Δημήτρης Δεληολάνης: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Ο Δημήτρης Δεληολάνης γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη. Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, σε ηλικία 13 ετών ακολούθησε την οικογένειά του στην Ιταλία. Είναι πτυχιούχος και κάτοχος μεταπτυχιακού της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Ρώμης La Sapienza. Υπήρξε για 35 χρόνια ο ανταποκριτής της ΕΡΤ στη Ρώμη. Ακόμη και σήμερα συνεργάζεται με μέσα ενημέρωσης, ελληνικά και ιταλικά (ilManifesto, Ytali.com, SLPress.gr κ.ά.), ενώ συμμετέχει στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού Τετράδια. Έκανε τη μετάφραση και την επιμέλεια του βιβλίου Αντόνιο Γκράμσι: Δημοσιογραφία και Τύπος (Εκδόσεις Στοχαστής), Σίλβιο Μπερλουσκόνι: Βίος και Πολιτεία (Εκδόσεις Καστανιώτη), Η άνοδος και η πτώση των Ερυθρών Ταξιαρχιών (Εκδόσεις Λιβάνη). Επίσης, έχει μεταφράσει το βιβλίο Senior Service, η ζωή και ο θάνατος ενός ανήσυχου εκδότη του Carlo Feltrinelli για τις Εκδόσεις Καστανιώτη και, μαζί με την Κατερίνα Γούλα, το Tέταρτο Ράιχ του Franco Fracassi για τις Εκδόσεις Λιβάνη. Από τις εκδόσεις Fandango της Ρώμης έχουν εκδοθεί τα βιβλία του Come la Grecia, La Sfida di Atene: AlexisTsipras contro l’Europa dell’austerità, Alba Dorata και Colonnelli: Il regime militare greco e la strategia del terrore in Italia, καθώς και το Mediterranea, σε συνεργασία με τον Ιταλό συγγραφέα Leonardo Palmisano. Είναι παντρεμένος με τη δημοσιογράφο Γωγώ Αλεξανδρή και έχει δύο γιους, τον Λουκά και τον Ηλία. Το πρόσφατο βιβλίο του Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Στοχαστής, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι;
Η ιδέα γεννήθηκε με τον Λουκά Αξελό των Εκδόσεων Στοχαστής, που έχει δημοσιεύσει το έργο του Γκράμσι στην Ελλάδα. Συζητώντας μαζί θεωρήσαμε σοβαρό έλλειμμα για τη χώρα μας να είναι γνωστός μόνον ο Γκράμσι των θεματικών εκδόσεων που επιμελήθηκε τον περασμένο αιώνα ο Τολιάτι, δηλαδή ένας Γκράμσι λογοκριμένος. Αποφασίσαμε λοιπόν να γράψω αυτό το βιβλίο ώστε να γίνει γνωστός στον Έλληνα αναγνώστη ο πραγματικός Γκράμσι, στη βάση όσων αποκαλύφθηκαν με τη δημοσίευση του πλήρους κειμένου των Τετραδίων της Φυλακής το 1967 έως σήμερα.
Ο τίτλος Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι είναι συμβολικός;
Ο Γκράμσι πέθανε στις φυλακές του Μουσολίνι. Παραμένει όμως το δραματικό ερωτηματικό εάν οι σύντροφοί του και η Κομμουνιστική Διεθνής έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τον απελευθερώσουν, καθώς ο Γκράμσι ήταν εκτός γραμμής και ύποπτος για τροτσκισμό. Το βιβλίο προσφέρει στον αναγνώστη όλα τα στοιχεία ώστε να κρίνει ο ίδιος ποιος πραγματικά ευθύνεται για τον θάνατο του Γκράμσι.
