Γεννημένη στη Θεσσαλονίκη, η Λιλή Μαυροκεφάλου πέρασε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στη Νάουσα. Η Αίγινα, όμως, όπου δημιούργησε την «Ομάδα Προσέγγισης Αρχαιοελληνικής Τραγωδίας», αποτέλεσε εδώ και κάποια χρόνια τον μόνιμο τόπο εγκατάστασής της. Με σπουδές στην Αγγλική Φιλολογία και στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής των Αθηνών, εργάστηκε στη Μέση Εκπαίδευση ως καθηγήτρια, επί σειρά ετών, καθώς και στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Παράλληλα πρόσφερε σπουδαίο εθελοντικό έργο μέσα από την Κίνηση «Απελάστε τον Ρατσισμό» και, επίσης, στην «Κιβωτό του Κόσμου». Η ενασχόλησή της με τη λογοτεχνία μετρά πολλές δεκαετίες. Εξέδωσε το πρώτο της νεανικό μυθιστόρημα Άγης το 1977, ενώ η πιο πρόσφατή της κυκλοφορία, το μυθιστόρημα Μυστικός κρίκος (Εκδόσεις Κομνηνός), που έδωσε και την αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί, έρχεται να επιστεγάσει μια ιδιαίτερη πορεία 45 χρόνων.

Μυστικός κρίκος τιτλοφορείται το νέο σας μυθιστόρημα. Ποια ήταν αφόρμηση γι’ αυτή τη νέα κυκλοφορία και ποια τα στάδια μέχρι την τελική της μορφή;

Το βιβλίο αυτό ξεπήδησε από ερωτήματα που με απασχολούν χρόνια. Και έχουν γίνει πιο πιεστικά στην τωρινή κρίση της πανδημίας. Όχι πως έχουμε ξεμπερδέψει με τις προηγούμενες. Κάθε άλλο. Αναρωτιέμαι λοιπόν με όχημα τον Μυστικό κρίκο: Γιατί να αγνοείται η δυναμική και οι δυνατότητες της περιφερειακής ανάπτυξης, ενώ η μεγαλούπολη έχει καταντήσει αβίωτη και –ποιος δεν το παραδέχεται;– εκκολαπτήριο βίας, ανεργίας, μοναξιάς, κατάθλιψης, τοξικοεξάρτησης; Το τελευταίο το ομολογούν και τα περίφημα λύματα. Και «ο θάνατος του εμποράκου»; Ασήμαντος; Και οι συνέπειές του; Γιατί λοιπόν να εγκαταλείπεται η ύπαιθρος, ενώ η τηλεργασία καταργεί τις αποστάσεις και δεν απαιτείται πλέον απαραίτητα η σωματική παρουσία του εργαζόμενου; Μήπως η ψηφιακή τεχνολογία δεν παρέχει στον καλλιεργητή ατέλειωτες ευκαιρίες για επικοινωνία, μόρφωση, εξέλιξη, συμμετοχή στα πολιτιστικά δρώμενα, προώθηση της παραγωγής του; Ποια σχέση μπορεί να έχει ο παλιός «χωριάτης» με τον μοντέρνο αγρότη; Της μέρας με τη νύχτα. Και η ζωή στη φύση; Δεν είναι παράγοντας σωματικής και ψυχικής υγείας; Ή μήπως στα νοσοκομεία των πόλεων κατοικοεδρεύει η υγεία; Και δεν θα έπρεπε να είναι πολιτική προτεραιότητα η εξασφάλιση της τροφικής τουλάχιστον αυτάρκειάς μας, τη στιγμή που οικονομικοί κολοσσοί ανταγωνίζονται λυσσαλέα για την απόκτηση καλλιεργήσιμης γης προς εκμετάλλευση; Ο έλεγχος της τροφής δεν σημαίνει δουλεία των λαών; Φυσικά o Μυστικός κρίκος δεν είναι μανιφέστο. Μυθιστόρημα είναι με χαρακτήρες σε αντίξοες καταστάσεις, σχετικές με τα παραπάνω, που φέρνουν τα επάνω κάτω στη ζωή τους. Όμως δεν είναι άβουλα υποκείμενα. Αντιδρούν, έστω και στα τυφλά. Εξελίσσονται και ανοίγουν νέους δρόμους. Για τους ίδιους και τους άλλους. Το κείμενο το επεξεργάστηκα με διαδοχικές αναγνώσεις, αφήνοντας ενδιαμέσως μεγάλα χρονικά κενά, ώστε να έχω, κατά το δυνατόν, την αποστασιοποιημένη κριτική ματιά του αναγνώστη. Το αποτέλεσμα ήταν η αφαίρεση κάποιων κομματιών, ώστε να καταλήξει πιο σφιχτοδεμένο και δυνατό. Ελπίζω να τα κατάφερα.

