Antonio G. Iturbe: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Αντόνιο Γκ. Ιτούρμπε γεννήθηκε στη Σαραγόσα το 1967 και μεγάλωσε στη Βαρκελώνη. Σπούδασε δημοσιογραφία. Εργάστηκε ως βιβλιοκριτικός για ραδιοφωνικούς σταθμούς και υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Qué Leer, του οποίου είναι και διευθυντής από το 1996. Λατρεύει τα αστυνομικά μυθιστορήματα και τις ιστορίες μυστηρίου. Η συνέντευξη δόθηκε με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου του μυθιστορήματος, Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, Εκδόσεις Κλειδάριθμος 2020).
Πώς η αληθινή ιστορία ενός κοριτσιού μπορεί να γίνει η υπόθεση ενός μυθιστορήματος;
Ειλικρινά, δεν ξέρω. Δεν έχω κάποια συγκεκριμένη μεθοδολογία ή τακτική. Ούτως ή άλλως, η λογοτεχνία που μου αρέσει δεν είναι τυποποιημένη· προέρχεται από τα βαθύτερα στρώματα της συνείδησης, τις διαδρομές της οποίας αγνοούμε. Συγκέντρωνα επί χρόνια πληροφορίες, ταξίδεψα στο Άουσβιτς, διάβασα βιβλία, κι ενώ η σχέση μου με την Ντίτα Κράους βάθαινε, επιχείρησα επί ένα χρόνο να γράψω ένα δοκίμιο, το οποίο τελικά κατέληξε στο καλάθι των αχρήστων. Και μια μέρα, καθώς έγραφα μου βγήκε αβίαστα η πρώτη φράση· πάνω της οικοδομήθηκε σταδιακά το βιβλίο.
Η Ντίτα αψηφά τον κίνδυνο και αναλαμβάνει να φέρει σε πέρας μια δύσκολη αποστολή. Από πού αντλεί αυτό το θάρρος, όταν γνωρίζει ότι με το πρώτο λάθος θα τιμωρηθεί παραδειγματικά;
Η Ντίτα είναι ένα παιδί που μόλις μπήκε στην εφηβεία. Το θάρρος της οφείλεται εν μέρει και στην άγνοια. Τα παιδιά διαθέτουν αυτή τη συντριπτική δύναμη.
Η λειτουργία βιβλιοθήκης μέσα σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης ακούγεται σαν κάτι ουτοπικό. Κατά πόσο συμβαδίζει στην ιστορία σας η πραγματικότητα με τη φαντασία;
Κι όμως, είναι πραγματικότητα. Είμαι ένας συγγραφέας άνευ φαντασίας, ουσιαστικά όλα τα περιστατικά του βιβλίου είναι αυθεντικά, η δύναμη της φαντασίας εισχωρεί μόνο στο πώς και στο τι, προκειμένου η ιστορία να αρθρωθεί. Ένας από τους γνωστότερους διεθνώς επαΐοντες στην ιστορία της ανάγνωσης, ο Αλμπέρτο Μανγκέλ, στο βιβλίο του Η βιβλιοθήκη της νύχτας κάνει λόγο για την ύπαρξη αυτής της βιβλιοθήκης στο στρατόπεδο BIIb του Άουσβιτς, όπως και η Νίλι Κέρεν στο βιβλίο της Άουσβιτς: Στρατόπεδο θανάτου. Και, φυσικά, είχα στη διάθεσή μου και την πιο άμεση πηγή, την ίδια τη βιβλιοθηκάριο.
Η Ντίτα δίνει στους άλλους μια νότα ελπίδας με τα βιβλία της. Πώς τα κρύβει, για να μην την ανακαλύψουν;
Η ίδια είναι μια νεαρή υπάλληλος. Εκείνος που αναλαμβάνει να φυλάει τα βιβλία κάθε βράδυ και να τα ξαναβγάζει κάθε πρωί είναι ουσιαστικά ο αρχηγός του παιδικού μπλοκ 31, ο Φρέντι Χιρς.
Γιατί ο Χιρς την προστατεύει από τους κινδύνους;
Ο Χιρς ανέλαβε τα παιδιά του στρατοπέδου, για να ξελαφρώσει τους γονείς τους που δε σήκωναν κεφάλι από τη δουλειά όλη μέρα. Δε συμβιβάστηκε όμως με τα μικρότερα παιδιά, θέλησε να προστατέψει από τη σκληρή δουλειά και κάποιους εφήβους, ζητώντας από τις αρχές των ναζί να γίνουν υπάλληλοι στο μπλοκ του. Μεταξύ αυτών ήταν και η Ντίτα, την οποία προστάτεψε όπως έκανε με όλους.