Έχετε ασχοληθεί και άλλες φορές με τον Γκράμσι. Τι είναι αυτό που σας κάνει να τον έχετε ως σημείο αναφοράς και να ασχολείστε με το έργο του;
Θεωρώ τον Γκράμσι έναν από τους πιο σημαντικούς στοχαστές που γέννησε το κομμουνιστικό κίνημα. Τα στοιχεία που δημοσιεύονται στο βιβλίο, η κριτική του ανάλυση της δύσκολης εκείνης περιόδου, δείχνουν πως η ιστορία όλης της ευρωπαϊκής Αριστεράς θα μπορούσε να είναι διαφορετική, αν ο Γκράμσι είχε παραμείνει ελεύθερος. Όμως η ακτινοβολία του Γκράμσι ξεπερνά το πλαίσιο της Αριστεράς και επεκτείνεται σε όλη την ιταλική κουλτούρα, στην οποία άφησε βαθύτατα ίχνη αναγνωρισμένα από όλους. Η ανάλυσή του, επί παραδείγματι, των προβλημάτων που προέκυψαν μεταξύ Βορρά και Νότου εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο ενοποιήθηκε η Ιταλία, θεωρείται θεμέλιος λίθος στην ιστορία της Ιταλίας.
Ποιος ήταν πραγματικά ο Αντόνιο Γκράμσι;
Θα απαντήσω λέγοντας ποιον Γκράμσι γνώρισα στην έρευνά μου: έναν Γκράμσι με βαθύτατη πολιτική σκέψη, σε μια στιγμή που ούτε οι Ιταλοί κομμουνιστές ούτε η Διεθνής απέδειξαν να διαθέτουν ιδιαίτερες πολιτικές ικανότητες. Ο Γκράμσι ήταν επίσης και άνθρωπος της κουλτούρας: ακόμη και μέσα στο κελί φρόντιζε να παρακολουθεί τις συζητήσεις που διεξάγονταν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όχι μόνο για πολιτικά θέματα, αλλά και για φιλοσοφικά, λογοτεχνικά και γενικότερα για θέματα πολιτισμού. Ο Γκράμσι ήταν ένας ευφυής και μορφωμένος πολιτικός, είδος που τώρα δυστυχώς έχει εκλείψει.
Με το βιβλίο φέρνετε στο φως και κάποια νέα στοιχεία, σωστά;Το βιβλίο προσφέρει στον αναγνώστη όλα τα στοιχεία ώστε να κρίνει ο ίδιος ποιος πραγματικά ευθύνεται για τον θάνατο του Γκράμσι.
Το μόνο στοιχείο που οφείλεται σε δική μου αρχειακή έρευνα είναι η επιρροή που είχε στον Παλμίρο Τολιάτι η άγρια επίθεση των Βρετανών εναντίον των Ελλήνων αντιστασιακών τον Δεκέμβριο του 1944. Η επιρροή που είχαν στους Ιταλούς κομμουνιστές οι δραματικές εξελίξεις στη μεταπολεμική Ελλάδα έχει ουσιαστικά αγνοηθεί από τους Ιταλούς ιστορικούς. Όλα τα υπόλοιπα τεκμήρια και στοιχεία που παραθέτω συνοδεύονται από υποσημείωση που αναφέρει από ποια εργασία προέρχονται. Η ιταλική βιβλιογραφία για τον Γκράμσι είναι τεράστια, αλλά δεν νομίζω να μου διέφυγε κάτι. Από αυτές τις μελέτες άντλησα τα στοιχεία για την τραγωδία του φυλακισμένου Γκράμσι. Φρόντισα τη σύνθεση και την επεξήγηση των στοιχείων για τον Έλληνα αναγνώστη, που δεν είναι υποχρεωμένος να γνωρίζει ούτε την ιστορία της Ιταλίας ούτε εκείνη της ιταλικής Αριστεράς και του φασιστικού καθεστώτος.
