Ο Κώστας Ακρίβος γεννήθηκε το 1958 στις Γλαφυρές Βόλου. Έχει εκδώσει δεκαέξι αφηγηµατικά βιβλία και πήρε µέρος σε συλλογικές εκδόσεις, ανθολογίες, καθώς και στη συγγραφή δύο σχολικών εγχειριδίων. Μυθιστορήµατά του έχουν µεταφραστεί στη Γερµανία, την Ελβετία, την Ιταλία και την Πολωνία, ενώ διηγήµατά του σε αρκετές άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Από το 1983 δίδαξε φιλολογικά µαθήµατα στο Γυµνάσιο και το Λύκειο. Συνεργάστηκε µε το ΕΚΕΒΙ στα προγράµµατα Λέσχες Ανάγνωσης και Συγγραφείς στα Σχολεία. Το 2013 παρουσιάστηκε στο Ιµαρέτ Καβάλας το θεατρικό έργο του Ο γηραιός πατήρ µου από το Φεστιβάλ Φιλίππων-Θάσου, σε σκηνοθεσία του Θοδωρή Γκόνη. Διηύθυνε τη σειρά «Μια πόλη στη λογοτεχνία» και ήταν ο συντονιστής της διαδικτυακής λέσχης ανάγνωσης «Με ανοιχτά βιβλία». Είναι µέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Για το προηγούμενο μυθιστόρημά του, Γάλα Μαγνησίας (Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2018), τιμήθηκε με το Athens Prize for Literature του περιοδικού δε|κατα. Το μυθιστόρημα Πότε διάβολος πότε άγγελος (Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2021) είναι η αφορμή της συζήτησης που ακολουθεί.

Πότε διάβολος πότε άγγελος είναι ο τίτλος του βιβλίου σας με θέμα τη ζωή του Καραϊσκάκη. Ποια ήταν η αφορμή για τη συγγραφή του; Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία του;

Πριν από τέσσερα περίπου χρόνια διάβαζα το εξαιρετικό βιβλίο του ιστορικού Αντώνη Αντωνίου Εγκυκλοπαιδικό Βιογραφικό Λεξικό Νεότερης Θεσσαλικής Ιστορίας και εκεί, ανάμεσα στους ανθρώπους που άφησαν το στίγμα τους στον πολιτισμό και την ιστορία της Θεσσαλίας, ανακάλυψα τη βιογραφία του Μήτρου Αγραφιώτη – αυτό δεν θα είχε καμιά ιδιαίτερη σημασία, αν και τον παππού της μητέρας μου δεν τον έλεγαν κι αυτόν έτσι. Ο Μήτρος Αγραφιώτης γεννήθηκε το 1803 στο ορεινό Πετρίλο των Αγράφων, από μικρή ηλικία τον πήρε μαζί του ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, τον είχε δεξί του χέρι και, όχι μονάχα αυτό, αλλά του εμπιστεύτηκε το ταμείο του, ενώ στη διαθήκη του –που σημειωτέον την πήρα και την κράτησα με ιδιαίτερη συγκίνηση στα χέρια μου στο Μουσείο Μπενάκη– τον αναφέρει ως έναν από τους εκτελεστές της και παράλληλα του αφήνει κληρονομιά κάποιες χιλιάδες γρόσια. Ο Μήτρος θα πεθάνει πολλά χρόνια μετά τον Καραϊσκάκη, το 1866 στη Χαλκίδα, σαν ένας φτωχός και παραγκωνισμένος αγωνιστής του ’21, όπως έγινε λίγο-πολύ και με τους υπόλοιπους αγωνιστές της Επανάστασης. Η απορία, που με ώθησε να γράψω το βιβλίο, ήταν για το ποια μπορεί να ήταν η σχέση, μυστική και βαθύτερη, ανάμεσα στον 18χρονο και τον Καραϊσκάκη· πώς δικαιολογείται δηλαδή η τόση συμπάθεια και η τόση εμπιστοσύνη.

