Ο Ντέρμοτ Τιούρινγκ, ανιψιός του Άλαν Τιούρινγκ, είναι δικηγόρος, μελετητής θεμάτων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τακτικός ομιλητής στο Κέντρο Κρυπτολογικής Ιστορίας της Αμερικανικής Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Το 2012, τη χρονιά που συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννηση του θείου του, ο ΝτέρμοτΤιούρινγκ ανέλαβε τη διαχείριση του Μπλέτσλεϊ Παρκ, εκεί όπου ο ιδιοφυής μαθηματικός Άλαν Τιούρινγκ με τους συνεργάτες του αποκρυπτογράφησαν τον κώδικα της συσκευής Enigma («Αίνιγμα») και χάραξαν τον δρόμο προς τους υπολογιστές. Η κυκλοφορία του βιβλίου του Χ, Υ & Ζ: Πώς έσπασε ο κωδικός του Enigma στα ελληνικά (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, Εκδόσεις Κλειδάριθμος), μας έδωσε την αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί.

Πώς ξεκίνησε η συγγραφή του βιβλίου Χ, Υ & Ζ: Πώς έσπασε ο κωδικός του Enigma;

Στην Αγγλία νομίζουν ότι γνωρίζουν καλά την ιστορία σχετικά με τον κωδικό του Enigma και πώς αυτός έσπασε. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρχε μια υπηρεσία στο κτίριο Μπλέτσλεϊ Παρκ (Bletcley Park) που ανακάλυψε μια τεχνική για να διαβάζουν μυστικά μηνύματα προερχόμενα από τον καλύτερο μηχανισμό κρυπτογράφησης των Γερμανών, τη μηχανή Enigma. Ύστερα από αυτή την επιτυχία, ήταν σε θέση να διαβάσουν τα γερμανικά μηνύματα νωρίτερα ακόμα κι από τους ίδιους τους Γερμανούς, κερδίζοντας έτσι ένα κρίσιμο πλεονέκτημα στη μάχη των κατασκόπων, που βοήθησε στη θετική για τους συμμάχους έκβαση του πολέμου. Η ιστορία, όπως ήταν γνωστή, ήταν αληθινή σε μεγάλο βαθμό, όμως ένα σημείο του γρίφου έμενε σκοτεινό. Πώς κατάφεραν οι Βρετανοί ειδικοί της αντικατασκοπείας να σημειώσουν μια τόσο μεγάλη επιτυχία τόσο γρήγορα, στα πρώτα κιόλας στάδια του πολέμου; Το ερώτημα γίνεται πιο περίπλοκο όταν ανακαλύπτεις πως οι Βρετανοί δεν είχαν καταλάβει πώς ακριβώς λειτουργούσε η μηχανή Enigma και τι μηνύματα εξέπεμπε ήδη από το 1939, λίγο πριν ξεσπάσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η επιθυμία μου λοιπόν ήταν να βρω αυτή την απάντηση σχετικά με τις επιτυχίες της αγγλικής πλευράς.

Τι είναι η μηχανή Enigma;

Πρόκειται μια πραγματικά έξυπνη συσκευή. Έχει ένα πληκτρολόγιο σαν αυτό των υπολογιστών. Αν πατήσεις κάποιο πλήκτρο, ανάβει ένα μικρό λαμπάκι σε μια σειρά από γράμματα ακριβώς επάνω από το πληκτρολόγιο. Το φωτάκι που ανάβει δείχνει ένα διαφορετικό γράμμα από αυτό που έχεις πατήσει, μια αλλαγή που γίνεται στο εσωτερικό του μηχανήματος από τον τρόπο που περνά το ρεύμα μέσα απ’ το καλώδιο. Αυτό γίνεται κάθε φορά που πληκτρολογείς κάποιο γράμμα, επειδή το καλώδιο συνδέεται με έναν ρότορα περιστρεφόμενο. Έτσι, κάποιος μπορεί να πληκτρολογεί ΑΑΑΑΑΑ και να προκύπτει διαφορετικό αποτέλεσμα κάθε φορά, για παράδειγμα μπορεί να βγαίνει ΚΡΖΕΡΤ. Η μηχανή μπορεί να προγραμματιστεί με εκατομμύρια διαφορετικούς τρόπους, με διαφορετικούς ρότορες, διαφορετικές θέσεις εκκίνησης κι ένα σωρό άλλες παραλλαγές, έτσι είναι σχεδόν αδύνατον ή υπερβολικά χρονοβόρο να μαντέψεις όλες τις πιθανότητες. Γι’ αυτό οι Γερμανοί πίστευαν ότι η μηχανή κωδικοποίησης Enigma ήταν απαραβίαστη.