Ποιος είναι ο μυστικός κρίκος, πέρα από τη γράφουσα, που συνδέει το βιβλίο αυτό με την υπόλοιπή σας εκδοτική κυκλοφορία;

Ωραία ερώτηση. Και πρόκληση να αναζητήσω τον «μυστικό κρίκο» της υπόγειας σύνδεσης των βιβλίων μου. Θα έλεγα λοιπόν πως είναι ο πόθος, όλων μας νομίζω, για έναν κόσμο πιο δίκαιο, πιο φωτεινό, πιο «ανθρώπινο». Λέω όλων, γιατί οι ρόλοι συχνά αλλάζουν. Το θύμα γίνεται θύτης. Ο θύτης θύμα. Πανανθρώπινος ο πόθος λοιπόν και μήτρα του η ανάγκη. Η ανάγκη γεννιέται από την έλλειψη, όταν συνειδητοποιείται. Και πώς συμβαίνει αυτό; Συχνά λόγω ενός σοκ, μια ανάδυσης έπειτα από καταβύθιση. Αρκετοί ήρωες των βιβλίων μου βιώνουν τέτοιες καταστάσεις αφύπνισης και στη συνέχεια αλλαγής πορείας.

«Δεν έχω ακόμη ελευθερωθεί από τις λέξεις», αναφωνεί σε κάποιο σημείο η ηρωίδα σας. Οι λέξεις πόσο αλληλέγγυες ήταν μαζί σας καθ’ όλη τη 45χρονη συγγραφική σας πορεία;

Ποτέ δεν με πρόδωσαν οι λέξεις. Ακούω τη μουσική τους πριν τις καταγράψω. Έρχεται από μια γαλήνια σιωπή, ποτέ από αναταραχή και βαβούρα.

Ο αναγνώστης του βιβλίου σας γίνεται περιηγητής μιας διαφορετικής οπτικής της ζωής, όπου οι λέξεις φιλία (στην ουσιώδη διάστασή της), αγάπη για τον πλησίον και για τη φύση βρίσκουν αληθινή πραγμάτωση. Βρισκόμενη σε αυτό το ηλικιακό πεδίο, πώς θωρείτε τις σημερινές ανθρώπινες σχέσεις που αναπτύσσονται, κατά κόρον, μέσω διαδικτυακών εφαρμογών;

Έχουμε ζωτική ανάγκη την αγάπη, τη φιλία, τη συναλληλία για να ευδοκιμούμε. Αλλιώς μαραζώνουμε. Οι διαδικτυακές επαφές υπηρετούν αυτές τις ανάγκες, σε παρεκκλίνουσα έστω μορφή που συχνά φτάνει σε εμμονή, εξάρτηση και πολλά παρατράγουδα. Όμως η υπερβολή αναπόδραστα προκαλεί κάποτε κορεσμό, ο κορεσμός με τη σειρά του αντίδραση που νομοτελειακά θα καταλήξει κάποτε σε εξισορρόπηση. Παρατηρώ πως αρκετοί αυστηροί επικριτές των διαδικτυακών επαφών είναι ακριβώς οι κολλημένοι στην οθόνη τους νέοι. Αντίφαση; Ασφαλώς. Αλλά ποιος δεν είναι αντιφατικός; Μακάρι η γνώση να ωρίμαζε αυτόματα σε πράξη, όμως η διαδικασία της ωρίμανσης είναι αργή. Τολμώ να προβλέψω «επανάσταση» από νεότερες γενιές, μπουχτισμένες από την ψηφιακή πολιορκία, που θα αναζητήσουν διέξοδο, γενιές που θα σνομπάρουν τις πρακτικές των σημερινών «νεοφώτιστων». Όσο για τη φύση, όλο και περισσότεροι νέοι την ανακαλύπτουν, συχνά σε «ημιπαράνομες αποδράσεις». Ο λόγος; Η κλεισούρα και οι υπερβολικές τηλεοπτικές και διαδικτυακές δόσεις λόγω πανδημίας.