Ο Γκράμσι κλείστηκε στη φυλακή την εποχή που στην πολιτική σκηνή της Ιταλίας ήταν ο Μπενίτο Μουσολίνι. Είναι αλήθεια ότι ο Μουσολίνι γνώριζε και υπολόγιζε ως σπουδαίο αντίπαλο τον Γκράμσι;
Ο Μουσολίνι είχε γνωρίσει κι εκτιμήσει τον Γκράμσι στο Σοσιαλιστικό Κόμμα. Όταν μάλιστα ο Μουσολίνι ως διευθυντής της σοσιαλιστικής εφημερίδας L’Avanti! αποφάσισε να αμφισβητήσει την αμήχανη στάση του Σοσιαλιστικού Κόμματος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Γκράμσι δημοσίευσε άρθρο που υποστήριζε την άποψη του Μουσολίνι και ζητούσε από το κόμμα του να ξεκαθαρίσει τη στάση του. Πολλά χρόνια αργότερα, αυτό το άρθρο θα χρησιμοποιηθεί στη φυλακή από τους άλλους πολιτικούς κρατούμενους προκειμένου να τον κατηγορήσουν για «φιλοφασισμό». Μετά τη σύλληψη του Γκράμσι, ο Μουσολίνι είχε διατάξει να περνούν από το γραφείο του όλα όσα τον αφορούσαν. Ο Μουσολίνι βεβαίως γνώριζε πως η κατάσταση της υγείας του πολιτικού κρατούμενου δεν ήταν καλή και πως δεν θα άντεχε στη φυλακή. Αλλά επέτρεψε να αποφυλακιστεί μόνον τρεις ημέρες πριν από τον θάνατό του.
Στη φυλακή έγραψε τις σημειώσεις του – είναι τα περίφημα Τετράδια της φυλακής. Πού αναφέρονταν και πώς διασώθηκαν;
Τα Τετράδια της φυλακής είναι το πραγματικό πορτρέτο του Γκράμσι και του πολιτικού και πολιτιστικού στοχασμού του. Είναι σκόρπιες σημειώσεις για χίλια δυο θέματα και γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο να διαβαστούν. Το πλήρες κείμενο είναι όμως ένας θησαυρός, αν ο αναγνώστης έχει την υπομονή και την ικανότητα να διαβάζει πίσω από τις λέξεις, τους συμβολισμούς και τους κώδικες που χρησιμοποιούσε ο Γκράμσι για να ξεφύγει από τον έλεγχο των φασιστικών αρχών. Διασώθηκαν χάρη στην κουνιάδα του, Τατιάνα Σουχτ, που μετά τον θάνατό του τα έβγαλε κρυφά από το νοσοκομείο και τα έστειλε στη Μόσχα.
Ήθελε να ενωθεί το αντιφασιστικό κίνημα ως μέτωπο εναντίον του φασισμού. Γιατί αυτός ο στόχος δεν επετεύχθη;
Ο Γκράμσι υποστήριξε την αυθόρμητη ένοπλη οργάνωση αντιφασιστών «Αρντίτι του Λαού», αλλά ο τότε ηγέτης του ΚΚ Ιταλίας Μπορντίγκα διαφωνούσε. Στο σύντομο διάστημα που υπήρξε βουλευτής, πρότεινε επανειλημμένως συνεργασία στα μη φασιστικά κόμματα, τα οποία όμως φοβόντουσαν περισσότερο τους κομμουνιστές παρά τους φασίστες. Και στη φυλακή πρότεινε «συνταγματική συνέλευση» των αντιφασιστικών δυνάμεων, αλλά η Διεθνής τότε ήταν στη φάση του «σοσιαλφασισμού».
Παράλληλα, άσκησε κριτική στην τότε σοβιετική ηγεσία. Ποιοι ήταν οι λόγοι διαφωνίας του;
Ο Γκράμσι κατέκρινε ευθύς εξαρχής τη σταλινική πλειοψηφία, διότι είχε καταφύγει σε κατασταλτικά μέτρα εναντίον της μειοψηφίας, των τροτσκιστών και άλλων διαφωνούντων. Αργότερα, στη φυλακή, κατέγραψε στα Τετράδια την απογοήτευσή του για το αυταρχικό καθεστώς που οικοδομούσαν οι Σοβιετικοί.
