Ελευθερία Κυρίμη: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη
Η Ελευθερία Κυρίμη γεννήθηκε το 1968. Μεγάλωσε στον Πειραιά, όπου ζει και εργάζεται μέχρι σήμερα. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο ΕΚΠΑ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Το πρώτο της βιβλίο, η νουβέλα Η θάλασσα στο χιόνι, κυκλοφόρησε το 2019 από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, ενώ το δεύτερο βιβλίο της, το μυθιστόρημα Καλό σημάδι, κυκλοφόρησε φέτος από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο και αποτελεί το θέμα της ακόλουθης συνέντευξης.
Ποια ήταν η αφορμή για να γραφτεί το μυθιστόρημα Καλό σημάδι;
Ο σπόρος του βιβλίου φαίνεται πως μπήκε στην εφηβεία μου, όταν περνούσα τα καλοκαίρια στο χωριό του πατέρα μου στη Μάνη. Μεγαλώνοντας όλο και αραίωνα τις επισκέψεις μου, μέχρι που τις σταμάτησα εντελώς. Οι μνήμες όμως από εκείνα τα χρόνια συνέχιζαν να με συντροφεύουν. Μία από τις πιο έντονες ήταν η εικόνα της ρούγας με τις μαυροντυμένες γυναίκες να κάθονται στη σειρά στο πέτρινο πεζούλι, σαν χορός αρχαίας τραγωδίας. Όταν έπειτα από σχεδόν είκοσι χρόνια ξανακατέβηκα στο χωριό, βρήκα τη ρούγα άδεια. Οι γιαγιάδες της εφηβείας μου δεν ήταν πια στη ζωή. Ένιωσα ένα βάρος, σαν κάτι να τους χρώσταγα. Είπα λοιπόν να πλάσω μια ιστορία, να δώσω φωνή σε αυτές τις γυναίκες που βασανίστηκαν τόσο πολύ στη ζωή τους, όχι μόνο γιατί ζήσανε σε έναν άγονο και άνυδρο τόπο, αλλά κυρίως γιατί ζήσανε αναγκασμένες να υπακούνε στους αυστηρούς κανόνες ενός άγραφου εθιμικού δικαίου μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας, που αντιμετώπιζε τη γέννηση ενός κοριτσιού σχεδόν ως κακοτυχία. Και κάπως έτσι ξεκίνησα να γράφω το Καλό σημάδι.
Ο τίτλος είναι συμβολικός ή δηλώνει κάτι κυριολεκτικά;
Καλό σημάδι είναι να πετυχαίνεις τον στόχο σου, είναι όμως κι ο καλός οιωνός για ένα πιο φωτεινό μέλλον. Νομίζω ότι και οι δύο ερμηνείες έχουν θέση στο βιβλίο. Ίσως να έπαιξε ρόλο κι η ανάγκη που ένιωσα για ένα αισιόδοξο μήνυμα, μέσα στον ζόφο που πλάκωσε τις ζωές μας το τελευταίο διάστημα.
Μια νεαρή δημοσιογράφος φτάνει στον Κόχυλα της Μέσα Μάνης, σε ένα παλιό αρχοντικό που λειτουργεί ως πολυτελές ξενοδοχείο. Πίσω από μια όμορφη εικόνα κρύβεται το βάθος μιας άγνωστης ιστορίας;
Η νεαρή δημοσιογράφος Ηλέκτρα Μακρή φτάνει στον Κόχυλα για ένα τυπικό επαγγελματικό ταξίδι, και πιο συγκεκριμένα για το αφιέρωμα του ταξιδιωτικού περιοδικού όπου εργάζεται στην ευρωπαϊκή βράβευση του Αρχοντικού Κουράκου ως του πιο ρομαντικού ξενοδοχείου δίπλα στη θάλασσα. Ξεφυλλίζοντας το ξεθωριασμένο οικογενειακό άλμπουμ που βρίσκεται στο μικρό μουσείο του ξενοδοχείου, θα έρθει αντιμέτωπη τόσο με τα κρυμμένα μυστικά του αρχοντικού και της οικογένειας των ιδιοκτητών, όσο και με την τραυματική ιστορία της Μάνης στα χρόνια του εμφυλίου.
