Víctor Sombra: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Βίκτορ Σόμπρα αποφεύγει να μιλά πολύ για τον εαυτό του και απεχθάνεται να φωτογραφίζεται. Αφού δούλεψε επί χρόνια στον τομέα των διεθνών πωλήσεων, σήμερα εργάζεται στον ΟΗΕ. Εκτός από το μυθιστόρημά του Η χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ (μτφρ. Ασπασία Καμπύλη, Εκδόσεις Carnίvora 2019), που μας έδωσε την αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί, έχει γράψει και τα πολιτικά θρίλερ Aquiescencia και Canje. Ο ίδιος λέει για τον εαυτό του: «Αν υποφέρεις από αϋπνίες, διαβάζεις και γράφεις πολύ, οι ενοχές και τα μυστικά μπορούν να τροφοδοτήσουν τις λογοτεχνικές σου κλίσεις».
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του μυθιστορήματος Η χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ;
Η συνάντηση ανάμεσα στον Άνθρωπο και το Τανκ κινηματογραφήθηκε από το CNN, τον Ιούνιο του 1989, από την ταράτσα του ξενοδοχείου «Πεκίνο», κοντά στην πλατεία της Τιενανμέν, για να μεταδοθεί παγκοσμίως λίγες μέρες μετά από το ίδιο κανάλι. Φωτογράφοι από διάφορα πρακτορεία τραβούσαν στιγμιότυπα από το ίδιο κτίριο. Οι εικόνες που απεικονίζουν το περιστατικό έτυχαν δυο βασικών αναγνώσεων. Η πρώτη, των δυτικών ΜΜΕ που δημοσιοποίησαν τις εικόνες, ήταν πως σ’ εκείνο το σταυροδρόμι της Λεωφόρου της Αιώνιας Ειρήνης διαδραματιζόταν μπρος στα μάτια όλων η μάχη της ελευθερίας ενάντια στην τυραννία του κολεκτιβισμού: ο Ήρωας, με άλλα λόγια ένας άνθρωπος ανώνυμος, ανεξιχνίαστος, ακατάβλητος, έρχεται αντιμέτωπος με την ψυχρή, τυφλή και αδυσώπητη Μηχανή του σοσιαλιστικού συστήματος. Ένας πολίτης ρισκάρει τη ζωή του για να εμποδίσει τον στρατό να καταλάβει την πλατεία. Στη Δύση, η εικόνα είναι ακατάλυτα δεμένη με τούτη την απλουστευτική ερμηνεία – τόσο, μάλιστα, ώστε να μη χρειάζεται καν σχόλια. Δεν είναι ανάγκη να ειπωθεί τίποτε, αρκεί να μην αναφερθούν οι συνθήκες κατά τις οποίες τραβήχτηκε η φωτογραφία, για να συμπεράνουμε όλοι ότι τραβήχτηκε πριν από την εκκένωση της πλατείας, στις 4 Ιουνίου 1989. Την πρώτη φορά που επισκέφτηκα το σκηνικό της φωτογραφίας, στριφογύρισα κάμποσες φορές γύρω από τον εαυτό μου. Δεν ήταν δυνατόν. Αν η φάλαγγα των τεθωρακισμένων κατευθυνόταν προς την πλατεία και η σκηνή είχε τραβηχτεί από το ξενοδοχείο «Πεκίνο», τα τανκς θα έπρεπε να κάνουν την εμφάνισή τους στην αριστερή πλευρά της φωτογραφίας κι όχι στη δεξιά της, όπως στις εικόνες που γνωρίζουμε. Μόνο αν διαχωρίσουμε την εικόνα από το πλαίσιο στο οποίο παρουσιάζεται και διαβάσουμε τα ψιλά γράμματα, αρχίζουν τα ξετυλίγονται τα γεγονότα. Είναι γεγονός ότι η φωτογραφία τραβήχτηκε από το ξενοδοχείο «Πεκίνο», αλλά πάνω από τριάντα ώρες μετά την εκκένωση της πλατείας. Τα τανκ δεν εισβάλλουν στην Τιενανμέν, αποσύρονται. Δεν υπάρχει λεζάντα στη φωτογραφία ούτε τίποτε που να εξηγεί ότι ο διαβάτης οδεύει προς μια πλατεία άδεια πλέον, στις 5 Ιουνίου. Ούτε η δεύτερη ανάγνωση, η οποία πριμοδοτήθηκε από τις κινεζικές Αρχές με έπειθε. Περιοριζόταν απλώς να υπογραμμίσει τον ανθρωπισμό του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, το τεθωρακισμένο του οποίου αποφεύγει ξανά και ξανά τον διαδηλωτή προκειμένου να διασώσει την ακεραιότητά του. Από αυτή την απαρέσκεια που μου προκαλούσαν οι δυο αναγνώσεις προέκυψε η Χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ. Το αφήγημά μου ξεφορτώνεται μια ιστορική διαστρέβλωση και αναζητά ένα πλαίσιο λιγότερο απλό, αλλά περισσότερο αληθοφανές όσον αφορά τη σημασία της συνάντησης του διαβάτη με τον οδηγό του τανκ.
