Γιάννης Σκαραγκάς: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
Μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος, ο Γιάννης Σκαραγκάς εμφανίστηκε στα γράμματα πριν από δύο δεκαετίες με το μυθιστόρημα Επιφάνεια και τη σεναριακή του διασκευή για το Mega, υπογράφοντας μέχρι σήμερα δέκα βιβλία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Γράφοντας στα ελληνικά και τα αγγλικά, βραβεύτηκε το 2018 από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο για το αμερικανικό του διήγημα «How to Draw Human Figures» (στο περιοδικό Copper Nickel) με το Editors’ Prize in Prose. Έχει επίσης γράψει οκτώ θεατρικά έργα, μεταξύ των οποίων το Prime Numbers, που ανέβηκε στη Νέα Υόρκη το 2009, και το Courage στη Ζυρίχη το 2017. Έχει τιμηθεί ως συγγραφέας από κορυφαία ιδρύματα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Το έργο του Η κυρά της Ρω παρουσιάστηκε στο φημισμένο Centre for the Art of Performance του UCLA στις ΗΠΑ το 2020, με περιοδεία στις ΗΠΑ και την Αυστραλία. Έχει εργαστεί στον χώρο της τηλεόρασης υπογράφοντας το σενάριο τεσσάρων τηλεοπτικών σειρών στο Mega και τον Alpha, αλλά και ως επιμελητής σεναρίων σε εταιρείες κινηματογραφικών παραγωγών. Γράφει για μεγάλα αμερικανικά λογοτεχνικά περιοδικά. Είναι υπότροφος των ιδρυμάτων Fulbright και Literarisches Colloquium Berlin και διδάσκει δημιουργική γραφή. Από τις Εκδόσεις Κριτική κυκλοφορούν τα βιβλία του Ο ουρανός που ονειρεύτηκες, Λαχτάρα που περίσσεψε από χθες, Η κυρά της Ρω, Τρία θεατρικά (Αυτοί που περπατούν στα σύννεφα / Η εποχή του κυνηγιού / Στα πόδια), καθώς και το μυθιστόρημα με τίτλο Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο, που είναι η αφορμή της συνομιλίας μας.
Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία για το τελευταίο μυθιστόρημά σας, Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο;
Πρόκειται για ένα ιστορικό, αστυνομικό μυθιστόρημα στην Αθήνα του 1930 με ήρωα έναν κοσμικογράφο της εποχής, που, προσπαθώντας να κρυφτεί από το παρελθόν, τα χάνει όλα και βρίσκεται παγιδευμένος σε μια επικίνδυνη πλεκτάνη. Αναλαμβάνει να συγκεντρώσει ενοχοποιητικά στοιχεία εναντίον του υποδιοικητή της Αστυνομικής Διεύθυνσης και έρχεται αντιμέτωπος με ένα δίκτυο ανδρικής πορνογραφίας και πολιτικών εκβιασμών.
Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τα πρώτα σας αστυνομικά μυθιστορήματα. Τι σας έκανε να επιστρέψετε συγγραφικά στο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος;
Ξεκίνησα με αστυνομικό μυθιστόρημα, την Επιφάνεια, πριν από περίπου είκοσι χρόνια, το οποίο μεταφέρθηκε και στην τηλεόραση. Ήταν η εποχή που με ενδιέφερε να συνδυάζω την κλασική αστυνομική πλοκή με το ψυχολογικό θρίλερ. Απομακρύνθηκα κυρίως την τελευταία δεκαετία, γιατί λόγω και της δουλειάς μου στο εξωτερικό απορροφήθηκα από άλλα είδη λογοτεχνίας. Ήθελα χρόνια να γυρίσω για λίγο στο αστυνομικό, απλώς έψαχνα έναν συνδυασμό λογοτεχνικής αφήγησης και νουάρ εξιστόρησης. Όταν προέκυψε ο Φιλότιμος Βάκχος με τη σχεδόν θηλυκή του ενσυναίσθηση και τα αγοραία του ανδρικά ένστικτα, ήξερα ότι θα με συντροφεύσει για τουλάχιστον μια τριλογία.