Η δημοσιογράφος συναντά τα αδέλφια Κουράκου: μία συγγραφέα και έναν μπον βιβέρ. Έχουν κάτι κοινό τα δύο αδέλφια;
Ως χαρακτήρες τα αδέλφια Κουράκου είναι αρκετά διαφορετικά. Τα ενώνει όμως η επιχειρηματική δραστηριότητα, αλλά κι η κοινή τους επιδίωξη να προβάλουν μια εξιδανικευμένη εικόνα για την ιστορία του αρχοντικού και της οικογένειάς τους. Απευθυνόμενα σε μια πλούσια πελατεία που έμεινε αλώβητη από την κρίση, «πουλάνε» νοσταλγία για ένα παρελθόν που στην ουσία δεν υπήρξε ποτέ.
Η ιδιοκτήτρια είναι συγγραφέας ερωτικών μυθιστορημάτων. Δεν είναι περίεργο που η ίδια είναι πλούσια, ενώ στη χώρα μας λίγοι δημιουργοί έχουν τη συγγραφή ως επάγγελμα;
Η Μαρία Κουράκου γράφει εύπεπτες ερωτικές ιστορίες και νομίζω ότι αυτό το είδος λογοτεχνίας μπορεί να αποφέρει στον δημιουργό του αρκετά χρήματα. Αυτό, άλλωστε, δείχνουν σε μεγάλο βαθμό οι λίστες με τα ευπώλητα. Ωστόσο, η ίδια δεν συγκαταλέγεται στα μεγάλα ονόματα του είδους. Η οικονομική της άνεση οφείλεται κυρίως στην επιτυχημένη λειτουργία του ξενοδοχείου.
Όταν αυτά που συνέβησαν μας ξεβολεύουν ή υπονομεύουν το κυρίαρχο ιστορικό αφήγημα, συνηθίζουμε να τα κρύβουμε κάτω από το χαλί.
Μια τυχαία συνάντηση της δημοσιογράφου με τον σερβιτόρο φέρνει στο φως νέα στοιχεία για την οικογένεια του ξενοδοχείου. Θα επηρεάσει αυτή η συζήτηση τη γνώμη της δημοσιογράφου για τους ιδιοκτήτες;
Οι αποκαλύψεις του σερβιτόρου για τις συγκρούσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας Κουράκου με μήλον της έριδος την κληρονομιά του Αρχοντικού κάνουν την Ηλέκτρα να συνειδητοποιήσει πόσο σαθρή είναι η αψεγάδιαστη εικόνα της «αγίας» οικογένειας που οι ιδιοκτήτες σερβίρουν στους τουρίστες-πελάτες τους. Αν και η οικονομική κρίση σε συνδυασμό με ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας κάνουν την Ηλέκτρα να συμβιβαστεί με μια δουλειά που δεν ανταποκρίνεται στα όνειρα και τις φιλοδοξίες της –πάντα ονειρευόταν να γράφει πολιτικές αναλύσεις σε μια έγκριτη εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας–, οι συζητήσεις με τον σερβιτόρο αλλά και στη συνέχεια με μια παράξενη γριά «ξυπνούν» το δημοσιογραφικό της δαιμόνιο και την οδηγούν τελικά στην αναζήτηση της αλήθειας.
Μέσα από την πλοκή περιγράφετε και την όμορφη Μάνη…
Η Μάνη είναι ο τόπος καταγωγής μου. Άρα είναι ισχυροί οι δεσμοί και τα βιώματα που με συνδέουν με τη συγκεκριμένη περιοχή. Κάποιες από τις ιστορίες που καταγράφονται στο βιβλίο είναι ιστορίες που άκουγα από παιδί. Δεν θέλησα όμως να στοχοποιήσω τόπους κι ανθρώπους, γι’ αυτό και τα ονόματα των περισσότερων χωριών είναι επινοημένα. Για τον ίδιο λόγο έχω αλλάξει και τα ονόματα προσώπων.
Η γιαγιά Φιλιώ ξέρει ένα μυστικό. Γιατί το αποκαλύπτει στη νεαρή δημοσιογράφο;
Η γιαγιά Φιλιώ δίνει την εντύπωση μιας ηλικιωμένης που έχει απολέσει την πνευματική της διαύγεια και ζει σε έναν δικό της ιδιαίτερο κόσμο. Όλοι στο χωριό νομίζουν ότι τα έχει χαμένα, όμως τα λόγια της είναι καταστάλαγμα βαθιάς σοφίας. Συνειδητά επιλέγει να προσεγγίσει την Ηλέκτρα, γιατί την εμπιστεύεται. Δεν μιλά όμως ανοιχτά. Μιλά με γρίφους και υπονοούμενα. Δεν δίνει απαντήσεις. Αλλά και με αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο, καταφέρνει κάτι πολύ σημαντικό. Κεντρίζει το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον της Ηλέκτρας και τη βάζει σε σκέψεις. «Τίποτις δεν είναι καταπώς δείχνει, μήτε στον Κόχυλα μήτε στον κόσμο ολάκερο» είναι μια από τις χαρακτηριστικές κουβέντες της Φιλιώς, που κάνουν την Ηλέκτρα να δει την ιστορία του Αρχοντικού Κουράκου αλλά και όλης της Μέσα Μάνης με άλλη ματιά.