Έχει αποδοχή η Ντίτα από τους υπόλοιπους κρατουμένους;
Οι σχέσεις της με τους άλλους κρατουμένους ήταν καλές. Για μια έφηβη, πέρα από το πόσο φριχτές ήταν οι συνθήκες, η ζωή συνεχιζόταν.
Και ενώ αφηγείστε την ιστορία της Ντίτα, μας γυρίζετε σε σκοτεινά σημεία του στρατοπέδου. Δεν είναι δύσκολο να περιγράψει ένας συγγραφέας τα κρεματόρια και τις άλλες θηριωδίες των Γερμανών;
Δεν είναι εύκολο. Περνάει κανείς διάφορες συναισθηματικές φάσεις. Νομίζω ότι αυτό που σε επηρεάζει περισσότερο είναι όταν διαβάζεις για τέτοια θέματα, βλέπεις ντοκουμέντα και κάνεις την έρευνα. Νομίζω, δηλαδή, ότι αυτή είναι η στιγμή που είσαι πιο τρωτός, η στιγμή που συναισθάνεσαι τον τρόμο· μετά, κάθεσαι αποφασισμένος να γράψεις κάτι που είναι σημαντικό να μην ξεχαστεί. Όταν αρχίζεις να γράφεις, όσο σκληρό και να είναι αυτό που περιγράφεις, νιώθεις ότι έχεις μια αποστολή και, ακόμη κι αν μέσα σου δειλιάζεις, τα δάχτυλα συνεχίζουν σταθερά να γράφουν στο πληκτρολόγιο.
Το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς ήταν από τα πιο διαβόητα κολαστήρια ψυχών. Ποιοι ήταν οι έγκλειστοι σε αυτό;
Από το Άουσβιτς πέρασαν όλοι. Ομάδες (δεν πρόκειται περί ομάδων, χρησιμοποιώ απλώς αυτή τη λέξη για να περιγράψω το ανθρώπινο τοπίο) όπως οι τσιγγάνοι, οι ομοφυλόφιλοι ή πολιτικοί κρατούμενοι κόντρα στον ναζισμό, όπως οι κομουνιστές, αλλά η πιο πολυάριθμη και πολύπαθη ομάδα ήταν οι Εβραίοι. Άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξης και ηλικίας. Η ναζιστική θηριωδία δεν έκανε διακρίσεις.
Πού αποσκοπούσαν όλα αυτά τα βασανιστήρια;
Η εξόντωση των Εβραίων υπήρξε συστηματική. Οι ναζί ήταν ανελέητοι εγκληματίες, που είχαν τη δική τους διεφθαρμένη λογική. Τους αδύναμους, τους ηλικιωμένους και ασθενείς, τους έστελναν κατευθείαν στον θάλαμο αερίων. Όσους όμως μπορούσαν να δουλέψουν τους έστελναν στα στρατόπεδα εργασίας, με απάνθρωπα ωράρια και συνθήκες πείνας, ώστε να πεθάνουν όντας σκλάβοι στην υπηρεσία του Γ’ Ράιχ.
Η σιωπή είναι ο καλύτερος σύμμαχος των καταπιεστών και των εχθρών της ελευθερίας.
Επίσης, αναφέρετε τον Γιόζεφ Μένγκελε. Γιατί ήταν ο φόβος και ο τρόμος των πολιτικών κρατουμένων;
Ήταν ένας γιατρός που δεν ήξερε τι θα πει έλεος. Τα γενετικά του πειράματα, ιδιαίτερα στα δίδυμα, ήταν τρομακτικά. Ανατριχιάζω και μόνο στη σκέψη αυτού του ατόμου.
Η απελευθέρωση του στρατοπέδου του Άουσβιτς φανέρωσε πολλά από τα εγκλήματα των Γερμανών. Έχουμε μάθει, όμως, όλα όσα συνέβησαν ή έχουν μείνει και άγνωστα, κρυμμένα μυστικά;
Υπάρχουν πολλές πληροφορίες πλέον· τόσο το Μουσείο του Άουσβιτς στην Πολωνία όσο και το Ίδρυμα Yad Vashem στο Ισραήλ, για να αναφέρω δυο παραδείγματα, έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά. Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων παραμένει ανεξακρίβωτος, διότι οι ναζί κατέστρεψαν πολλά αρχεία, για να μη γίνει γνωστό το μέγεθος της θηριωδίας τους. Επίσης, ισχύει ότι υπάρχουν και κάποια μεμονωμένα περιστατικά ανεξιχνίαστα, όπως η φυγή του δόκτορα Μένγκελε και πολλών άλλων ναζί, που σκορπίστηκαν στην υφήλιο μετά την ήττα του Ράιχ. Ίσως κάποια μέρα δούμε τη συνολική εικόνα.
