συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Φίλιππος Φιλίππου είναι από τους χαρισματικούς Έλληνες συγγραφείς. Έχει γράψει αστυνομικά και κοινωνικά μυθιστορήματα, βιογραφίες και μελέτες. Του αρέσει να πειραματίζεται με το λόγο και κάθε μυθιστόρημά του είναι διαφορετικό από το προηγούμενο. Είναι βαθύς γνώστης της λογοτεχνίας και θα έλεγα ότι ζει για να γράφει.

Ποια ήταν η αφορμή για να εκδοθεί το μυθιστόρημα Ζωή και θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου;

Μερικές φορές ένα βιβλίο αποτελεί τη συνέχεια κάποιου άλλου που ενδεχομένως δεν έχει με αυτό καμιά ομοιότητα, κανένα κοινό σημείο. Στην περίπτωσή μου, η έρευνα που είχα κάνει για το μυθιστόρημα Νέα Υόρκη, καλοκαίρι και μοναξιά, όπου ο κεντρικός ήρωας έχει ρίζες από τους Παλαιολόγους του Βυζαντίου, με οδήγησε σε νέα, πιο συστηματική έρευνα. Και ιδού το αποτέλεσμα!

Πώς θα χαρακτηρίζατε το βιβλίο σας; Ιστορικό μυθιστόρημα ή μυθιστορηματικό χρονικό;

Δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα, δε μου πάει ο ρόλος του ιστορικού συγγραφέα. Είμαι ένας απλός αφηγητής και σε αυτό το βιβλίο εξιστορώ τη ζωή του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου σαν να ήταν παραμύθι, ενώ δεν είναι παραμύθι. Πρόκειται για το σκιαγράφημα μιας ηρωικής και συνάμα τραγικής μορφής της ανθρωπότητας που δεν αξιώθηκε της παγκόσμιας δόξας. Το χαρακτηρίζω μυθιστορηματικό χρονικό, δανειζόμενος τον όρο από τη Ρέα Γαλανάκη και το βιβλίο της Αμίλητα βαθιά νερά – Η απαγωγή της Τασούλας. Τα πρόσωπα που περνούν από τις σελίδες του έχουν υπάρξει, ενώ τα γεγονότα είναι όλα πραγματικά, έστω και αν ορισμένα αμφισβητούνται.

Ένα από τα στοιχεία που εκπλήσσει από τις πρώτες σελίδες τον αναγνώστη είναι ότι αναφέρετε πολλές πηγές και δίνετε πληροφορίες για εκείνη την εποχή. Αλήθεια, πού ανακαλύψατε αυτές τις πηγές;

Στο τέλος του βιβλίου παραθέτω έναν κατάλογο με τα βιβλία που έχω διαβάσει για να γράψω αυτό το μυθιστόρημα. Έχω κάνει μεγάλη έρευνα σε βιβλιοθήκες και ταυτόχρονα έχω περπατήσει στους τόπους όπου έζησε ο Παλαιολόγος, τον Μυστρά και την Κωνσταντινούπολη, ώστε να εμπλουτίσω τις γνώσεις μου. Βασικές πηγές πληροφοριών είναι οι τέσσερις χρονικογράφοι της Άλωσης της Πόλης, ο Φραντζής, ο Δούκας, ο Χαλκοκονδύλης και ο Κριτόβουλος, οι οποίοι όμως αντιφάσκουν μεταξύ τους και μπερδεύουν τον αναγνώστη τους. Υπάρχουν κι άλλοι που έγραψαν για το ίδιο θέμα, Βυζαντινοί, Λατίνοι, Σέρβοι, Ρώσοι μα και Τούρκοι. Από όλους έχω αντλήσει πληροφορίες.

Πόσα χρόνια σάς πήρε να γράψετε το μυθιστόρημα; Έχει κάποια κοινά με τα προηγούμενα μυθιστορήματά σας;

Η ιδέα γεννήθηκε στο μυαλό μου το 2005 και ο αρχικός τίτλος του βιβλίου ήταν Οι τελευταίες ημέρες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, που όμως θύμιζε το μυθιστόρημά μου Οι τελευταίες ημέρες του Κωνσταντίνου Καβάφη. Από τότε μέχρι το 2012, όταν το παρέδωσα στον εκδοτικό οίκο, συνέχιζα την έρευνα, έγραφα, έσβηνα, πρόσθετα και αφαιρούσα.

