Μανόλης Ξεξάκης: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
Ο Μανόλης Ξεξάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, σπούδασε στη Φυσικομαθηματική Σχολή του ΑΠΘ, δίδαξε Μαθηματικά και Δημοσιογραφία, εργάστηκε στη Διεύθυνση Προγράμματος της κρατικής ραδιοφωνίας και στη διαφήμιση, κι έγραψε βιβλία ποίησης και πεζογραφίας. Το βιβλίο του Ουρανοδύτης, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Ιανός ολοκληρώνοντας την τριλογία του «Το θέατρο της οικουμένης», μας έδωσε την αφορμή για την ακόλουθη συνέντευξη.
Ουρανοδύτης τιτλοφορείται το τρίτο μέρος της τριλογίας σας «Το θέατρο της οικουμένης». Τι θα διαβάσουμε στο βιβλίο αυτό;
Είναι η συνέχεια σε ένα μεγάλο μυθιστόρημα, σημαιοφόρο συμβολισμών, αλλά και μια αφήγηση που αγγίζει τον μύθο και την υπερβολή, με σκοπό να ανιχνεύσει την ουσία εννοιών που φτιάξαμε για να μπορέσουμε να αντέξουμε τα υπαρξιακά άγχη, την καθημερινότητα. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να αποδεχτούμε το τέλος της ζωής, ότι γινόμαστε σκόνη των άστρων. Κι αυτό δεν είναι συμβολικό, είμαστε υδρογόνο, οξυγόνο, άνθρακας, άζωτο, ασβέστιο και νάτριο κυρίως. Αυτά όμως ανιχνεύουμε παντού στο Σύμπαν, στη διαστημική σκόνη. Πώς να το δεχτεί ένα μυαλό αυτό; Όχι, λέει, εγώ, επειδή είμαι καλός, θα συνεχίσω να ζω, δηλαδή θα ζει η ψυχή μου κάπου σε ένα ιδεατό υπερπέραν.
Ποιες «απαντήσεις» βρίσκει ο αναγνώστης των δύο πρώτων τόμων στο ανά χείρας βιβλίο;
Το βιβλίο, με όση σεμνότητα θέλετε, είναι δομημένο στη δραματουργία των ελληνικών τραγωδιών και του επιγόνου τους, του Σαίξπηρ. Υπάρχουν τραγικά πρόσωπα στην αφήγηση. Ακόμη και τώρα που το έχω διαβάσει τόσες φορές, συγκινούμαι όταν σκέφτομαι την απόγνωση ενός πατέρα που λαμβάνει το 1941 από το Επιτελείο το Αποβιωτήριο του γιου του, που σκοτώθηκε 23 χρονών στο Αλβανικό, κι ένα ρολόι: «Το ρολόι δουλεύει», λέει, «αλλά ο χρόνος του παιδιού μου τελείωσε». Σας δίνω τη φωτογραφία του εγγράφου που με ώθησε στο γράψιμο. Το βρήκα στο συρτάρι του πατέρα μου, όταν πέθανε. Ο πατέρας μου ήταν ο αδελφός του σκοτωμένου. Αυτό το χαρτί είναι το «απ’ τα κόκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά…» του εθνικού μας ύμνου. Ίδιας τάξεως συγκίνηση υπάρχει και στην ιστορία της Κατίνας Αγνώστου Πατρός, που δεν την ήθελε η μητέρα της όταν γεννήθηκε, την προώθησαν και μεγάλωσε σε ορφανοτροφείο, την πήρε υπηρέτρια η οικογένεια ενός προξένου των μεγάλων δυνάμεων εκείνης της εποχής και… τι να πω; Διαβάστε τα στο βιβλίο. Η δουλειά του συγγραφέα τελειώνει όταν κατεβάζει το μολύβι. Ο αναγνώστης καλείται να διαβάσει και να περάσει τα πέπλα συγκίνησης που θα οδηγήσουν στην κάθαρση. Η εποχή μας, ωστόσο, νηφάλια βεβαιώνομαι κάθε μέρα πως είναι το βασίλειο των εικόνων.
Έρωτας-κατασκοπεία-ψυχή: τι αποτελεί αντίφαση σε κάθε πτυχή του τρίπτυχου που πραγματεύεστε στην τριλογία σας;
Οι ψυχές είναι μετοχή μεταθανάτιου μέλλοντος, όπως γράφω στο βιβλίο. Ταυτόχρονα όμως είναι ήττα της λογικής. Οτιδήποτε μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι συμβαίνει μετά τον θάνατό μας στερείται χρονικού προσδιορισμού, άρα δεν ορίζεται. Μπορούμε όμως να το πιστεύουμε και να ζούμε καλύτερα, ευκολότερα θέλω να πω. Ο έρωτας ομορφαίνει τη ζωή και το άτομο συμπορεύεται με όσα περιέχονται στα γονίδιά του. Μοιραία όμως οδηγεί στην προδοσία. Τα ένστικτα είναι ισχυρότερα από κάθε άλλο μηχανισμό. Η κατασκοπεία φρουρεί την ατομική και τη συλλογική αξία-περιουσία του ατόμου, αλλά παραβαίνει και τους νόμους της κοινωνίας για να το πετύχει.