Όλα ξεκίνησαν αρκετά χρόνια πριν από το ξέσπασμα των εχθροπραξιών, συνθέτοντας μια αληθινή ιστορία κατασκοπείας και αποκρυπτογράφησης μυστικών κωδικών.

Πολλοί νομίζουν ότι οι Άγγλοι πρωταγωνίστησαν στην ιστορία με τον περίφημο κωδικό Enigma. Ποια είναι η γνώμη σας;

Όπως είπα και πριν, αυτή είναι η μισή αλήθεια. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτοί που αποκρυπτογράφησαν τον κωδικό δημιούργησαν μερικές απίθανες συσκευές, για παράδειγμα τη «Βόμβα», ένα μηχάνημα που έβρισκε τις αρχικές θέσεις των κωδικών. Και, βέβαια, βρήκαν μια σειρά από έξυπνους τρόπους που πρόσφεραν ανεκτίμητη βοήθεια σε πολλές μάχες κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το κομμάτι που λείπει όμως αφορά την έρευνα πριν από τον πόλεμο, την έρευνα που οδήγησε στην αλματώδη πρόοδο της ομάδας του Μπλέτσλεϊ Παρκ. Το κομμάτι αυτό της προεργασίας έλαβε χώρα εκτός Αγγλίας, γι’ αυτό και δεν είναι τόσο γνωστό. Όλα ξεκίνησαν αρκετά χρόνια πριν από το ξέσπασμα των εχθροπραξιών, συνθέτοντας μια αληθινή ιστορία κατασκοπείας και αποκρυπτογράφησης μυστικών κωδικών.

Το βιβλίο σας είναι βασισμένο σε πρωτότυπη έρευνα και σε έγγραφα που βγήκαν πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας. Ήταν εύκολο να έχετε πρόσβαση σε αυτά, δεδομένου ότι ήταν ερμητικά κλειδωμένα για χρόνια;

Στάθηκα πολύ τυχερός, επειδή ένα κομμάτι απόρρητων γαλλικών εγγράφων δόθηκε στη δημοσιότητα τη στιγμή ακριβώς που ξεκινούσα την έρευνά μου. Ήμουν, έτσι, ένας απ’ τους πρώτους ερευνητές που είδαν ένα υλικό γεμάτο ενδιαφέρουσες πληροφορίες, όπως σχέδια του μηχανισμού, πραγματικά αποκωδικοποιημένα και μεταφρασμένα μηνύματα, αλλά και στοιχεία για τους βασικούς πρωταγωνιστές αυτής της θρυλικής ιστορίας. Είναι όμως αλήθεια ότι πολλά έγγραφα βρίσκονται σε μέρη εντελώς ασυνήθιστα. Τα πολωνικά αρχεία για υποθέσεις πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν διασκορπιστεί, επειδή η κυβέρνηση της χώρας είχε εξοριστεί το 1939. Αυτό σημαίνει ότι πολλά σημαντικά έγγραφα είναι αποσπασματικά, κάποια που σχετίζονται με την περίοδο του πολέμου βρίσκονται στο Λονδίνο, ενώ κάποια άλλα αγνοούνται εντελώς. Για παράδειγμα, κάποια έγγραφα της πολωνικής κυβέρνησης κατασχέθηκαν από τους ναζί και μεταφέρθηκαν στο Βερολίνο, κι από κει ο σοβιετικός στρατός τα πήρε στη Μόσχα. Αυτό το υλικό δεν είναι εύκολα προσβάσιμο στους ερευνητές. Ένα άλλο τμήμα αυτών των εγγράφων τέθηκε υπό βρετανική κατοχή, όμως μετά τον πόλεμο στάθηκε αδύνατον να βρεθεί, κι ακόμα, παρότι τα περισσότερα βρετανικά έγγραφα του πολέμου έχουν δοθεί στο κοινό, κάποια παραμένουν απόρρητα. Έτσι, αν και μπορούμε να δομήσουμε τη συνολική εικόνα, υπάρχουν ορισμένα κενά.