Η ιστορία σας ξεκινάει όταν ο υψηλά ιστάμενος κομματικός αξιωματούχος Γκάο Γι αναθέτει στον Ντάρι μια εξαιρετικά περίεργη και άκρως σημαντική αποστολή. Γιατί έχει διαλέξει τον συγκεκριμένο αστυνομικό;
Ο Γκάο Γι γνωρίζει καλά τον Ντάρι και έχει εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητά του. Μολονότι οι ιδέες τους είναι διαφορετικές, μοιράζονται την ανάμνηση από την κατάληψη της Τιενανμέν, όπως επίσης τη γνώση των γεγονότων τα οποία οδήγησαν στην εκκένωσή της και τη βάρβαρη σφαγή που προηγήθηκε. Λίγο προτού συμπληρωθούν 25 χρόνια από την εκκένωση της Τιενανμέν, μια ομάδα Κινέζων αξιωματούχων, στην οποία ανήκει και ο Γκάο Γι, επιδιώκει να οργανώσει μια συνάντηση ανάμεσα στον μυστηριώδη διαβάτη και τον λοχαγό που οδηγούσε το τεθωρακισμένο. Σπάζοντας τη λογοκρισία όλων αυτών των χρόνων, επιδιώκουν να σκηνοθετήσουν την πολυπόθητη κοινωνική συμφιλίωση με ένα συμβολικό αγκάλιασμα το οποίο θα μεταδοθεί από την κρατική τηλεόραση την ώρα της υψηλότερης τηλεθέασης. Ο Γκάο Γι διαλέγει τον Ντάρι εξαιτίας των ικανοτήτων του. Ξέρει ότι εκείνος τον θεωρεί ιδεαλιστή και ότι καταγγέλλει ως χιμαιρικές τις προτάσεις του, ξέρει επίσης όμως ότι ο Ντάρι, αν βρει τον Άνθρωπο-Τανκ, θα κερδίσει ξανά την εύνοια των Αρχών, μετά την παταγώδη αποτυχία της τελευταίας του αποστολής.
Ποιος είναι ο λόγος που ο Ντάρι θέλει να ανακαλύψει τον Άνθρωπο-Τανκ;
Ο Ντάρι πιστεύει ότι βρίσκοντας τον Άνθρωπο-Τανκ θα μπορέσει να αμβλύνει την καχυποψία της μυστικής οργάνωσης στην οποία δουλεύει, μια συνέπεια της αποτυχίας του στην προηγούμενη αποστολή του. Οι συνθήκες εκείνης της αποστολής, όπως και οι απαρχές της φιλίας του Ντάρι και του Γκάο Γι, εξιστορούνται σε ένα άλλο μυθιστόρημα με τον τίτλο Κάνζε, το όνομα δηλαδή της μυστικής οργάνωσης για την οποία δουλεύει ο Ντάρι.