Παρότι υπάρχουν τόσες έγγραφες και προφορικές μαρτυρίες κρατουμένων για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, υπάρχουν και ορισμένοι αρνητές. Τι έχετε να πείτε γι’ αυτό;
Με τον όγκο των πληροφοριών που έχουμε στη διάθεσή μας, μου φαίνεται απίθανο να αρνείται κάποιος την πραγματικότητα. Εκτός κι αν έχει κάποιο διανοητικό ή άλλο πρόβλημα – διαφορετικά, δυσκολεύομαι να πιστέψω πως μπορεί κάποιος να είναι τόσο ανάλγητος, ώστε να αρνείται όλη αυτή την οδύνη.
Η Ισπανία είχε θύματα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης;
Υπήρξαν αρκετοί δημοκρατικοί στρατιώτες που, για να αποφύγουν την εκδίκηση του στρατηγού Φράνκο το 1930, μετά τη νίκη του στον εμφύλιο, κατέφυγαν στη Γαλλία. Αλλά όταν οι ναζί (σύμμαχοι του Φράνκο) κατέλαβαν τη Γαλλία, ο εφιάλτης τους συνεχίστηκε: εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, κυρίως στο Μαουτχάουζεν.
Τι πρέπει να κάνουμε για να προστατεύσουμε τη διατήρηση της μνήμης από τη λήθη;
Η σιωπή είναι ο καλύτερος σύμμαχος των καταπιεστών και των εχθρών της ελευθερίας. Δεν πρέπει να μείνουμε σιωπηλοί.
Ποια είναι η γνώμη σας για την Ελλάδα;
Θα χρειαζόμουν πολύ χώρο για να την περιγράψω! Δεν θα υπήρχε η Ευρώπη χωρίς τον ελληνικό πολιτισμό. Όταν πριν από χρόνια γίνονταν οι διαπραγματεύσεις για τον διακανονισμό του χρέους, αγανάκτησα: εμείς (η Ευρώπη) είμαστε που οφείλουμε στην Ελλάδα για τα όσα έχει επί αιώνες συνεισφέρει! Τα Χριστούγεννα που μας πέρασαν, ξαναδιάβασα την Οδύσσεια και με συγκίνησε περισσότερο από όσο όταν ήμουν νέος. Ο Όμηρος επινόησε το flashback! Στην Ισπανία, ο πιο δημοφιλής Έλληνας συγγραφέας είναι ο Πέτρος Μάρκαρης. Επίσης, πρόσφατα έκανε αίσθηση στους πιο ευαισθητοποιημένους αναγνώστες το βιβλίο του Θοδωρή Καλλιφατίδη Μια ζωή ακόμα. Συγκλονιστικό βιβλίο. Όσες φορές έχω επισκεφτεί την Ελλάδα, αισθάνθηκα σαν στο σπίτι μου.
Τι θα απευθύνατε στους Έλληνες αναγνώστες που θα διαβάσουν το μυθιστόρημά σας;
Ότι το μυθιστόρημα μπορεί στον τίτλο να περιέχει τη λέξη «Άουσβιτς» και να βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, αλλά κάλλιστα θα μπορούσε να είχε συμβεί σε κάποιο γκουλάγκ της Σιβηρίας ή σ’ ένα στρατόπεδο απαχθέντων από την Boko Haram στη Νιγηρία, γιατί είναι μια ιστορία που μας μιλάει για τα μικρά φώτα που ανάβουν μες στο σκοτάδι. Κι ένας φόρος τιμής στα βιβλία και σ’ αυτό που αντιπροσωπεύουν ως παράθυρα ελευθερίας.
Μετάφραση από τα ισπανικά: Αγγελική Βασιλάκου
Η βιβλιοθηκάριος του Άουσβιτς
Antonio G. Iturbe
μετάφραση: Αγγελική Βασιλάκου
Κλειδάριθμος
528 σελ.
ISBN 978-960-645-043-3
Τιμή €17,70