Η αστυνομική λογοτεχνία υπήρξε για χρόνια ένα σχετικά παρεξηγημένο είδος. Τι ήταν αυτό που της έδωσε ώθηση τα τελευταία χρόνια;
Η μυθοπλασία γύρω από το έγκλημα και την εξιχνίασή του θα είναι πάντα μια ανεξάντλητη αρένα ευρηματικότητας και εμβάθυνσης. Η συγκίνηση του αστυνομικού γρίφου είναι τεράστια, γιατί κλονίζει και συγχρόνως επιβεβαιώνει την ελπίδα μας για κάποια δικαιοσύνη. Ο κόσμος μας είναι υπόνομος, αλλά είναι μεγάλη ανακούφιση το να μπορείς να επιλύσεις κάποιο από τα μυστήριά του.
Ποιοι συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας έχουν επηρεάσει και τη δική σας γραφή; Ποιον ή ποιους ξεχωρίζετε;
Θα ήταν πολύ μεγάλη η λίστα. Θα αναφερθώ πιο συνοπτικά στις περιόδους της αστυνομικής λογοτεχνίας που με γοητεύουν περισσότερο. Θα ξεκινούσα αναπόφευκτα από το ευρωπαϊκό αστυνομικό του 18ου και 19ου αιώνα με τον Γουίλιαμ Γκόντγουιν, ο οποίος θέτει ήδη από το 1794 τις βάσεις για το κοινωνικό αστυνομικό. Θα έκανα μια στάση στη χρυσή εποχή της δεκαετίας του 1920 και 1930, και μια μεγαλύτερη στάση στην μεταπολεμική περίοδο και τα διάφορα είδη νουάρ που γέννησε, μέχρι τις εντυπωσιακές πλέον αλλαγές και υβρίδια των τελευταίων δεκαετιών. Αυτό που με γοητεύει στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας είναι η αλληλεπίδρασή της με άλλες φόρμες και μέσα, όπως η δημοσιογραφία, το σενάριο και ο κινηματογράφος. Αυτό το είδος της δημιουργικής αλληλεπίδρασης σε τέτοιο βάθος το έχω δει μόνο στο πάντρεμα της μόδας με τη μουσική βιομηχανία από τη θρυλική δεκαετία του 1980 και μετά. Στο αστυνομικό όμως είναι μεγαλειώδες το πόσο συμπληρώνει η πεζογραφική αφήγηση την κινηματογραφική – ή πόσο σαρωτικά, για παράδειγμα, επηρεάζει ο γερμανικός εξπρεσιονισμός την ατμόσφαιρα της αστυνομικής αφήγησης στην πεζογραφία.
Δεν μπορείς να αφήσεις το τραυματικό παρελθόν πίσω σου, μπορείς όμως να φροντίσεις να μην το συναντήσει κάποιος άλλος στον δρόμο του.
Τοποθετείτε χρονικά το μυθιστόρημα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Τι σας γοήτευσε στην εποχή αυτή;
Είναι μια εποχή πολύ σκοτεινή και την ίδια στιγμή φαντασμαγορική. Η αρχή της δεκαετίας του 1930 βρίσκει την Αθήνα σε μια κατάσταση μεταμόρφωσης, ταπεινωμένη αλλά αποφασισμένη να αλλάξει. Ο πληθυσμός της έχει διπλασιαστεί από τα κύματα των προσφύγων τα προηγούμενα χρόνια, το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας ανοίγει μεγάλες πληγές, τα δημόσια έργα για την επέκταση του σχεδίου πόλης χρειάζεται χρήματα από μια οικονομικά εξαθλιωμένη Ευρώπη και την ίδια στιγμή γεννιέται ο ελληνικός κινηματογράφος και οι κομπανίες που θα βάλουν το ρεμπέτικο των γκέτο στα σαλόνια. Είναι μια πόλη καταραμένων και θαυματοποιών – μόνο που όλοι είναι απελπισμένοι. Είναι η πόλη του φόβου, των εθνικών τραυμάτων και του περιθωρίου, αλλά συγχρόνως είναι η πόλη των μεγάλων έργων για τον εξευρωπαϊσμό της και τις λαμπερές φαντασιώσεις και φιλοδοξίες.