Όλοι θυμόμαστε την εικόνα του νέου που στάθηκε μπροστά στο τανκ. Οι Κινέζοι λένε ότι μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Τι συμβολίζει για εσάς αυτή η εικόνα;
Όντως, μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, ισχύει όμως και ότι τα φαινόμενα απατούν. Η εικόνα του Ανθρώπου-Τανκ, μια εικόνα ιδιαιτέρως επιλεκτική και εν πολλοίς διαστρεβλωμένη, χρησιμοποιήθηκε σαν βιτρίνα προκειμένου να παραποιηθούν τα γεγονότα στο Πεκίνο του 1989 και στην κινεζική πραγματικότητα μετέπειτα. Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, το κύριο χαρακτηριστικό στην Τιενανμέν δεν ήταν οι ιδιωτικές συναντήσεις, αλλά τα πλήθη, τα μιλιούνια των διαδηλωτών που ξεχύνονταν από την πόλη και καταλάμβαναν την πλατεία. Υπήρχαν πολλοί φοιτητές, αλλά υπήρχαν επίσης εργάτες, γιατροί, υπάλληλοι, άνθρωποι με διαφορετικές αποσκευές και ιδέες, ακόμα και αρκετά μέλη του ΚΚΚ, ανάμεσά τους και ο Γενικός Γραμματέας του Κόμματος, ο Ζάο Ζιγιάνγκ, ο οποίος χαρακτήρισε τις διαμαρτυρίες ως πατριωτικές με αποτέλεσμα να τεθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι τον θάνατό του. Εκείνες τις μέρες του Ιουνίου, πάνω από χίλιοι δημοσιογράφοι βρίσκονταν στο Πεκίνο. Η εικόνα του Ανθρώπου-Τανκ έχει κρύψει πολλές άλλες, στις οποίες το πλήθος προχωράει, εξοργίζεται, τραγουδάει, γελάει. Η εικόνα λειτουργεί ως βιτρίνα ή αν θέλετε ως «εθελοπαγίδα», πάρτε για παράδειγμα έναν ζωγραφικό πίνακα που αναπαριστά σκάλες στον τοίχο. Ο πίνακας είναι πραγματικός, αλλά ξετυλίγει μια μάταιη ψευδαίσθηση, επιδιώκει να μας κάνει να πιστέψουμε ότι μπορούμε να ανέβουμε στην επιφάνεια με την οποία συγκρουόμαστε. Αυτό δεν πρέπει να μας κάνει να ξεχνούμε ότι τα δεινά και ο ανταγωνισμός που επιδεικνύει η εικόνα είναι αληθινά, αλλά να μας προειδοποιεί ώστε να μην εμπιστευόμαστε απλουστευτικές αποδόσεις ρόλων, συναισθημάτων και ευθυνών.
Ο Ντάρι θέλει να συναντηθεί με τον υπολοχαγό Τζίε Λιου, τον επικεφαλής του πρώτου τανκ της φάλαγγας, αυτού που σταμάτησε ηρωικά ο ίδιος ο Βάτραχος. Μήπως προσπαθεί να πραγματοποιήσει την απόπειρα μιας συμφιλίωσης για εκείνη την εποχή;
Ο Ντάρι κατά κύριο λόγο εκτελεί μια αποστολή ψάχνοντας τον Άνθρωπο-Τανκ, με σκοπό να σώσει το δικό του τομάρι. Είναι βέβαιο, ωστόσο, πως η σχετική έρευνα τον υποχρεώνει να αναθεωρήσει τα γεγονότα του 1989, τη συνάντηση του διαβάτη και της φάλαγγας των τανκ και την επίδρασή της στη σημερινή Κίνα.
Όντως, μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, ισχύει όμως και ότι τα φαινόμενα απατούν.
