Γιώργος Αλισάνογλου: συνέντευξη στην Τίνα Πανώριου
Ο Γιώργος Αλισάνογλου είναι ποιητής, μεταφραστής και εκδότης. Σπούδασε κοινωνιολογία και πολιτικές επιστήμες κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στις διεθνείς σχέσεις και στην κοινωνική πολιτική. Ζει στη Θεσσαλονίκη. Τον Νοέμβριο του 2005 ίδρυσε και από τότε διευθύνει τις εκδόσεις και το βιβλιοπωλείο Σαιξπηρικόν. Ποίησή του έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και συμπεριλαμβάνεται σε ανθολογίες. Έχει λάβει μέρος σε διάφορα φεστιβάλ και συμπόσια ποίησης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει εκδώσει οχτώ βιβλία ποίησης, με πιο πρόσφατο το έργο Κυψέλες (Κίχλη, 2021). Το βιβλίο του Παιχνιδότοπος (Κίχλη, 2016) έχει μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, δανικά, σερβικά και αλβανικά. Διδάσκει στον Ιανό και η έναρξη στις 27 Μαρτίου –μέσω zoom– του σεμιναρίου «Πώς μιλάει η ποίηση σήμερα;» μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συζήτηση μαζί του.
Πώς μιλάει η ποίηση για το σήμερα;
Η ποίηση, όπως και όλες οι μορφές τέχνης, σχετίζεται με ένα προσωπικό «αίτημα», με την απόπειρα του δημιουργού να συνομιλήσει και να ερμηνεύσει το σήμερα, σύμφωνα με το πώς ο ίδιος κρίνει και ορίζει τις καταστάσεις. Γράφει βέβαια κανείς διακειμενικά συνομιλώντας με κάτι άλλο, με την παράδοση, με την ιστορία, με την αρχαία ελληνική τραγωδία, αλλά και με το σήμερα. Τα αναγνώσματα, η παράδοση, ο μύθος, η ιστορία και οι εμπειρίες του παίζουν σημαντικό ρόλο στη θεματική και στη διαμόρφωση μιας ποιητικής σύνθεσης. Όλα ξεκινούν από το άτομο και στη συνέχεια επεκτείνονται στο συλλογικό, στον κόσμο. O κάθε αναγνώστης προσεγγίζει το έργο με άλλες προσλαμβάνουσες, με άλλα βιώματα και διαφορετική αντιληπτικότητα. Έτσι, αποκαλύπτονται διαρκώς καινούργια νοήματα πάνω στο ίδιο έργο. Η ποίηση εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό τις άλλες τέχνες και επιστήμες. Στην ποίηση, ο δημιουργός εισέρχεται σε διαφορετικές περιοχές του λόγου και του στοχασμού, στρέφεται προς την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, την πολιτική, την ψυχολογία, τη φιλοσοφία κ.λπ. Όλο αυτό περνάει μέσα στην ποιητική του σκέψη και στη γραφή. Η ποίηση εμπεριέχει όλα αυτά, αντλεί και συνομιλεί μαζί τους, στην απόπειρά της να ερμηνεύσει και να αποτυπώσει τον κόσμο στην οθόνη ή στο χαρτί.
Με ποιον τρόπο και σε τι βαθμό φθάνει η ποίηση στον αναγνώστη;
Ο στόχος της ποίησης επιτυγχάνεται όταν κατορθώνει να αγγίξει νοητικά και συγκινησιακά τον αναγνώστη. Είναι μια μαγική διαδικασία, όταν η γλώσσα καταφέρνει να ενεργοποιήσει τις διάφορες λεπτές πτυχώσεις, τις αδιόρατες ψυχονοητικές υφές που έχει μέσα του ο άνθρωπος. Έτσι, λειτουργεί πλέον ως σωματική εμπειρία για τον αναγνώστη. Αυτό είναι νομίζω και το αίτημα της τέχνης γενικότερα. Όλες οι τέχνες, η ποίηση, η μουσική, οι εικαστικές τέχνες, προσδοκούν να αγγίξουν τον αποδέκτη σωματικά, όχι επιδερμικά αλλά ψυχικά-συγκινησιακά και νοητικά-εγκεφαλικά. Φυσικά, όλο αυτό δεν είναι σε καμία περίπτωση εύκολο να επιτευχθεί. Είναι κάτι που σχετίζεται πρωτίστως με τον ίδιο τον δημιουργό, μια απόπειρα να αγγίξει τον εαυτό του, να τον εκπλήξει, να «σαγηνεύσει» το Άλλο και τον Άλλον μέσω της γραφής, να στοχαστεί πάνω στο σήμερα και σε αυτό που έρχεται.