Μπορεί η λήθη να σκεπάσει με σκόνη σημαντικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην περιοχή της Μάνης;
Ναι, μπορεί. Όταν αυτά που συνέβησαν μας ξεβολεύουν ή υπονομεύουν το κυρίαρχο ιστορικό αφήγημα, συνηθίζουμε να τα κρύβουμε κάτω από το χαλί. Υπάρχει βέβαια κι ο άλλος δρόμος, αυτός της αναμέτρησης με τα τραύματα του παρελθόντος. Σίγουρα είναι πιο δύσκολος, είναι όμως ο μόνος που μπορεί να οδηγήσει στην επούλωση των πληγών και στη λύτρωση.
Γιατί ο Πότης είναι ο μόνος από τους απογόνους που θέλει να κάνει το χρέος του;
Ο νεαρός δάσκαλος, ο Πότης, είναι από τα πιο αγαπημένα μου πρόσωπα στο βιβλίο. Ακριβώς επειδή καλείται να διαχειριστεί ένα τραύμα που δεν είναι προσωπικό, δεν είναι δικό του. Είναι ένα οικογενειακό βάρος που το κουβαλά από παιδί κι αυτό στοιχειώνει τη ζωή του. Η γιαγιά του, η Φιλιώ, του επιβάλλει ένα «καθήκον μνήμης», καθώς ο Πότης πρέπει πάση θυσία να ανακαλύψει ποιος πρόδωσε τον παππού του και τον οδήγησε στον θάνατο στα χρόνια του Εμφυλίου. Ο νεαρός δάσκαλος είναι ο μόνος απόγονος της οικογένειας Βρεττάκου, επομένως γνωρίζει πως η αγαπημένη του γιαγιά από αυτόν περιμένει να βρει την άκρη του νήματος. Και κάνει το παν για να μην την απογοητεύσει. Αρωγό σε αυτόν τον αγώνα του θα βρει την Ηλέκτρα. Μαζί θα προσπαθήσουν να εξιχνιάσουν τη δολοφονία του παππού του. Άραγε, θα τα καταφέρουν;
Δεν είναι δύσκολο να ξανανοίγουμε την εποχή του Εμφυλίου;
Δύσκολο, αλλά αναγκαίο. Δεν μπορούμε να ατενίζουμε το μέλλον με αισιοδοξία, αν πρώτα δεν κλείσουμε τους ανοικτούς λογαριασμούς μας με το παρελθόν είτε σε προσωπικό είτε σε συλλογικό επίπεδο.
Από ό,τι έχω διαβάσει, στη Μάνη συνέβησαν τρομερά γεγονότα στον Εμφύλιο. Ποια ήταν η σχέση της οικογένειας με αυτά;
Στα Μανιατοχώρια έδρασε μία από τις πιο στυγνές και βίαιες παραστρατιωτικές ομάδες του Εμφυλίου, η ΕΑΟΚ (Εθνικές Αντικομμουνιστικές Ομάδες Κυνηγών) του Πάνου Κατσαρέα με δολοφονίες, βιασμούς, βασανιστήρια όχι μόνο ανταρτών αλλά και άμαχου πληθυσμού. Οι Κουράκοι, άρχοντες του τόπου και παραδοσιακά βασιλόφρονες, ήταν επόμενο στα χρόνια του Εμφυλίου να βρεθούν στην πλευρά των νικητών. Θα πρέπει ωστόσο να διευκρινίσουμε ότι στη Μάνη η σύγκρουση δεν ήταν απλώς και μόνο ιδεολογική. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι παραδοσιακές κοινωνικές δομές, οι βεντέτες, τα σόγια και βέβαια, όπως και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας, οι προσωπικές διαφορές. Και αυτή η διάσταση της σύγκρουσης αποτυπώνεται στο Καλό σημάδι, καθώς τελικά πιο ισχυροί δεσμοί αποδεικνύονται οι δεσμοί αίματος.
