Δημήτρης Κανελλόπουλος: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
O Δημήτρης Κανελλόπουλος γεννήθηκε τo 1954 στη Νεμούτα Hλείας, από την οποία εκπατρίστηκε το 1958 ακολουθώντας την οικογένειά του στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Μπάμπες Μπόγιαϊ στην πόλη Κλουζ Ναπόκα της Ρουμανίας και είναι απόφοιτος του Ιστορικού-Αρχαιολογικού Τμήματος του ΕΚΠΑ. Εργάστηκε ως υπάλληλος σε εκδοτικούς οίκους και ως φιλόλογος στην ιδιωτική εκπαίδευση. Δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές Ομίχλη πέτρινη (Ηριδανός, 1986), Σκυθικές ερημίες (Κολωνός, 1996), Σιγή ασυρμάτου (Κολωνός, 2005), Κλίνη σπόρου, καλή (Οροπέδιο, 2010) και Το φράγμα της μνήμης (Οροπέδιο, 2017), καθώς και τη συλλογή διηγημάτων Ο θάνατος του αστρίτη και άλλες ιστορίες (Κίχλη, 2018), για την οποία έλαβε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2019. Ποιήματα και διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Από το 2006 εκδίδει το περιοδικό Οροπέδιο. Το βιβλίο του Στα χρόνια του Κόκκινου Κόμη, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Τι σας ώθησε να γράψετε το βιβλίο Στα χρόνια του Κόκκινου Κόμη;
Δεν με ώθησε καμία ανάγκη να καταγράψω αυτά τα διηγήματα. Αυτά προέκυψαν εκ του φυσικού, μιας και τα δικά μου γραπτά δεν είναι ποτέ προσχεδιασμένα. Η γραφή μου, είτε ποιητική, είτε πεζογραφική, είναι βιωματική. Βασίζεται στις προσωπικές μου εμπειρίες. Τα διηγήματα αυτά προέκυψαν αυθορμήτως, ως μία καταγραφή εμπειριών που αποκόμισα εκείνα τα πολύ σκληρά χρόνια της νιότης μου.
Ο τίτλος είναι συμβολικός ή δηλώνει κάτι κυριολεκτικά;
Ο τίτλος είναι συμβολικός, μιας και δεν υπάρχουν κυριολεκτικώς «Κόκκινοι Κόμητες» στα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Προφανώς συμβολίζει τον ιδιόμορφο ηγέτη της Ρουμανίας, που με φιλοξένησε επί πέντε χρόνια, την περίοδο όπου βρέθηκα εκεί για σπουδές.
Οι ιστορίες που γράψατε είναι, όπως είπατε, εμπνευσμένες από εμπειρίες και βιώματά σας. Τι ρόλο έπαιξε η φαντασία σας;
Οι αφορμές μπορεί να δόθηκαν από πρόσωπα ή γεγονότα και καταστάσεις που υπέπεσαν στην αντίληψή μου. Ποτέ τα διηγήματά μου δεν είναι αυτοτελείς ιστορίες ιστορικών συμβάντων. Αν ήταν έτσι, θα έγραφα την Ιστορία αυτής της εποχής και δεν θα δοκίμαζα τις δυνατότητές μου στο αφηγηματικό, λογοτεχνικό πεδίο.