Τι αντιπροσωπεύουν τα αρχικά X, Y & Z;

Τον Ιανουάριο του 1939, η γαλλική αντικατασκοπεία κατάφερε να πείσει την αντίστοιχη αγγλική υπηρεσία, μαζί κι όλους εκείνους που αργότερα έσπασαν τον κωδικό Enigma, να κινηθούν από κοινού σε μια προσπάθεια όπου θα συμμετείχαν και οι πολωνικές μυστικές υπηρεσίες. Από αυτή την ομάδα ήταν σε θέση οι Άγγλοι να βρουν απαντήσεις στα μυστικά του κωδικού, κυρίως από τους Πολωνούς που το ερευνούσαν για χρόνια, γι’ αυτόν τον λόγο η ομάδα αυτή είναι τόσο σημαντική στην υπόθεσή μας. Οι Γάλλοι αποφάσισαν ότι έπρεπε να δοθούν κωδικές ονομασίες στους τρεις συμμετέχοντες, για μεγαλύτερη ασφάλεια. Το Χ ήταν για τους Γάλλους, του Υ για τους Βρετανούς και το Ζ για τους Πολωνούς.

Είναι αλήθεια ότι πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να προφυλάξουν αυτά τα μυστικά;

Ναι, έτσι είναι. Πρώτα απ’ όλα, οι Πολωνοί που είχαν σπάσει τον κωδικό του Enigma έπρεπε να διαφύγουν από τον γερμανικό στρατό, ο οποίος είχε εισβάλει στη χώρα τους. Αν είχαν συλληφθεί, η μυστική μηχανή αποκωδικοποίησης θα είχε αποκαλυφθεί – μια εξέλιξη πραγματικά καταστροφική. Αργότερα στη διάρκεια του πολέμου, Πολωνοί και Γάλλοι που αποτελούσαν κλειδιά της υπόθεσης συνελήφθησαν από τους Γερμανούς στη Γαλλία και υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να υποστούν βασανιστήρια, για να αποκαλύψουν όσα γνώριζαν. Ευτυχώς σε όλες τις περιπτώσεις δεν βρέθηκε κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο και οι Γερμανοί ένιωσαν καθησυχασμένοι. Άλλα μέλη της ομάδας προερχόμενα από την Πολωνία καταδιώκονταν συνεχώς, μέχρι να καταφέρουν να διαφύγουν στην Αγγλία το 1943 έχοντας βρεθεί πολλές φορές στο χείλος της σύλληψης, ενώ υπήρχαν και άτομα που δεν γλίτωσαν.

Πώς κατάφεραν, λοιπόν, να αποκωδικοποιήσουν τα μηνύματα των Γερμανών;

Θα προσπαθήσω να σας απαντήσω χωρίς να κάνω μάθημα, η ουσία όμως είναι η εξής: Αν έχεις ένα πραγματικό κρυπτογραφημένο μήνυμα που στέλνεται αποσπασματικά, κατόπιν το συγκρίνεις με αυτό που έχεις αποκρυπτογραφήσει ελέγχοντας κάθε γράμμα, για να δεις αν είναι δυνατόν ένα μηχάνημα τύπου Enigma να διαβάσει σωστά και με συνέπεια το μήνυμα αυτό. Οι κρυπτογράφοι του Μπλέτσλεϊ Παρκ εφηύραν ένα μηχάνημα, τη «Βόμβα», που μπορούσε να κάνει αυτή τη δουλειά ημιαυτοματοποιημένα. Το κρίσιμο ζητούμενο για να πετύχει όλη η διαδικασία ήταν το αρχικό μήνυμα της συσκευής Enigma, που δεν μπορούσε να είναι γνωστό στους Βρετανούς πριν από τον πόλεμο.