Ο Καραϊσκάκης υπήρξε από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές της Επανάστασης, ωστόσο όλοι τού αναγνωρίζουν θετικά στοιχεία. Ποιο στοιχείο θαυμάζετε εσείς στην προσωπικότητά του;

Κυρίως την αθωότητα. Γι’ αυτό άλλωστε ένα κεφάλαιο του βιβλίου είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στη ματιά του Βαυαρού ζωγράφου Καρλ Κρατσάιζεν καθώς, την ώρα που σκιτσάρει το πορτρέτο του Καραϊσκάκη, αναρωτιέται για τον ψυχισμό του ήρωα και καταλήγει στη λύση του αινίγματος: «Ο καπετάνιος είναι ωραίος, γιατί είναι αθώος».

Υπάρχουν κι άλλα βιβλία που μιλούν για τον Καραϊσκάκη. Τι ακριβώς θέλατε να αποδώσετε εσείς με το δικό σας βιβλίο;

Το Πότε διάβολος πότε άγγελος δεν κηρύσσει ούτε υπαινίσσεται κάποια ιδιαιτερότητα. Έτσι όπως συνέλαβα την αρχική ιδέα, έτσι και την κατέθεσα: να αντιπαραβάλω τις δύο ζωές, του Καραϊσκάκη και του Αγραφιώτη. Αν τώρα ο αναγνώστης θελήσει να μείνει λίγο παραπάνω και να προεκτείνει τον προβληματισμό του για το ερώτημα που υποβόσκει στο μυθιστόρημα, αν δηλαδή γεννιέσαι ή γίνεσαι ήρωας, αυτό θα είναι το κέρδος για την αναγνωστική πρόσληψη της ψίχας του βιβλίου.

Ως εκπαιδευτικός, ποιες σελίδες ή ποια κεφάλαια θα συστήνατε στους συναδέλφους σας να διαβάσουν στους μαθητές τους;

Σε μια τέτοια περίπτωση, θα προτιμούσα να είναι ο ίδιος ο εκπαιδευτικός εκείνος που θα πρόκρινε τι απ’ το βιβλίο μπορεί να συγκινήσει τα παιδιά. Από τη στιγμή όμως που αναλαμβάνω εγώ τώρα αυτόν τον ρόλο, θα έλεγα πως η εξιστόρηση του βίου και της πολεμικής δράσης του Καραϊσκάκη από την πρωτοπρόσωπη διήγηση του συναγωνιστή του Μήτρου Αγραφιώτη θα πρόσφερε στους μαθητές δύο δώρα: να μάθουν ποιος ακριβώς ήταν ο ήρωας της Επανάστασης του ’21 και, από την άλλη, να «ακούσουν» τα ελληνικά εκείνων των χρόνων.

«Ο καπετάνιος είναι ωραίος, γιατί είναι αθώος».

Ποιος ήταν ο βαθύτερος λόγος που συνέδεσε τον δικό σας προπάππο Μήτρο Αγραφιώτη με τον Καραϊσκάκη;

Έχουμε να κάνουμε με δύο άνδρες που, ο μεν ένας γεννήθηκε, μεγάλωσε και πέθανε χωρίς ποτέ να γνωρίσει ποιος ήταν ο πατέρας του, «μούλος» δηλαδή όλη του τη ζωή, ενώ τον άλλο, τον Αγραφιώτη, μέχρι τα βαθιά γεράματα τον βλέπουμε στο βιβλίο να αγαπάει λάθος άνθρωπο για πατέρα. Πρόκειται για μια μυθοπλαστική πλάνη, που αποτελεί όχι μόνο το γενεσιουργό σπέρμα του βιβλίου, αλλά και τον ομφάλιο λώρο του.

Τι είχε περισσότερη σημασία για εσάς: η ανάσυρση της ιστορικής αλήθειας σε σχέση με τον ήρωά σας ή το να καταλάβετε τον ίδιο;

Ο συνδυασμός και των δύο θα ήταν το ιδανικό. Παρακολουθώντας διαδοχικά όλες τις φάσεις του Καραϊσκάκη, από τα δυστυχισμένα παιδικά χρόνια μέχρι τον άδοξο και άδικο θάνατό του –δολοφονία;...– στο Φάληρο, μου δόθηκε η ευκαιρία να εκτιμήσω όχι μόνο τη στρατηγική ευφυΐα του, όσο τον ψυχισμό και το ήθος του. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να τον νοήσω και να τον συμπαθήσω ακόμα περισσότερο.

