των (κυρίως Αλεβιτών/Κούρδων) ανθρώπων στις φυλακές που έκαναν απεργία πείνας. Μέχρι στιγμής, όλα τα βιβλία μου βρίσκονται στα ράφια των βιβλιοπωλείων στην Τουρκία και εκτιμώνται και διαβάζονται από τους Τούρκους αναγνώστες, δεν υπάρχει λογοκρισία ακόμα. Ωστόσο, υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες όταν ένας αναγνώστης βρει ένα βιβλίο ή το απόσπασμα ενός βιβλίου «προσβλητικό για την τουρκική ταυτότητα» μπορεί να σε κυνηγήσει δικαστικά. Αυτό συνέβη στον Ορχάν Παμούκ, στην Ελίφ Σαφάκ και σε πολλούς άλλους συγγραφείς της Τουρκίας. Είναι κάτι που δημιουργεί ισχυρό πονοκέφαλο.
Η τουρκική κουζίνα είναι ιδιαίτερα αγαπητή στον κόσμο, τα τουρκικά πρωινά μοναδικά. Όταν αναφέρεστε στα «Πρωινά στα Πριγκηπόνησα», αναφέρεστε στο πρωινό γεύμα ή στην ώρα της ημέρας;
Τώρα το κομμάτι του πρωινού είναι ένα αυτοβιογραφικό κομμάτι! Θυμάμαι πολύ έντονα, όταν ήμουν παιδί, τα πρωινά διαρκείας με τους παππούδες μου, τη μαμά μου, τον μπαμπά μου, τη θεία μου, τον ξάδελφό μου κι εμένα. Το τραπέζι ήταν γεμάτο ελιές, τυριά, φέτα, μαρμελάδες, ντομάτες, φρέσκο ψωμί και κουλούρι. Το σερβίρισμα του τσαγιού ήταν αδιάκοπο. Όλοι καθόμασταν στο τραπέζι του πρωινού με τα νυχτικά και τις παντόφλες μας. Ο παππούς μου ήταν θαυμαστής του Μπαχ και από το ραδιόφωνο ακούγαμε τις μελωδίες του. Αυτές ήταν οι πιο χαρούμενες στιγμές της ζωής μου. Ήθελα να βάλω αυτό το συναίσθημα στην καρδιά του βιβλίου. Αργότερα η ιστορία ακολούθησε τον δικό της δρόμο, όπως κάνουν όλες οι ιστορίες. Αλλά το τραπέζι του πρωινού παρέμεινε στο κέντρο. Αφού διαβάσουν το βιβλίο, θα ήθελα να ρωτήσω τους αναγνώστες μου: Υπάρχουν πολλά τραπέζια πρωινού σε αυτό το μυθιστόρημα, αλλά ποιο ήταν το πιο σημαντικό; Σας ευχαριστώ πολύ για όλες αυτές τις υπέροχες ερωτήσεις. Ανυπομονώ να γνωρίσω τους Έλληνες αναγνώστες μου.
Πρωινά στα Πριγκηπόνησα
Defne Suman
μετάφραση: Στέλλα Βρετού
Κλειδάριθμος
480 σελ.
ISBN 978-960-645-143-0
Τιμή €16,60