Του συστήνουν λοιπόν να βιντεοσκοπήσει αυτή τη συνάντηση. Ακόμη, θέλουν να τη μεταδώσουν. Είναι ηθικές αυτές οι σκέψεις;
Δε θα έλεγα ότι είναι ηθικές, ωστόσο το ξαναγράψιμο της Ιστορίας, η εξέτασή της υπό το φως της σύγχρονης πραγματικότητας με στόχο την αποκόμιση πολιτικού οφέλους είναι κάτι συχνό. Πολλές φορές επιδιώκεται να παρουσιαστεί η αλλαγή ενός πολιτικού καθεστώτος ως αποτέλεσμα κοινωνικής συμφωνίας, κάτι το οποίο δεν ισχύει. Ένας κριτικός έχει γράψει ότι η Χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ διερευνά την απόπειρα να προσποιηθείς έναν συμβιβασμό προκειμένου να ξεπεράσεις μια πολιτική ρωγμή και συγκρίνει αυτή τη σκηνοθεσία της συμφωνίας, της αναμετάδοσης συμπεριλαμβανομένης, με τις ρυθμίσεις της Ισπανικής Μετάβασης, οι οποίες παρουσίασαν τον ερχομό της Δημοκρατίας ως μια συμφωνία ανάμεσα στους αντιπροσώπους του φρανκικού καθεστώτος και στις δημοκρατικές δυνάμεις. Και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για ψευδείς συμφωνίες.
Πολλές φορές η πολιτική προσπαθεί να αφήσει τη λήθη να καλύψει γεγονότα ή καταστάσεις δύσκολες. Μπορεί η λήθη να καλύψει τη μνήμη των ανθρώπων;
Είναι λυπηρό, αλλά, ναι, μπορεί. Οι άνθρωποι το ξέρουν και αγωνίζονται για να μη συμβεί.
Με μια πλοκή γρήγορη στήνετε ένα συναρπαστικό και πολυδιάστατο μυθιστόρημα. Θα το χαρακτηρίζατε νουάρ με πολιτικοκοινωνικές διαστάσεις;
Νομίζω ότι στη Χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ υπάρχουν δυο αλληλεπικαλυπτόμενα και αλληλοτροφοδοτούμενα εγκληματικά πλάνα. Η πλοκή ρίχνει φως στη συστημική εγκληματικότητα και η τοξική και θανάσιμη διάσταση αυτού του περιβάλλοντος διαμορφώνει την αλληλουχία των πράξεων των ηρώων. Ένας Ισπανός κριτικός είπε ότι στην Κάνζε, το προηγούμενο μυθιστόρημά μου,ο αληθινός δολοφόνος ήταν ο καπιταλισμός. Ούτε και στη Χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ το πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο είναι αθώο.
Σήμερα η Κίνα θεωρείται ένα από τα πιο πλούσια κράτη στον κόσμο, αφού κυριαρχεί τόσο πολιτικά όσο και εμπορικά. Πώς κατάφερε το άλλοτε κομμουνιστικό κράτος να συναγωνίζεται στα ίσα τα καπιταλιστικά κράτη;
Η Κίνα είναι η πιο πολυπληθής χώρα στον κόσμο και βρίσκεται καθ’ οδόν για να γίνει, επίσης, η πιο πλούσια. Για την ακρίβεια ήδη είναι, αν πάρουμε ως μέτρο το τι μπορείς να κάνεις με το χρήμα (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης). Η Κίνα είναι μια χώρα που διατηρεί στοιχεία από δυο διαφορετικά οικονομικά συστήματα (σοσιαλιστικό και καπιταλιστικό) και, δεδομένης της ταχείας ανάπτυξής της, μοιάζει με τις πιο προηγμένες χώρες της Δύσης, εντούτοις από πολλές απόψεις θυμίζει τις αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι μια χώρα σε μετάλλαξη και, λόγω ίσως της ίδιας της πολυπλοκότητάς της, επιδεικνύει μεγάλο βαθμό προσαρμοστικότητας σε μια εποχή κρίσης και βαθιάς μεταμόρφωσης, σαν αυτή που ζούμε σήμερα, προτάσσοντας έναν εξαιρετικό συνδυασμό τεχνολογίας αιχμής, αγοράς και οικονομικού σχεδιασμού. Αυτός ο συνδυασμός άσχετων μεταξύ τους στοιχείων τής έχει προσδώσει ισχύ και ευελιξία την ίδια στιγμή.
Πώς έχετε καταφέρει και γνωρίζετε τόσο καλά την ιστορία της Κίνας και τις σύγχρονες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις;
Δε θεωρώ τον εαυτό μου σινολόγο, ούτε μιλάω καμιά από τις γλώσσες της χώρας. Λόγω δουλειάς ταξιδεύω συχνά στην Κίνα. Παρατηρώντας από κοντά τη μεταμόρφωση της χώρας, μπόρεσα να εμβαθύνω στο θέμα της πρόσφατης ιστορίας της και της τωρινής της εξέλιξης.