Στο μπάνιο ενός βελγικού ξενοδοχείου, ένας Γάλλος αρχικατάσκοπος φωτογραφίζει άκρως απόρρητα έγγραφα – τις οδηγίες λειτουργίας της μηχανής κρυπτογράφησης Enigma. Και η αναφορά μόνο κάνει συναρπαστική την ανάγνωση του βιβλίου, που διαβάζεται απνευστί. Σε αυτό οφείλεται και η εκδοτική επιτυχία του;

Ήμουν πολύ χαρούμενος που ανακάλυψα μια τέτοια αστεία σκηνή κατασκοπείας στην καρδιά του προβλήματος. Αυτό που θα μπορούσε να είναι μια ξερή παράθεση μαθηματικών εξισώσεων έγινε μια ιστορία με προδοσίες, μυστικά αλλά και ιδιοφυείς επινοήσεις. Σίγουρα οι έξυπνες ιδέες είναι κάτι καταπληκτικό, όμως είναι οι άνθρωποι κι όσα τους συμβαίνουν που κάνουν αυτές τις ιδέες πραγματικότητα.

Ένας μαθηματικός στη Βαρσοβία αρχίζει να αποκρυπτογραφεί τις κωδικοποιημένες διαβιβάσεις του Τρίτου Ράιχ και βάζει τα θεμέλια για την επιχείρηση αποκρυπτογράφησης στο Μπλέτσλεϊ Παρκ. Πόσο σημαντικό ήταν αυτό το γεγονός;

Νομίζω πως η πιο σημαντική στιγμή ήταν όταν ο Πολωνός μαθηματικός Μαριάν Ρετζέφσκι κατάλαβε ότι το πρόβλημα του κωδικού μπορούσε να λυθεί χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά και έγραψε μια σειρά από εξισώσεις που περιέγραφαν τον τρόπο με τον οποίο το μηχάνημα μετέτρεπε τα γράμματα. Δεν μπορούσε να λύσει πλήρως το πρόβλημα, επειδή υπήρχαν πολλοί άγνωστοι παράγοντες, όμως τότε είχε μια έμπνευση. Είχε μεγαλώσει σε κάποιο μέρος της Πολωνίας όπου οι Γερμανοί είχαν τον έλεγχο, είχε διδαχθεί απ’ αυτούς και γνώριζε την ψυχολογία τους. Αυτό που προσπαθούσε να καταλάβει ήταν πώς μια μηχανή αυτού του είδους μετέτρεπε το πρώτο γράμμα που πληκτρολογούσε. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου, υπάρχουν εκατομμύρια πιθανότητες, ένα απίστευτο νούμερο, όμως ο Ρετζέφσκι προσπάθησε να σκεφτεί τι θα έκανε ένας Γερμανός: το Α που θα πληκτρολογούσε θα αντιστοιχούσε στο Α, το Β στο Β, το Γ στο Γ. Δοκίμασε αυτό το σύστημα και ξαφνικά οι εξισώσεις βρήκαν τη λύση τους. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο Πολωνός επιστήμονας μπόρεσε να διαβάσει τις εκπομπές του μηχανήματος Enigma κι αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους Πολωνούς να φτιάξουν ένα μηχάνημα παρόμοιο και να ξεκινήσουν μόνοι τους να αποκωδικοποιούν τα μηνύματα. Νομίζω ότι το επίτευγμα του Ρετζέφσκι ήταν το πιο σημαντικό άλμα στην υπόθεση, όλες οι μετέπειτα βελτιώσεις βασίστηκαν σ’ αυτή την ανακάλυψη.

Αυτό που θα μπορούσε να είναι μια ξερή παράθεση μαθηματικών εξισώσεων έγινε μια ιστορία με προδοσίες, μυστικά αλλά και ιδιοφυείς επινοήσεις.