Με εντυπωσίασε η ιστορία της κυρίας με τα λουλούδια. Γιατί μας γοητεύουν οι ιστορίες αξιοπρέπειας και ελπίδας;
Νομίζω ότι οι άνθρωποι γοητεύονται από τα πρόσωπα περασμένων εποχών, αλλά και από τις ανθρώπινες συμπεριφορές του παρελθόντος. Το συγκεκριμένο διήγημα δεν το χαρακτηρίζει κάποια αισιοδοξία για το μέλλον ή κάποια ελπίδα. Επιβεβαιώνει ότι ο κάθε άνθρωπος είναι μια ύπαρξη μοναδική και μοναχική μέσα στην ιστορία…
Ο «Κόκκινος Αρωματοποιός», Μίκλος Όλμασι, καταλαβαίνει ότι κάποιος του τραβά το χαλί. Αντί να πανικοβληθεί, αμύνεται. Με ποιο θράσος κάποιοι άνθρωποι αλλάζουν τη μοίρα των συνανθρώπων μας χωρίς τη θέλησή τους;
Στην περίπτωση του Κόκκινου Αρωματοποιού, υπάρχει μια αντίληψη που επιβλήθηκε στη χώρα του μετά την είσοδο των σοβιετικών στρατευμάτων σε αυτή, η οποία αφορούσε το σύνολο της κοινωνίας. Η διά νόμου κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας δεν αφορούσε αποκλειστικά αυτόν, αλλά επιβλήθηκε σε όλη τη χώρα, επί όλων των πολιτών της. Αυτοί που την επέβαλαν, είχαν τη βεβαιότητα ότι θα οικοδομούσαν μετά από αυτό έναν αιώνια ευτυχισμένο κόσμο. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, φανατικές αντιλήψεις που βρίσκονται στην εξουσία προς στιγμήν δεν ρωτούν. Αναλαμβάνουν στο όνομα κάποιων αρχών το κόστος κι επιβάλλουν με τη βία την άποψή τους.
Η γραφή μου, είτε ποιητική, είτε πεζογραφική, είναι βιωματική.
Ο Όλμπαχ Γκέζα, ο Μίκλος Όλμασι και η κυρία με τα λουλούδια κρίθηκαν ανεπιθύμητοι επειδή είχαν αριστοκρατική καταγωγή. Ήταν κι αυτό ένα κριτήριο, μία κρίση της τότε κοινωνίας;
Δεν υπήρξε καμιά κρίση στην κοινωνία, όταν με τη βοήθεια των σοβιετικών στρατευμάτων που εισέβαλαν στη χώρα επιβλήθηκε η εθνικοποίηση και η κρατικοποίηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Κανένας δεν ρώτησε τον ρουμανικό λαό. Η ηγεσία της Ρουμανίας που επιβλήθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ξεκίνησε κατά τα σοβιετικά πρότυπα έναν «ταξικό πόλεμο» εναντίον των κοινωνικών τάξεων που «εκμεταλλεύονταν το προλεταριάτο και τους αγρότες». Αυτό δεν έγινε με συνεννοήσεις και με καλούς τρόπους. Ένα πρωί, εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν χωρίς σπίτι, δουλειά, περιουσία. Εκτοπίστηκαν, διώχτηκαν, μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας, σε καταναγκαστικά έργα με μόνο αδίκημα την κοινωνική τους καταγωγή. Η κρίση δημιουργήθηκε απ’ αυτό. Η βιομηχανία σταμάτησε, η αγροτική παραγωγή διαλύθηκε με τη βίαιη κολεκτιβοποίηση της γης. Αυτό προκάλεσε μια εκτεταμένη κοινωνική, οικονομική και πολιτική κρίση, η οποία ποτέ, ακόμη και μετά τη δεκαετία του ’60, όταν έμοιαζε να έχει παγιωθεί το καθεστώς, δεν ξεπεράστηκε. Αυτό σταμάτησε το 1989, με την επανάσταση του ρουμανικού λαού και τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν.
Στην περίοδο όπου ζήσατε στη Ρουμανία, οι συνθήκες διαβίωσης ήταν καλύτερες από τις προηγούμενες δεκαετίες;
Τα διηγήματά μου έχουν εμμέσως δώσει απάντηση σε αυτό. Προφανώς, εάν οι συνθήκες ήταν καλύτερες, δεν θα υπήρχε λόγος να γίνεται αυτό το τρομερό «κυνήγι για την επιβίωση». Κατά την περίοδο εκείνη, τα αναγκαία για την καθημερινή διαβίωση μοιράζονταν με δελτίο τροφίμων…
Κάπου γράφετε για την εμπορία των μπλουτζίν. Γιατί οι νέοι είχαν πάθος να φορέσουν τα μπλουτζίν γνωστών εταιρειών;
Η έλλειψη του συγκεκριμένου προϊόντος που αναφέρετε δεν είχε να κάνει με την έλλειψη δυνατότητας της ρουμανικής υφασματοβιομηχανίας εκείνης της εποχής να καλύψει την ανάγκη της κοινωνίας με αυτό το προϊόν. Θεωρώ ότι ήταν επιλογή τής τότε ηγεσίας της χώρας η μη παραγωγή αυτού του προϊόντος, για να μην παρασυρθούν οι νέοι στον Δυτικό τρόπο ζωής. Από την πλευρά των νέων, υπήρξε μια τεράστια ζήτηση γιατί συνδέθηκε με έναν τρόπο ζωής διαφορετικό από αυτόν που πρότεινε και πρόβαλλε το καθεστώς. Δημιουργήθηκε μια ανάγκη, η οποία εξελίχθηκε σε αδυναμία.