Η ιστορία όλης της ευρωπαϊκής Αριστεράς θα μπορούσε να είναι διαφορετική, αν ο Γκράμσι είχε παραμείνει ελεύθερος.
Ήθελε να αποφυλακιστεί, για να αγωνιστεί ενεργά ενάντια στον φασισμό. Ο ίδιος μίλησε για ανταλλαγή φυλακισμένων μεταξύ Ιταλίας και Σοβιετικής Ένωσης. Γιατί δεν προχώρησε αυτή η πρότασή του;
Έγιναν πολλές προσπάθειες ανταλλαγής κρατουμένων και όλες ναυάγησαν, ώσπου στο τέλος ο Γκράμσι απελπίστηκε. Περιγράφονται στο βιβλίο λεπτομερώς, με δημοσιογραφική αποστασιοποίηση και πλήρη παράθεση των στοιχείων, έτσι ώστε ο αναγνώστης να διαβάσει και να κρίνει τι ακριβώς συνέβη και ποιος ευθύνεται.
Γιατί δεν έκανε αίτηση χάριτος στον Μουσολίνι;
Στη φυλακή παρέμεινε γραμματέας του Κ.Κ. Ιταλίας και δεν ήθελε να ταπεινωθεί ο ίδιος και το κόμμα. Η μόνη δέσμευση που ανέλαβε ήταν όταν στο τέλος της ζωής του νοσηλεύτηκε υπό αστυνομική επιτήρηση σε νοσοκομείο, να παραιτηθεί από την πολιτική δράση, την οποία ούτως ή άλλως η υγεία του απαγόρευε.
Ποια ήταν τα πρόσωπα από τον έξω κόσμο, με τα οποία είχε επικοινωνία ο Γκράμσι στη φυλακή;
Ο κύριος σύνδεσμός του με το κόμμα αλλά και με την οικογένειά του στη Μόσχα (τη σύζυγό του και τα δυο μικρά παιδιά του) ήταν η κουνιάδα του, Τατιάνα, που τον φρόντισε μέχρι τέλους. Επίσης, σημαντική ήταν και η οικονομική και πολιτική στήριξη του πιστού φίλου του, Πιέρο Σράφα, που δεν ήταν κομμουνιστής αλλά μετέφερε τα μηνύματα του φυλακισμένου στην κομμουνιστική ηγεσία στο Παρίσι.
Τον Αντόνιο Γκράμσι τον διαδέχτηκε ο Παλμίρο Τολιάτι. Τι πίστευε και τι έκανε για την υστεροφημία του Γκράμσι;
Ο Τολιάτι είναι ο άνθρωπος που έκανε γνωστό τον Γκράμσι μετά την απελευθέρωση. Κατάφερε να μεταφέρει στην Ιταλία τα Τετράδια και όλα τα κείμενά του. Φρόντισε αυτοπροσώπως να εκδώσει τις θεματικές ενότητες που γνωρίζουμε. Λογόκρινε όμως κάθε κριτική στην πολιτική του ιταλικού Κ.Κ. και της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ επέτρεψε να δημοσιευτεί όλο το κείμενο των Τετραδίων μόνον μετά τον θάνατο του Στάλιν. Τελικά δημοσιεύτηκε μετά και τον δικό του θάνατο.
Για δεκαετίες ήσασταν ανταποκριτής της ΕΡΤ στη Ρώμη. Σε τι σας βοήθησε αυτή η σημαντική εμπειρία στη ζωή σας;
Είμαι υπερήφανος που δούλεψα όλα αυτά τα χρόνια στην ΕΡΤ, δημόσια ραδιοτηλεόραση που πάντα αγωνίστηκε για να κρατήσει ψηλά το ποιοτικό επίπεδο της δημοσιογραφίας. Δεν ξέρω τι θα γινόμουν, εάν με είχε παρασύρει το όνειδος των ιδιωτικών TV.
Ποιος σκότωσε τον Γκράμσι
Δημήτρης Δεληολάνης
Στοχαστής
σ. 344
ISBN: 978-960-303-284-7
Τιμή: 16,00€