Μέσα σε αυτή την προσπάθεια, πολύ σημαντική ήταν και η συνεισφορά του θείου σας, Άλαν Τιούρινγκ. Μπορείτε να μας αναφέρετε τι ακριβώς έκανε ο ίδιος;

Όπως προαναφέραμε, οι Πολωνοί επιστήμονες είχαν ανακαλύψει ένα μηχάνημα που το αποκαλούσαν «Βόμβα», για να βρουν ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο οι Γερμανοί λειτουργούσαν το δικό τους μηχάνημα. Με το που ξεκίνησε ο πόλεμος, υπήρχε κάθε μέρα μια καινούργια εκπομπή σε όλα τα δίκτυα. Η τεχνική που χρησιμοποιούσαν μετέδιδε κάθε φορά ένα διαφορετικό σήμα, χρησιμοποιώντας στοιχεία που σήμερα θα αποκαλούσαμε μετα-δεδομένα, όλοι όμως περίμεναν ότι οι Γερμανοί θα άλλαζαν τον τρόπο μετάδοσης αυτών των μετα-δεδομένων, κι έτσι το μηχάνημα των Πολωνών θα ήταν άχρηστο. Η βασική συνεισφορά του Άλαν Τιούρινγκ ήταν η σχεδίαση ενός νέου τύπου μηχανήματος, που θα έκανε την ίδια δουλειά χωρίς να χρησιμοποιεί αυτά τα μετα-δεδομένα. Επίσης, το μηχάνημά του ήταν πιο γρήγορο και πολύ δυνατότερο από αυτό των Πολωνών, επειδή μπορούσε να βρει όχι μόνο τις αρχικές βάσεις δεδομένων, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι Γερμανοί ενσωμάτωναν τον μηχανισμό στο σύστημα επικοινωνιών τους.

Είστε μελετητής και σας προσκαλούν συχνά να μιλήσετε για θέματα σχετικά με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Γιατί εξακολουθεί να προκαλεί παγκόσμιο ενδιαφέρον ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος;

Καθώς ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος απομακρύνεται χρονικά, και υπάρχουν εν ζωή όλο και λιγότεροι άνθρωποι που τον έζησαν, προκαλεί κάποια έκπληξη το γεγονός ότι σήμερα το κοινό εξακολουθεί να ενδιαφέρεται γι’ αυτή την περίοδο. Νομίζω ότι το κοινό δείχνει περιέργεια για ιστορίες σχετικές με κώδικες, γρίφους και κατασκοπευτικές υποθέσεις, επειδή βρίσκει αναλογίες με τη σημερινή εποχή. Για παράδειγμα, η γέννηση των σύγχρονων υπολογιστών έγινε μέσα από εκείνα τα συστήματα αποκωδικοποίησης που δημιουργήθηκαν στη διάρκεια του πολέμου. Κι ακόμα, στην εποχή μας γίνεται όλο και πιο επίκαιρο το ζήτημα της ασφάλειας των υπολογιστών, οι άνθρωποι θέλουν όλο και περισσότερο να μαθαίνουν τι κάνουν οι κυβερνήσεις για να εντοπίσουν και να αποκρυπτογραφήσουν τις μυστικές επικοινωνίες που λαμβάνουν χώρα σε κάθε είδος δικτύου.

Παράλληλα, είστε και τακτικός ομιλητής στο Κέντρο Κρυπτολογικής Ιστορίας της Αμερικανικής Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας. Μπορείτε να πείτε λίγα λόγια για αυτή τη δραστηριότητά σας;

Κάθε δυο χρόνια, το Κέντρο Κρυπτολογικής Ιστορίας οργανώνει ένα ανοιχτό συνέδριο για ιστορικά θέματα σχετικά με τις αποκρυπτογραφήσεις. Το Κέντρο αυτό, που είναι το ανοιχτό Ιστορικό Τμήμα της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφάλειας των ΗΠΑ, δεν οργανώνει μόνο συνέδρια, αλλά και δημοσιεύει κείμενα για ποικίλα κι ενδιαφέροντα θέματα. Αντίστοιχα συνέδρια με την ονομασία HistoCrypt γίνονται σε διάφορες πόλεις τις Ευρώπης, χρησιμοποιώντας πληροφορίες από ακαδημαϊκά ιδρύματα αλλά και από ιδιώτες ερευνητές που ενδιαφέρονται για την ιστορία της αποκωδικοποίησης.