Γιατί σας κέρδισε η προσωπικότητα του Παλαιολόγου;

Όπως ήδη σας είπα, ο Παλαιολόγος ήταν μια ηρωική προσωπικότητα. Θυσίασε τη ζωή του για χάρη της πατρίδας του, του μικρού κράτους του Βυζαντίου, όπου βασίλευε. Πολέμησε γενναία επικεφαλής λίγων χιλιάδων ανδρών, Ελλήνων και ξένων, ορθοδόξων και ρωμαιοκαθολικών, απέναντι σε εκατοντάδες χιλιάδες Οθωμανούς με επικεφαλής τον Μωάμεθ που πολιορκούσαν την Πόλη. Πολέμησε για να μην υποδουλωθεί το κρατίδιό του, ό,τι δηλαδή απέμενε από την παλιά ένδοξη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ενώ ήξερε πως η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη. Αν ήθελε, μπορούσε να γλιτώσει τη ζωή του, να παραδοθεί στον εχθρό και ν’ αποφύγει την καταστροφή, μα δεν το έπραξε· έπεσε αμυνόμενος με το σπαθί στο χέρι μαζί με τους στρατιώτες του, ένας ανώνυμος ήρωας.

Ο Παλαιολόγος είχε ηρωικό τέλος και μαχόταν μέχρι και την τελευταία στιγμή της ζωής του. Υπάρχουν στη σύγχρονη κοινωνία ανάλογες προσωπικότητες σαν και αυτόν;

Ασφαλώς υπάρχουν κι άλλες παρόμοιες μορφές στην ελληνική και στην παγκόσμια Ιστορία που αγωνίστηκαν και πάλεψαν για την πατρίδα τους, την πίστη τους, τα ιδανικά τους, πέφτοντας ηρωικά στο πεδίο της μάχης ή πεθαίνοντας στα χέρια των εχθρών τους, ενώ είχαν τη δυνατότητα ν’ αποφύγουν το θάνατο, αν κάθονταν ήσυχοι στο σπιτάκι τους. Μερικοί ανήκουν στην αρχαιότητα, άλλοι στη σύγχρονη εποχή. Θυμίζω τον Λεωνίδα στις Θερμοπύλες, τον Αθανάσιο Διάκο στην Αλαμάνα, τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, τον Ρήγα Φεραίο, τον Λορέντζο Μαβίλη, τον Εμιλιάνο Ζαπάτα, τον Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, τον Άρη Βελουχιώτη, τον Ερνέστο Γκεβάρα.

Η 29η Μαΐου 1453 θεωρείται από τις πιο αποφράδες ημέρες του έθνους μας. Τι αντιπροσωπεύει όμως η ίδια ημέρα για τους Τούρκους;

Αν για τους Έλληνες η Άλωση της Πόλης είναι πτώση, μια αποφράδα μέρα, για τους Τούρκους είναι κατάκτηση, μια μέρα θριάμβου. Ασφαλώς έχουν δίκιο να θριαμβολογούν· κατέκτησαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία που κάποτε εκτεινόταν από την Ιβηρική Χερσόνησο ως την Αφρική και την κεντρική Ασία, εγκαθιστώντας την εξουσία τους πάνω σε πανάρχαιους λαούς και τόπους. Δεν είναι τυχαίο που οι Οθωμανοί σουλτάνοι, με πρώτο τον Μωάμεθ, θεωρούσαν την αυτοκρατορία τους συνέχεια της Βυζαντινής.

Ο Μωάμεθ ο Πορθητής κατάφερε και άλωσε την Πόλη. Γράφετε ότι διέλυσε την αγάπη μεταξύ του τουρκικού και του ελληνικού λαού. Ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Μωάμεθ;