Ποιο βιβλίο διαβάσατε πρόσφατα και σας εντυπωσίασε;

Εκτός από τα αμιγώς λογοτεχνικά, ένα ιδιαίτερο βιβλίο που μου έκανε εντύπωση και που συνεχίζω να ανατρέχω σ’ αυτό είναι Τα μυστήρια του μυθιστορήματος – Από τον Κούντερα στον Ραμπελαί του Λάκη Προγκίδη [Εστία, 2021]. Ο Προγκίδης καταθέτει την προϋπηρεσία και τη μαθητεία του στο Μυθιστόρημα, αναλύει το μεγάλο ζήτημα: το μυθιστορηματικό γέλιο και αναλύει διεξοδικά ό,τι έχει να κάνει με την τέχνη του μυθιστορήματος.

Τι θεωρείτε εξέλιξη σε έναν λογοτέχνη;

Για κάθε συγγραφέα, ανεξαρτήτως εποχής και κοινωνικών συνθηκών, υπάρχουν δύο δρόμοι στην πορεία του. Ο ένας είναι αυτός που, πατώντας πάνω στα δικά του κεκτημένα –τρόποι προσπέλασης ενός θέματος, αφηγηματικοί χειρισμοί κ.ά.– τον οδηγεί με ασφάλεια από βιβλίο σε βιβλίο. Ο άλλος δρόμος είναι ο ακριβώς αντίθετος, πιο επικίνδυνος και ίσως είναι αυτός που, κατά τη γνώμη μου, φανερώνει την αξιοσύνη ενός λογοτέχνη. Εννοώ να μηδενίζει το κοντέρ του στην αρχή κάθε νέου βιβλίου, να ξεκινάει έχοντας πάντα κατά νου το «Πρώτο σκαλί» του Καβάφη, έτσι ώστε να διδάσκεται την ταπεινοφροσύνη, και, βέβαια, να ρισκάρει με καινούργια θεματολογία και με καινούργιες αφηγηματικές τεχνικές. Η συνεχής πάλη με τη γλώσσα είναι αυτό που θα του δώσει τον όποιο κότινο· ακόμα κι αν μερικές φορές σπάσει τα λογοτεχνικά του μούτρα.

Η πανδημία μάς έκανε καλύτερους αναγνώστες;

Δεν μπορώ να το γνωρίζω. Το ευτύχημα βέβαια είναι ότι το βιβλίο κατάφερε όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά, αν κρίνουμε από τις πωλήσεις, να κριθεί σαν η καλύτερη συντροφιά τις μέρες του εγκλεισμού. Τώρα, αν γίναμε καλύτεροι αναγνώστες, αυτό θα φανεί από τις λίστες των ευπωλήτων τους επόμενους μήνες.

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;

Ό,τι κάνει τον άνθρωπο άνθρωπο.

Ασχολείστε με τη συγγραφή του επόμενου βιβλίου σας;

Κατάγομαι από αγροτική οικογένεια. Και εκείνο που έχω μάθει από τα παιδικά μου χρόνια είναι πως, αν θέλεις να έχεις καλή σοδειά, πρέπει χρόνο παρά χρόνο να αφήνεις το χωράφι σου ακαλλιέργητο για να ξεκουραστεί, ώστε να μπορέσει να αποδώσει το καλύτερο δυνατόν στη συνέχεια. Σε μια τέτοια φάση βρίσκομαι: αγρανάπαυσης.

Πότε διάβολος πότε άγγελος
Κώστας Ακρίβος
Μεταίχμιο
σ. 256
ISBN: 978-618-03-2563-8
Τιμή: 15,50€

Η Χαριτίνη Μαλισσόβα είναι εκπαιδευτικός και αρθρογράφος λογοτεχνίας στην εφημερίδα Θεσσαλία.

Άλλα κείμενα:

• Ηρώ Σκάρου: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
• Πέλα Σουλτάτου: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
• Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
• Σάντρα Ελευθερίου: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
• Έλσα Κορνέτη: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

Twitter