Και η ελληνική ταυτότητα; Πώς εμπλέκεται στη μυθοπλασία;
Είναι αυτό που αναλαμβάνει να συστήσει στις συνειδήσεις του χειμαζόμενου έθνους ο Ρήγας Φεραίος. Στο σχετικό κεφάλαιο του α’ τόμου λέω: «Τη Χάρτα την έφτιαξε για να μάθουν οι σκλαβωμένοι Έλληνες ποιοι ήταν, ποια σημαντικά έκαναν και πού κατοικούσαν οι πρόγονοί τους…» Στη μυθοπλασία εμπλέκεται ο ήρωας, όταν ένας συντηρητής παλαιογράφων που αναλαμβάνει να αποκαταστήσει μια φθαρμένη Χάρτα του Ρήγα, η οποία βρίσκεται στην Κοζάνη, κόβει ένα κομμάτι από το προικοσύμφωνο του ήρωα, που κληρονομεί 200 στρέμματα και κινδυνεύει να τα χάσει επειδή το προικοσύμφωνο είναι κομμένο και δεν παρουσιάζεται στο δικαστήριο. Οπότε την ιστορία της Χάρτας και την «πολιτεία» του Ρήγα τα μαθαίνουμε από αφήγηση του φύλακα της Βιβλιοθήκης Κοζάνης, όπου πράγματι βρισκόταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια ένα αντίτυπο της Χάρτας. Αλλά υπάρχουν κι άλλα πολλά.
Ο αναγνώστης καλείται να διαβάσει και να περάσει τα πέπλα συγκίνησης που θα οδηγήσουν στην κάθαρση.
Ήταν για εσάς η περίοδος της πανδημίας γόνιμη συγγραφικά και αναγνωστικά;
Κάθε συγγραφέας είναι συνεχώς έγκλειστος στο σύμπαν των φαντασιώσεων που γεννούν τα έργα του λόγου, κι αυτά που διαβάζει κι αυτά που γράφει. Δεν έκανα κάτι διαφορετικό από αυτό που έκανα πάντα, προσαρμοσμένο στην ηλικία μου: Διαβάζω και γράφω όσο μπορώ. Ο κόσμος όμως έγινε διαφορετικός. Όλοι είμαστε διαρκώς μπροστά από μία οθόνη, αλλά δεν εξαντλούμε τις δυνατότητές της. Εννοώ ότι έχουμε οι περισσότεροι πλήρη άγνοια για την Ιστορία, την τέχνη, τις κατακτήσεις της επιστήμης. Ενώ είναι εύκολο να γκουγκλάρουμε τα πάντα και σε δευτερόλεπτα να μάθουμε αυτό που αγνοούμε, δεν το κάνουμε. Μορφές τέχνης που κάποτε ήταν στη μόδα έπαψαν να λειτουργούν. Αυτό δεν είναι κακό, απλώς έτσι συμβαίνει. Η Ιστορία, οι γλώσσες των ανθρώπων, πάνε όπου θέλουν. Ένας έφηβος σήμερα, σπάνια θα εξομολογηθεί τον έρωτά του με τους στίχους της Μυρτιώτισσας: «Σ’ αγαπώ, δεν μπορώ τίποτα άλλο να πω/ πιο βαθύ, πιο απλό, πιο μεγάλο». Συνήθως λένε: «Είσαι να φασωθούμε;»
Τι θεωρείτε εξέλιξη σε έναν συγγραφέα;
Το να μη γράφει βιβλία μόνο επειδή ξέρει την τέχνη. Ας είναι τα έργα του λόγου ανάγκες του σώματος.
Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;
Από πεζογραφία, το Ορατή σαν αόρατη της Ζυράννας Ζατέλη, ένα βιβλίο γεμάτο μέλι συγκινήσεων και λεπταίσθητων υπερβολών. Από ποίηση, το στιλίστικο αριστούργημα του Σωτήρη Κακίση Μάχη με τον χρόνο. Επίσης, το πανεπιστημιακό Τέχνη και οπτική αντίληψη του Ρούντολφ Αρνχάιμ, που με εμπνέει σε όσα σκέφτομαι.
Η καλύτερη ιδεολογία είναι το έργο.