Ποτέ δεν με πρόδωσαν οι λέξεις. Ακούω τη μουσική τους πριν τις καταγράψω.

Στο βιβλίο σας περιγράφετε και τον σκοτεινό λαβύρινθο των διαπλοκών και των δημοσίων σχέσεων με ύποπτα ανταλλάγματα. Τι σκέψεις σάς δημιουργεί αυτή η κατάσταση και με δεδομένες τις αποκαλύψεις των τελευταίων ημερών;

Η εξουσία διαφθείρει και φανερώνει από τι υλικό είναι φτιαγμένος ο κάτοχός της. Στην περίπτωση που εσείς εννοείτε, ευτελές μέχρι αναγούλας. Από την άλλη, «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Και φυσικά η ελευθερία να διαθέτεις κατά βούληση το σώμα σου. Όμως η λέξη αρετή έχει εξαφανιστεί από το λεξιλόγιό μας, προφανώς θεωρείται πλέον κενή περιεχομένου. Όσο για την τόλμη, αυτή καλείται να πει το «μεγάλο όχι» με διακύβευμα την «επιτυχία» όποιας μορφής και χρώματος. Ωστόσο «άγνωστοι στρατιώτες», αφανείς στον ακήρυκτο και βρόμικο πόλεμο, όπου το ζητούμενο είναι η ψυχική εκπόρνευση, είπαν και λένε όχι πληρώνοντας το τίμημα. Είναι τέτοια η στόφα τους. Τέτοια και η ηρωίδα του βιβλίου, η Άννα.

Η έννοια της μητέρας στις σελίδες του βιβλίου σας, με επιδέξιο τρόπο, δικαιολογεί την ακριβή της σημασία κάθε της στιγμή. Στη μεταπολιτευτική Ελλάδα πόσο στηρίχτηκε, πιστεύετε, η μητρότητα από την Πολιτεία;

Υπήρξαν κάποια οριζόντια επιδοματικά μέτρα, μη στοχευμένα και αναποτελεσματικά. Η κατάσταση χειροτέρευσε με τα μνημόνια και, βέβαια, με την πανδημία. Τα δέκα τελευταία χρόνια οι θάνατοι υπερτερούν αριθμητικά των γεννήσεων στην Ελλάδα και «ο νοών νοείτω»... Η ενίσχυση της μητρότητας είναι θέμα εθνικής επιβίωσης, όχι λιγότερο σημαντικό από τις αγορές πολεμικού υλικού. Η σιωπή των αρμοδίων γύρω από αυτό το καυτό ζήτημα προκαλεί ερωτήματα.