Σήμερα η τεχνολογία έχει ξεπεράσει την παρακολούθηση των μυστικών υπηρεσιών. Με ποια μέσα η τεχνολογία βελτίωσε τις μυστικές υπηρεσίες;

Όλους εμάς που αγαπούμε αυτές τις ιστορίες μάς λυπεί η απουσία τύπων με καπέλα και καμπαρντίνες που περιφέρονται στα πάρκα. Από την άλλη πλευρά, όλους μάς αγγίζει το θέμα της προστασίας μιας τεράστιας ποσότητας ηλεκτρονικών αρχείων που κυκλοφορούν και αφορούν αριθμούς καρτών, επιχειρηματικά δεδομένα κ ένα σωρό άλλα απόρρητα στοιχεία. Από την άλλη, πάλι, η επιβολή του νόμου απαιτεί τη χρήση ηλεκτρονικών εργαλείων κι όλη η διαδικασία θυμίζει αυτό που συνέβαινε με τους κωδικούς στη διάρκεια του πολέμου. Σήμερα χρειαζόμαστε ξανά απαντήσεις για το ποιος στέλνει κάποια μηνύματα, πώς τα στέλνει, με ποιον επικοινωνεί και τι λέει, το μόνο που αλλάζει είναι οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε για να πάρουμε τις απαντήσεις.

Γιατί οι άνθρωποι αρέσκονται να διαβάζουν ή να μαθαίνουν κατασκοπευτικές ιστορίες;

Υπάρχει μια ρομαντική πλευρά στην προσπάθεια εύρεσης κάποιου απόρρητου μυστικού που αφορά τον εχθρό. Αυτό που νομίζω ότι είναι σπουδαίο στην υπόθεση Enigma είναι ότι έχει όλα τα στοιχεία μιας κατασκοπευτικής ιστορίας όπως τα γνωρίζουμε από τη σχετική λογοτεχνία: μυστικές συναντήσεις, κλεμμένα έγγραφα από χρηματοκιβώτια, παράνομη εξαγωγή από τα σύνορα, ανακρίσεις, προδοσίες – κι όλα αυτά συνέβησαν πραγματικά στη μεγαλύτερη παγκόσμια σύγκρουση του 20ού αιώνα.

Τι θα προτείνατε στους αναγνώστες που θα διαβάσουν το βιβλίο σας;

Δυστυχώς, ελάχιστα έχω να προσθέσω στην ιστορία της γερμανικής εισβολής και τη διαφυγή των βρετανικών στρατευμάτων από την ηπειρωτική Ελλάδα ή από την Κρήτη. Τα έγγραφα που αφορούν τις μυστικές υπηρεσίες οι οποίες συμμετείχαν σε εκείνες τις επιχειρήσεις είναι περιορισμένα και δεν έτυχαν σωστής μεταχείρισης από τους συμμάχους. Το γενικό συμπέρασμα όμως του βιβλίου μου αφορά την αποτελεσματικότητα της διεθνούς συνεργασίας μέσω των οργανισμών αντικατασκοπείας, που οδήγησε στη νίκη ενάντια στον ναζισμό. Όπως συνέβη το 1939, θα μπορούσε και σήμερα να λειτουργήσει για το καλό της ανθρωπότητας.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Απόστολος Σπυράκης


Χ, Υ & Ζ: Πώς έσπασε ο κώδικας του Enigma
Η αληθινή ιστορία από τον ανιψιό του Alan Turing
Dermot Turing
μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος
Κλειδάριθμος
456 σελ.
ISBN 978-960-461-978-8
Τιμή €16,60

Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης είναι συγγραφέας.

Άλλα κείμενα:

• Στέλιος Παρασκευόπουλος: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Έλενα Χουζούρη: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Τατιάνα Αβέρωφ: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Τόλης Νικηφόρου: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
• Ισίδωρος Ζουργός: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Twitter