Στην ιστορία «Φύλακες συνόρων» γράφετε για την Ουγγαρία. Σε τι διέφερε το καθεστώς της Ουγγαρίας από αυτό της Ρουμανίας;
Το κοινωνικό σύστημα που πρέσβευε η Σοβιετική Ένωση και οι δορυφόροι της κατ’ ουσίαν ήταν το ίδιο από την Ανατολική Γερμανία μέχρι το Βλαδιβοστόκ. Ωστόσο, σε κάθε χώρα υπήρχαν διαφορές που προέρχονταν από τις ιδιαίτερες παραδόσεις. Ο ουγγρικός «υπαρκτός σοσιαλισμός», επιφανειακά τουλάχιστον, έδειχνε ελάχιστα διαφορετικός και «σχετικά πιο φιλελεύθερος».
Για ποιον λόγο τη σημερινή εποχή εκδίδονται αρκετά βιβλία που μιλούν για τα μειονεκτήματα των χωρών του υπαρκτού σοσιαλισμού;
Προφανώς σε συνθήκες ελευθερίας ο καθένας γράφει αυτά που πιστεύει και έχει τη δυνατότητα να τα εκδώσει. Θα απαντήσω για εμένα: Προσωπικά, δεν έγραψα ένα βιβλίο για να καταγγείλω το καθεστώς της χώρας αυτής, εκείνη την εποχή. Έγραψα για τις περιπέτειες μιας ομάδας νέων ανθρώπων να επιβιώσουν στις συνθήκες μιας κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Στα γραπτά μου δεν υπάρχει καταγγελία. Διαπιστώσεις μόνον.
Εδώ και αρκετά χρόνια σάς γνωρίζουμε και ως εκδότη του περιοδικού Οροπέδιο. Πώς ξεκίνησε η ιδέα της έκδοσης του συγκεκριμένου περιοδικού;
Το περιοδικό Οροπέδιο ξεκίνησε το 2006 ως μία ανάγκη έκφρασης. Αναζητούσα ένα βήμα να γράψω και να πω κάποια πράγματα, τα οποία δεν μπορούσα να εκφράσω με διαφορετικό τρόπο.
Σήμερα τα έντυπα περιοδικά μειώνονται. Αντίθετα, έχουμε αρκετά ηλεκτρονικά περιοδικά. Τι θα συμβεί στο μέλλον;
Συμφωνώ με τη διαπίστωσή σας. Θεωρώ ότι το μέλλον δεν είναι ευνοϊκό για τις έντυπες εκδόσεις. Αυτό προσωπικώς με λυπεί βαθύτατα, αλλά δεν μπορώ να ερμηνεύσω το μέλλον…
Ποιο βιβλίο διαβάσατε και σας έκανε εντύπωση;
Το Ζιλ Μπλας του Λεσάζ από το ομώνυμο «θερβαντικό» μυθιστόρημα. Οπλισμένος με την ευφυΐα του ήρωα, έχω την ελπίδα ότι μπόρεσα, διαβάζοντάς το, να διακρίνω τους μυστικούς διαδρόμους της πολιτικής, η οποία υπήρξε το μεγάλο μου πάθος.
Στα χρόνια του Κόκκινου Κόμη
Δημήτρης Κανελλόπουλος
Εκδόσεις Καστανιώτη
σ. 208
ISBN: 978-960-03-6920-5
Τιμή: 15,00€