Πολλές δεκαετίες πίσω, ένα άλλο κορίτσι από την Ισμαηλία της Αιγύπτου παντρεύεται με προξενιό τον γιο ενός μεγαλέμπορου. Παρόν και παρελθόν διαδέχονται το σκηνικό συγγραφής του βιβλίου. Αυτό δίνει μια άλλη δυναμική στο μυθιστόρημα, σωστά;
Θέλω να πιστεύω πως ναι. Γι’ αυτό άλλωστε, εξαρχής δεν είχα πρόθεση να γράψω ένα αμιγώς ιστορικό μυθιστόρημα. Δεν μου αρκούσε μια ματιά εγκλωβισμένη στο εκεί και το τότε. Είναι κοινός τόπος για τους ιστορικούς πως το παρελθόν ερμηνεύεται πάντα μέσα από τα ερωτήματα που θέτει το παρόν. Γι’ αυτό κι η δράση εκτυλίσσεται παράλληλα σε δύο χρονικά επίπεδα. Από τη μια η Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και της Χρυσής Αυγής, με ηρωίδα τη νεαρή δημοσιογράφο Ηλέκτρα Μακρή, κι από την άλλη οι «ζόρικες» δεκαετίες του ’30 και του ’40, με ηρωίδα τη Μαρίκα. Τι έχει να πει σε μια σύγχρονη, μορφωμένη γυναίκα, το καταχωνιασμένο τραυματικό παρελθόν του Εμφυλίου; Πώς αναμετριέται μια γυναίκα του σήμερα, που μεγαλώνει σε ένα μεσοαστικό περιβάλλον, με την κακοποίηση της γυναίκας σε μια βαθιά συντηρητική παραδοσιακή κοινωνία; Θεωρώ ότι αυτά τα καίρια ερωτήματα δεν θα μπορούσαν να τεθούν στο βιβλίο, αν δεν υπήρχαν τα δύο αυτά παράλληλα χρονικά επίπεδα.
Δύο νεαρές γυναίκες, δύο διαφορετικές εποχές, ίδιος τόπος. Η οικογένεια αντιπροσωπεύει την εξέλιξη της κοινωνίας εκείνης της περιόδου. Τελικά, όποιος έχει τη δύναμη να πατήσει τον άλλον επιβιώνει;
Αυτή ίσως είναι η πρώτη εντύπωση που κανείς εισπράττει, αν για παράδειγμα εστιάσει στην εξέλιξη του Εμφυλίου στη Μάνη ή στα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας στην οικογένεια των Κουράκων. Ωστόσο, θεωρώ ότι το βιβλίο κουβαλάει εν τέλει ένα αισιόδοξο μήνυμα για τη θαυματουργή δύναμη της αγάπης, που νικά κατά κράτος τη δύναμη της εξουσίας, απ’ όπου κι αν αυτή εκπορεύεται.
Από το πρώτο σας βιβλίο δηλώσατε μια διακριτική παρουσία στα ελληνικά γράμματα. Τι περιμένετε από το μυθιστόρημα που εκδώσατε τώρα;
Όπως κάθε συγγραφέας, αναζητώ τη δικαίωση πρωτίστως μέσα από τη συνάντηση του βιβλίου με τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες. Ενδιαφέρομαι όμως εξίσου και για «τον έπαινο των Σοφιστών». Θα είναι πράγματι μεγάλη ηθική ικανοποίηση, αν τύχει και διαβάσω κάποια θετικά σχόλια από κριτικούς ή συγγραφείς.
Μέσα από ένα μυθιστόρημα μπορεί ο αναγνώστης να κάνει ένα ταξίδι αυτογνωσίας;
Για τη νεαρή δημοσιογράφο Ηλέκτρα Μακρή το επαγγελματικό ταξίδι στο μικρό παραθαλάσσιο χωριό της Μέσα Μάνης μετατρέπεται σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας. Αν η ανάγνωση ενός βιβλίου σε παρασύρει σε μια περιπλάνηση στις ζωές των ηρώων, σε μια καταβύθιση στο μυαλό και στην ψυχή τους, κι έτσι καταφέρνει να σε μεταμορφώσει σε κάτι καλύτερο, έστω και στο ελάχιστο, τότε ναι, ένα μυθιστόρημα μπορεί στα σίγουρα να είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας.
Καλό σημάδι
Ελευθερία Κυρίμη
Μεταίχμιο
σ. 320
ISBN: 978-618-03-2447-1
Τιμή: 15,50€