«Η ευθανασία απαγορεύεται, συνίσταται ο θάνατος σε δόσεις», αναφέρετε κάπου. Μια φράση που, κυρίως, με την επιλογή του δεύτερου ρήματος δίνει την πλέρια περιγραφή της σημερινής κατάστασης. Ποια, όμως, είναι τα περιθώρια αντίδρασής μας σε αυτές τις δόσεις, όπως και να μεταφράζονται;

Δεν μπορώ να δώσω συνταγές. Ίσως όμως μπορώ να πω κάτι για εκείνη την εσωτερική φωνούλα που γνωρίζει το «καλό» μας και απτόητη μας το ψιθυρίζει επίμονα, ό,τι κι αν λένε οι γύρω, ακόμη και σε πείσμα των δικών μας ενδοιασμών και υπεκφυγών. Από πού πηγάζει η φωνούλα; Από μια βαθιά επίγνωση, μισοθαμμένη σε συνήθειες, ψευτοβόλεμα, αδράνεια, ψευδαισθήσεις ασφάλειας. Στο βιβλίο η ηρωίδα μου τελικά υπακούει στη «φωνούλα» και, αντί για τον «θάνατο σε δόσεις» στην Αθήνα, ρισκάρει να ξεκινήσει μια νέα ζωή στο ορεινό, ξεχασμένο Αγνάντιο. Εκεί συναντά τον έρωτα, τη φιλία, την αλληλεγγύη, τη δημιουργική δράση, αλλά και την αμφισβήτηση και τον πόνο της απώλειας. Ζει με πληρότητα. Να βουτάς με το κεφάλι στη ζωή, αυτό πιστεύω. Το να μη συμβιβάζεσαι με τις «δόσεις θανάτου» σημαίνει ότι σπάζεις στεγανά, του μυαλού κυρίως, και γυρίζεις, έστω και με την ψυχή στο στόμα, την πλάτη στον φόβο. Και με έκπληξη τον βλέπεις τότε να ξεμακραίνει με την ουρά στα σκέλια. Η αρχή έχει γίνει...

«Με συγχωρείτε που δεν ξέρω κανένα σας. Εγώ είμαι μια ξένη εδώ πέρα», λέει η πάσχουσα από άνοια μητέρα της ηρωίδας σας, πριν καθίσει στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Οι αλλοιώσεις της μνήμης, αυτές οι ανενδοίαστες αυξομειώσεις που επιβάλλει ο χρόνος, πόσο σας φοβίζουν;

Βρίσκω το «επιβάλλει ο χρόνος» υπερβολικό. Η έκπτωση των λειτουργιών του γερασμένου οργανισμού, μαζί και της μνήμης, είναι αναπόφευκτη, σε διαφορετικό βέβαια βαθμό για τον καθένα. Η άνοια είναι απλώς μια πιθανότητα –όχι κάτι το αναπόφευκτο– ανάμεσα σε άλλες. Επί του παρόντος ελάχιστα με απασχολεί, όχι μόνο λόγω έμφυτης αισιοδοξίας, αλλά και ποικίλων δραστηριοτήτων.

Από τον Άγη, το πρώτο σας νεανικό μυθιστόρημα του 1977, ως σήμερα, ποιες είναι οι πιο έντονες, ως και έμμονες, στιγμές που αιχμαλώτισε η μνήμη σας;

Προς το παρόν δεν ρέπω προς την αναπόληση, πολύ περισσότερο την εμμονική. Ωστόσο κάπου κάπου με επισκέπτονται μνήμες. Μνήμες που με πνίγουν, μνήμες που με γαληνεύουν και με στερεώνουν. Ένα πολύ έντονο συναίσθημα τις έχει αποτυπώσει ανεξίτηλα στους νευρώνες του μυαλού μου. Και ανακαλούνται σαν συναισθήματα κυρίως, όχι τόσο σαν γεγονότα. Δύσκολα μπαίνουν σε λόγια. Άλλωστε είναι ο μυστικός κόσμος μου.

Ο σκληρός ατομικισμός είναι φυλακή.

Τι παρατηρείτε στη νέα συγγραφική γενιά που ξεχύθηκε στη λογοτεχνία την αυγή του 21ου αιώνα;

Παρατηρώ σφρίγος, τόλμη, οικονομία στα εκφραστικά μέσα τους, σφαιρική αντίληψη του κόσμου, θεματολογία ευρεία και πρωτότυπη. Ενδεικτικά και πρόχειρα αναφέρω τους Παπαμάρκο και Παπαντώνη.