Έχει κανόνες η ποίηση; Ποιος ο στόχος των σεμιναρίων δημιουργικής γραφής και πώς πιστεύετε ότι επιτυγχάνεται;
Πρωτίστως, η λογοτεχνία έχει να κάνει με την τέχνη της παρατήρησης και την αντιληπτικότητα. Χρειάζεται να παρατηρούμε τον άνθρωπο που είναι απέναντί μας, το δέντρο, το αυτοκίνητο, τα αντικείμενα σε σχέση με το περιβάλλον, τις συνομιλίες μας. Η ποίηση διέπεται από κανόνες. Ένα ποίημα, μικρό ή μεγάλο, έχει αρχή, μέση και τέλος. Έχει άξονα. Λειτουργεί με μεταφορές. Προσπάθησε να μιλήσεις για ένα δέντρο χωρίς να αναφέρεις καθόλου τη λέξη «δέντρο». Η ποίηση λειτουργεί με αλληγορία και υπαινιγμό και πύκνωση νοήματος. Όσο για τη γλώσσα, αυτή η ίδια είναι ιδιοφυής. Δουλειά του ποιητή είναι να αποκαλύψει, να φέρει στην επιφάνεια αυτή της την ευφυΐα. Η ποίηση είναι πολύ άσχημη όταν είναι μέτρια. Το να αποτυπώσουμε τα ημερολόγιά μας σε ποιητική μορφή, σε στιχάκια κ.λπ. είναι το μόνο εύκολο. Στόχος είναι να δημιουργήσουμε ύφος και τεχνικές για να συγκροτήσουμε το υλικό μας γύρω από έναν συμπαγή ποιητικό και αφηγηματικό άξονα. Αυτό προσπαθούμε να πετύχουμε στο σεμινάριό μας στον Ιανό. Αυτή τη διάδραση και τη μεταφορά της γραφής από τον εκπαιδευτή στον εκπαιδευόμενο.
Είναι μια μαγική διαδικασία, όταν η γλώσσα καταφέρνει να ενεργοποιήσει τις διάφορες λεπτές πτυχώσεις, τις αδιόρατες ψυχονοητικές υφές που έχει μέσα του ο άνθρωπος.
Εσείς, ως ποιητής, πώς εκλαμβάνετε την καλλιτεχνική δημιουργία; Τι είναι για εσάς η ποίηση και η στιγμή που γράφετε;
Όταν γράφω είμαι πάντα μόνος μου, δεν μπορώ να γράψω με άλλον ή μέσα σε κόσμο. Κάποιοι το κάνουν. Επιθυμώ να είμαι στο κέντρο της πόλης και να γράφω κλεισμένος στο σπίτι μου. Είναι μια στιγμή απόλυτης διαύγειας και καθαρότητας και γράφω μόνο όταν φτάνω εκεί. Για να εισέλθω σε αυτή την τελετουργία της γραφής, περνάω από τον καθημερινό μεγάλο «προθάλαμο» που είναι η ανάγνωση. Όταν φτάνεις σε αυτή τη στιγμή, σε μια σχετική ισορροπία με τον εαυτό σου, η απομάγευση της καθημερινότητας μετατρέπεται ξανά σε κάτι μαγικό. Αλλά έχει να κάνει με μία στιγμή καθαρότητας. Αυτό ίσως είναι το «ιερό» στην ποίηση και στην τέχνη, η στιγμή αυτή που σε βάζει σε μία ανεξήγητη τελετουργική κατάσταση. Αυτή την τελετουργία τη συμπληρώνει ένα καθημερινό μουσικό soundtrack – διαφορετικό κάθε φορά. Η ποίηση οφείλει να αντλεί και να αλληλοεπιδρά με άλλες μορφές τέχνης, αφομοιώνοντας ένα πιο ολιστικό κομμάτι αίσθησης, λυρισμού, πραγματικότητας.