Έχω πραγματικό πάθος για την Ελλάδα.
Στην Ελλάδα δεν έχουν μεταφραστεί αρκετά ισπανόφωνα νουάρ μυθιστορήματα. Η ίδρυση των Εκδόσεων Carnivora πιστεύετε ότι θα βοηθήσει να καλυφθεί αυτό το κενό;
Δεν έχω καμιά αμφιβολία ως προς αυτό. Η εμπιστοσύνη μου στις Εκδόσεις Carnivora είναι μεγάλη για διάφορους λόγους. Ανάμεσά τους θα ήθελα να τονίσω τη στιβαρότητα του εκδοτικού σχεδιασμού εκ μέρους της εκδοτικής ομάδας, τη συνεργασία με διακεκριμένες μορφές της μελέτης της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και της μετάφρασης, όπως είναι ο Νίκος Πρατσίνης, για να μη μιλήσουμε για την πρωτότυπη προσέγγιση της Carnívora στο βιβλίο ως αντικείμενο, με έναν σοφιστικέ και καινοτόμο εικαστικό σχεδιασμό στις εκδόσεις της.
Ποια είναι η γνώμη σας για την Ελλάδα;
Έχω πραγματικό πάθος για την Ελλάδα. Από τη Θεσσαλονίκη στη Ρόδο, περνώντας από την Αθήνα, έχω μάθει πολλά κι έχω περάσει καλά στη χώρα σας. Νιώθω πραγματικό σεβασμό για την κραταιότητα και την αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού. Ο κόσμος στην Ελλάδα έχει υποστεί σωρεία επιθέσεων και αδικιών, οι οποίες, για να περιοριστούμε στις πρόσφατες, περιλαμβάνουν την εισβολή κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Εμφύλιο Πόλεμο, τη Δικτατορία και, στον τωρινό αιώνα, την οικονομική κρίση και την άδικη μεταχείριση που επιφύλαξαν στη χώρα η διεθνής κοινότητα και οι Ευρωπαίοι εταίροι της. Στο πλαίσιο της προετοιμασίας κάποιων δοκιμίων που θα δημοσιευτούν φέτος το καλοκαίρι στην Ισπανία, είχα την ευκαιρία να μελετήσω τα δεινά που υπέφερε ο πληθυσμός στη Ρόδο κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την υποδειγματική συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στην εβραϊκή κοινότητα. Αυτά τα ίδια τα δοκίμια αντικατοπτρίζουν το πάθος μου για τους ελληνικούς μύθους και την ερμηνεία τους στο φως των σύγχρονων προκλήσεων.
Γράφετε κάτι αυτή την περίοδο;
Γράφω μια ιστορία εγκληματικής δολοπλοκίας, η οποία επικεντρώνεται στον τομέα της φαρμακευτικής παραγωγής. Θα μου άρεσε να κλείσω με αυτό το μυθιστόρημα τον κύκλο που άνοιξε με την Κάνζε και τη Χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ, μια και τα τρία αυτά μυθιστορήματα χαρακτηρίζονται από πλοκή η οποία διατρέχει και αποκαλύπτει τη συστημική εγκληματικότητα σε τομείς όπως το περιβάλλον, η ιστορική διαστρέβλωση, η υγεία.
Τι θα απευθύνατε στους αναγνώστες που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;
Θα ήθελα να συστήσω τόσο σε εσάς όσο και στους αναγνώστες σας το έργο μιας ξεχωριστής Ισπανίδας συγγραφέως, της Belén Gopegui, την οποία από πολλές απόψεις θεωρώ δασκάλα μου.
Μετάφραση από τα ισπανικά: Ασπασία Καμπύλη
Η χίμαιρα του Ανθρώπου-Τανκ
Βίκτορ Σόμπρα
μετάφραση: Ασπασία Καμπύλη
Carnίvora
288 σελ.
ISBN 978-618-84341-7-2
Τιμή €16,00