Τιθασεύοντας τον χρόνο μέσα από ποικίλες εθελοντικές δράσεις τι αποκομίσατε; Τι προτρέπετε τους νέους ανθρώπους;

Τον χρόνο δεν επιχειρώ να τον τιθασεύσω – πώς θα μπορούσα, άλλωστε; Τον αποδέχομαι ως ένα πολύτιμο δώρο που αμοίραστο καταντά βάρος. Τίποτε δεν ζει για τον εαυτό του. Είναι φυσικός νόμος. Και ο εθελοντισμός, εφόσον μάλιστα έχεις τελειώσει με οικογενειακές κι επαγγελματικές υποχρεώσεις, είναι κάτι το φυσικό νομίζω. Όσο για το: τι προτρέπω τους νέους; Να ζούνε με πληρότητα, εγρήγορση, τόλμη και έγνοια για τον άλλον. Ο σκληρός ατομικισμός είναι φυλακή.

Οι μέρες της πανδημίας τι καινούργιο αποκάλυψαν σε σας;

Οι μέρες της πανδημίας μού αποκάλυψαν τις αντοχές μου και ότι μπορώ ακόμη να επανεφευρίσκω τη ζωή μου. Σε αυτό βέβαια βοηθάει πολύ ότι ζω στην εξοχή.

«Ίσως η ζωή να είναι μόνο αυτό… ένας φόβος και ένα όνειρο», λέει ο Τζόζεφ Κόνραντ. Κλείνοντας τη συνέντευξη, θα ήθελα να σας ρωτήσω: Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας και ποια τα όνειρά σας για τη συνέχεια;

Ωραία τα λέει ο Κόνραντ. Φόβος και όνειρο η ζωή. Ο μεγαλύτερος φόβος μου; Ο απανθρωπισμός του ανθρώπου μέσα από μια παρανοϊκή τεχνολογική εξέλιξη. Όμως η Ύβρις τιμωρείται από τη Νέμεσι, ώστε να αποκατασταθεί η αρμονία. Στο βιβλίο μου, ο αναγνώστης θα συναντήσει τη λέξη «Κογιανισκάτσι», λέξη ινδιάνικη που σημαίνει ζωή σε ανισορροπία και σύγχυση, ζωή που ζητά μεταμόρφωση. Τη δανείστηκα ως ονομασία αντισυμβατικού ηλεκτρονικού περιοδικού –έχει ρόλο στο βιβλίο μου– από τον τίτλο της κινηματογραφικής ταινίας-ντοκιμαντέρ του Ρέτζιο, που απεικονίζει συνταρακτικά, μόνο μέσα από μουσική και εικόνες, την αχαλίνωτη εκμετάλλευση της φύσης –την επιτρέπει η μηχανή– και την τελική συντριβή του ανθρώπου-εκμεταλλευτή. Τα όνειρά μου; Να είναι καλά το παιδί μου και εγώ να παραμένω χρήσιμη και δημιουργική, είτε αυτό σημαίνει πως γράφω ένα καλό βιβλίο είτε πως ποτίζω ένα διψασμένο δεντράκι. Και κάτι ακόμη. Να συνεχίσω να ταξιδεύω.

Μυστικός κρίκος
Λιλή Μαυροκεφάλου
Εκδόσεις Κομνηνός
221 σελ.
ISBN 978-618-5430-25-2
Τιμή €13,00

Ο Γρηγόρης Δανιήλ είναι φιλόλογος.

Άλλα κείμενα:

• Χρύσα Κοντογεωργοπούλου: συνέντευξη στον Γρηγόρη Δανιήλ
• «Στονάροντας ή… είμαι του καιρού μου κι όλων των καιρών» του Γρηγόρη Δανιήλ
• Σεμίνα Διγενή: συνέντευξη στον Γρηγόρη Δανιήλ
• Φώτης Κόντογλου: «Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς», «Βασάντα» και «Το Αϊβαλί η πατρίδα μου»
• Σοφία Δημοπούλου: «Καλύτερα να σ’ έλεγαν Λισσάβω»

Twitter