Οι κεντρικοί ήρωες του βιβλίου δίνουν μάχη με το τραυματικό παρελθόν τους (στο Ορφανοτροφείο των αρχών του προηγούμενου αιώνα), το οποίο έχει αφήσει διαφορετικό αποτύπωμα στον καθένα. Ποιοι παράγοντες και ποιες συνθήκες συντελούν στο να μπορεί ή να μην καταφέρνει να το αφήσει κάποιος πίσω του και να προχωρήσει;
Θα σας δώσω μια πολύ προσωπική απάντηση. Με ενδιαφέρει η αναμέτρηση με τα τραύματα, όταν σε κάνουν κάτι καλύτερο και ευγενέστερο, είτε στα βιβλία είτε στη ζωή. Ξεκίνησα συγγραφικά με το ψυχολογικό θρίλερ και με πολύ σκοτεινές δουλειές που έκαναν αίσθηση στην Ελλάδα και στη Γαλλία από έναν πιτσιρικά που τότε δεν τον ήξερε κανείς. Ο λόγος που πέρασα σε τελείως διαφορετικά είδη μέσα στα χρόνια είναι γιατί άλλαξαν τα μυστήρια του κόσμου μέσα στο δικό μου κεφάλι. Με ενδιαφέρει ένα άλλο είδος ψυχής, με συγκινούν οι χαρακτήρες που εκδηλώνουν τη γοητεία τους στο περίσσευμα της ψυχής τους και όχι στη σαδιστική τους ιδιοφυΐα. Πιστεύω ότι αξίζει, παρά τα τραύματά σου, η προσπάθεια να δώσεις μια ευκαιρία στον κόσμο και να μην του κάνεις κακό. Δεν μπορείς να αφήσεις το τραυματικό παρελθόν πίσω σου, μπορείς όμως να φροντίσεις να μην το συναντήσει κάποιος άλλος στον δρόμο του.
Θύτες και θύματα, αθώοι κι ένοχοι, καλό και κακό πλέκονται στη μυθοπλασία σας, σαν να θέλετε να καταδείξετε πως τα όρια ανάμεσα στις έννοιες αυτές είναι ασαφή και οι ρόλοι συχνά αντεστραμμένοι.
Για μένα όλοι είναι ύποπτοι· αν δεν είναι, πρόκειται για πλάνη ή για άρνηση του ήρωα να κοιτάξει προσεκτικά τον κόσμο. Κάποιες φορές και του ίδιου του συγγραφέα.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια ειδική έκδοση, το The Lady of Ro and Other Stories, με κάποια αγγλικά σας διηγήματα στο πλαίσιο της περιοδείας της Κυράς της Ρω στην Αμερική και στην Αυστραλία. Θέλετε να μας πείτε γι’ αυτή την έκδοση;
Είναι μια πολύ αγαπημένη μου δουλειά, γιατί περιλαμβάνει μερικά από τα πιο σημαντικά διηγήματά μου στην Αμερική την τελευταία δεκαετία. Η αγγλική μου διηγηματογραφία άλλαξε πολύ την επαγγελματική μου ζωή. Είναι μια φόρμα, που θυμάμαι ότι το 2008 στην Άιοβα των ΗΠΑ την αντιμετώπιζα με σκεπτικισμό, παρά την πίστη των επιμελητών και συνεργατών μου. Έκανα μεγάλο λάθος. Ήταν το είδος που στιγμάτισε το ύφος μου και έφερε βραβεία και υπέροχες συνεργασίες.
Γράφετε κάτι καινούργιο;
Γράφω το σενάριο για μια ξένη ταινία με σκηνοθέτιδα τη Φαίη Λέλιος, το Road Narrows, η οποία θα γίνει σε παραγωγή των Τζορτζ Πελεκάνος από τις ΗΠΑ, Έμμα Τόμσον από την Αγγλία και Αντιγόνης Γαβριατοπούλου από την Ελλάδα. Η ιστορία εστιάζει στη δύσκολη σχέση μιας μητέρας με την κόρη της – κινείται στο αγαπημένο μου πεδίο των ανθρώπινων σχέσεων και στο πόσο επώδυνο είναι να αγαπάς χωρίς όρους.
Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο
Γιάννης Σκαραγκάς
Κριτική
344 σελ.
ISBN 978-960-586-333-3
Τιμή €15,00