Η συνέντευξή μας γίνεται τη στιγμή που μαίνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία και ενώ δεν έχουμε τελειώσει με την πανδημία. Ποια είναι η δική σας αίσθηση, οι φόβοι σας, ενδεχομένως, για όσα συμβαίνουν;
Η λογοτεχνία, ανάμεσα σε άλλα, μπορεί να είναι ο συναισθηματικός μεγεθυντικός φακός του ολέθρου που δημιουργεί ο πόλεμος κι απειλεί η πανδημία. Κάποτε, και στη χώρα μας, πιστεύαμε ασύστατους πολιτικούς και βάζαμε όλα τα λεφτά μας στο χρηματιστήριο, κάτι σαν το αμερικανικό όνειρο. Έτσι και μέχρι τώρα πιστεύαμε πως η θηριώδης ανάπτυξη της Ιατρικής θα μας προστατέψει από κάθε ασθένεια. Οι περισσότεροι έμαθαν πως η ζωή μπορεί να εξαφανιστεί ξαφνικά, όπως ξαφνικά δημιουργήθηκε από μια τυχαία στιγμή που δυο κύτταρα ενώθηκαν και αναπαρήγαγαν τον εαυτό τους ως ένα. Είπα «οι περισσότεροι», επειδή υπάρχουν άνθρωποι που αρνούνται να καταχωρίσουν στο μυαλό τους την παρουσία του ιού. Για την Ουκρανία, η θλίψη είναι απέραντη. Και για τις ζωές που χάνονται, αλλά κυρίως επειδή, ακόμη μια φορά στην Ιστορία, κάποιος φρικτός δικτάτορας με προβιά ανθρωπισμού, τάχα για την πατρίδα του, αποφασίζει να χρησιμοποιήσει όπλα εναντίον ανθρώπων και περιουσιών. Δέκα εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν μετακινηθεί μέσα στη χώρα τους ή έχουν βγει έξω με μια βαλίτσα στο χέρι – καταστροφικό. Ρώτησαν έναν αστροναύτη τι βλέπει από εκεί ψηλά κι απάντησε: έναν πλανήτη και μια φυλή ανθρώπων. Δεν το βλέπει αυτός ο γελοίος που καβαλάει μοτοσικλέτες και κάνει παλικαριές σε μια εποχή που θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει το μυαλό του;
Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;
Τιμώ τις αξίες της κοινωνίας στην οποία ζω, της ελληνικής εννοώ. Πρέπει, επίσης, όλοι να κάνουμε σωστά τη δουλειά μας και να ενθαρρύνουμε την αριστεία χωρίς ιδεοληψίες. Η καλύτερη ιδεολογία είναι το έργο. Αν δεν το κάνουμε, θα μας καταπιούν οι γείτονες και όσοι περάσουν στην ηλεκτρονική εποχή πριν από εμάς. Και μακριά από κοκορομαχίες. Επιστήμονες του μεγέθους του Κωνσταντίνου Δασκαλάκη, του Δημήτρη Νανόπουλου, του Σηφάκη που έφτιαξε στην Γκρενόμπλ το σύστημα που ελέγχει τους αυτόματους πιλότους των αεροπλάνων, όλοι αυτοί θα μπορούσαν να διδάξουν και να εφεύρουν στην Ελλάδα, αν δεν υπήρχε η καταστροφική συμπεριφορά κάποιων φοιτητών στα πανεπιστήμια. Αυτό πρέπει να σταματήσει κάποτε. Επιτέλους: έξω από αυτά η πολιτική. Έμαθα από οικεία πρόσωπα τι συμβαίνει στα πανεπιστήμια Ευρώπης κι Αμερικής, κι έχω φρίξει με τα δικά μας.
Ετοιμάζετε κάποιο νέο βιβλίο; Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Τα λογοτεχνικά βιβλία δεν σχεδιάζονται όπως τα επιστημονικά. Θα τα έλεγα λουλούδια της έλλογης ζωής, τα οποία δεν ξέρεις πότε ανθίζουν. Έχω έτοιμες 200 σελίδες ποίηση, αλλά δεν υπάρχει αναγνωστικό ενδιαφέρον για αυτό το είδος και δεν ασχολούμαι να βρω εκδότη. Φιλοδοξώ να τα ανεβάσω όλα κάποτε ελεύθερα στο διαδίκτυο. Θέλω γαλήνη και να είμαι ελεύθερος να απαντώ στις ερωτήσεις του εαυτού μου. Έχω όμως κάτι ως νήπια φιλοδοξία: Όταν διάβαζα ή έστω έψαχνα σε χιλιάδες βιβλία για να βρω τι είπαν οι σοφοί για την ιδέα των ψυχών, έπεσα πάνω στον Κομφούκιο. Όπως γράφω στον Ουρανοδύτη: «…Πριν πεθάνει, είπε στον μαθητή του να διασώσει “Tο βιβλίο των ανοίξεων και των φθινοπώρων”, που είχε γράψει, “διότι”, του είπε, “αν με αγαπήσει ο κόσμος, θα με αγαπήσει γι’ αυτό, κι αν με μισήσει, θα το κάνει γι’ αυτό”…» Ε, λοιπόν, ένα νέο βιβλίο ανοίξεων και φθινοπώρων έχω αμορφοποίητο ακόμη στο μυαλό μου.
Το θέατρο της οικουμένης: Ουρανοδύτης
Τόμος Γ’
Μανόλης Ξεξάκης
Ιανός
400 σελ.
ISBN 978-618-5646-03-5
Τιμή €16,66