Σε ποιους απευθύνεται το σεμινάριο ποίησης που κάνετε στον Ιανό;
Ο απώτερος στόχος του εργαστηρίου είναι η διερεύνηση του ποιητικού χαρακτήρα κι ο εντοπισμός του προσωπικού ύφους του καθενός, καθώς και η ανάδειξη της ποίησης ως τέχνης μοναχικής και συλλογικής, γραπτής και προφορικής. Επίσης, η απόπειρα δημοσίευσης μιας ποιητικής ενότητας σε διαδικτυακά/έντυπα περιοδικά και σε έκδοση βιβλίου. Τα σεμινάρια απευθύνονται σε αναγνώστες που θέλουν να εντρυφήσουν στις τάσεις και τις φόρμες της κλασικής και σύγχρονης ποίησης, καθώς και σε ανθρώπους που ήδη γράφουν –σε όποιο επίπεδο κι αν βρίσκονται– και επιθυμούν να αναζητήσουν τρόπους και τεχνικές ανάπτυξης μιας δικής τους προσωπικής γραφής, τρόπους εξέλιξης της ποιητικής φόρμας και ασκήσεις διεύρυνσης της αντιληπτικότητάς τους στο πνευματικό, στοχαστικό, λυρικό κομμάτι, κατά περίπτωση. Θα συζητηθούν τα ρεύματα και το ιστορικό-πολιτισμικό πλαίσιο, οι μορφικές ιδιαιτερότητες και οι νοηματοδοτήσεις σε κάθε περίπτωση, με παραδείγματα κλασικών, σύγχρονων κλασικών και μοντέρνων, ξένων κι Ελλήνων ποιητών. Ταυτόχρονα, θα διερευνηθούν οι σχέσεις που γεφυρώνουν την ποίηση με τον πεζό λόγο, με το θέατρο, αλλά και με το τραγούδι, τη μουσική, τις εικαστικές τέχνες, τον κινηματογράφο. Στόχος είναι η εξοικείωση με τον Άλλο και το Άλλο, η ανάγκη του ποιήματος να στραφεί από την ταυτότητα στην ετερότητα, η ολιστική θέαση των πραγμάτων που αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς μας.
Τι γράφετε σήμερα; Ετοιμάζετε κάτι καινούργιο;
Το πιο πρόσφατο βιβλίο μου, Κυψέλες (εκδ. Κίχλη, 2021), κυκλοφορεί έχοντας αποσπάσει πλήθος αξιόλογων και ουσιαστικών κριτικών, ενώ ήταν στη βραχεία λίστα για το βραβείο των περιοδικών Αναγνώστης και Χάρτης. Τώρα δουλεύω μια νέα ποιητική σύνθεση με τίτλο Ποιήματα για τον ωκεανό, καθώς και μια ενότητα με πεζά ποιήματα-αφηγήσεις-παραδοξολογίες με τίτλο Το ανάποδο σπίτι, τοοποίο προέκυψε ως ιδέα κατά τη διάρκεια της καραντίνας, όπου είδα μια φωτογραφία από ένα ταξίδι μου στη Λιθουανία. Εκεί είχαμε επισκεφτεί ένα σπίτι ανάποδο, το οποίο διατηρούσαν ως μουσείο, ως έργο τέχνης. Αυτό μου έδωσε έμπνευση και ξεκίνησα να γράφω με τον τίτλο και το σκεπτικό αυτό μερικά πεζά κείμενα, παραδοξολογίες, εικασίες, μικροϊστορίες.
Το σεμινάριο «Πώς μιλάει η ποίηση σήμερα;» πραγματοποιείται μέσω zoom και το πρώτο μάθημα του νέου κύκλου είναι τη Δευτέρα 27 Μαρτίου. Περισσότερες πληροφορίες και αίτηση εγγραφής μπορείτε να βρείτε εδώ.