Ο Μωάμεθ, ο πορθητής της Πόλης, ο Φατίχ, είναι μια μεγάλη μορφή της τουρκικής, μα και της παγκόσμιας Ιστορίας. Χάρη στο πείσμα του και στο δυναμισμό του, κατάφερε να αλώσει την μέχρι τότε ισχυρή πόλη με τα απόρθητα τείχη. Ήταν άγριος και φιλόδοξος, είχε πάρει ελληνική παιδεία και θαύμαζε τον Μέγα Αλέξανδρο, τον κατακτητή. Ωστόσο, το τέλος του ήταν θλιβερό. Τη στιγμή του θανάτου του ήταν 49 χρονών, ακριβώς όσο και ο Κωνσταντίνος. Η υγεία του ήταν σε άθλια κατάσταση, οι εκστρατείες τον είχαν φθείρει, είχε καταντήσει σκιά του εαυτού του. Χτυπημένος από ουρική αρθρίτιδα και από παραμορφωτική παχυσαρκία, είχε απομονωθεί στο παλάτι Τοπκαπί. Όσοι ήρθαν σ’ επαφή μαζί του τον περιγράφουν ως τερατόμορφο, δυσκίνητο, με οιδήματα στα πόδια. Ξαπλωμένος στο κρεβάτι με πόνους στο στομάχι, πέθανε ύστερα από αγωνιώδες μαρτύριο. Λέγεται πως δηλητηριάστηκε από τον προσωπικό του γιατρό κι έναν Πέρση θεραπευτή.

Η Κωνσταντινούπολη, λέει η παράδοση, έπεσε γιατί οι Τούρκοι μπήκαν από την Κερκόπορτα. Τα προβλήματα όμως της άμυνας της Πόλης την έκαναν ευάλωτη. Ο Παλαιολόγος, αλλά και οι επιτελείς του πίστευαν ότι μπορούν να σωθούν από την τουρκική λαίλαπα;

Την Κερκόπορτα, ως είσοδο των Οθωμανών στην Πόλη, την αναφέρει μόνο ο Δούκας, οι άλλοι χρονικογράφοι δεν τη μνημονεύουν. Έτσι κι αλλιώς, η Πόλη ήταν καταδικασμένη, την πολιορκούσαν μυριάδες καλά εξοπλισμένοι στρατιώτες, αποφασισμένοι να την κατακτήσουν και να τη λαφυραγωγήσουν. Δεν υπήρχε καμιά ελπίδα από τη στιγμή που οι Δυτικές δυνάμεις, η Βενετία και η Γένοβα, δεν ήταν διατεθειμένες να σπεύσουν να βοηθήσουν τους πολιορκημένους με στρατό και στόλο. Ο Παλαιολόγος με τους επιτελείς του γνώριζαν τις δυνατότητές τους και τις αντοχές τους, κι έτρεφαν την ελπίδα πως τα ισχυρά τείχη θα τους προστάτευαν. Κατά βάθος, δεν πίστευαν πως θα σωθούν, αφού έπρεπε να πολεμήσουν υπέρτερους εχθρούς. Ήξεραν λοιπόν πως ήταν καταδικασμένοι. Κι όμως δεν εγκατέλειψαν τη μάχη. Η υπεράσπιση της πόλης ήταν γι’ αυτούς θέμα τιμής και αξιοπρέπειας.

Ο μύθος του μαρμαρωμένου βασιλιά είναι από τους ωραιότερους στην ιστορία μας. Γιατί η παράδοση έπλασε αυτή την επινόηση;

Ένας μύθος που πλάστηκε αμέσως μετά την Άλωση λέει πως ο Κωνσταντίνος δε σκοτώθηκε, πως απλώς τον άρπαξε ένας άγγελος και τον οδήγησε σε μια σπηλιά στη Χρυσόπορτα. Εκεί αποκοιμήθηκε και μαρμάρωσε, μα κάποια μέρα, λέει, ο άγγελος θα τον ξυπνούσε, οπότε θα έμπαινε στην Πόλη, θα ’διωχνε τους Τούρκους και θα τους πήγαινε μέχρι την Κόκκινη Μηλιά. Τέτοιοι μύθοι βασιλιάδων και ηρώων που δεν πεθαίνουν, αλλά κοιμούνται για να ξυπνήσουν και να ξεσηκώσουν τα πλήθη ήταν διαδεδομένοι στους λαούς της Ευρώπης, μα και στους Εβραίους της Παλαιάς Διαθήκης. Άρα κι εδώ ο σκοπός του μύθου είναι σαφής: έπρεπε να διατηρηθεί ψηλά το φρόνημα των υποδούλων, να μείνει ζωντανή η ελπίδα για καλύτερες μέρες, για απελευθέρωση και νέο ξεκίνημα.

Διαβάζοντας το βιογραφικό σας ανακάλυψα ότι το πιο ιστορικό βιβλίο που έχετε γράψει είναι το καινούργιο σας μυθιστόρημα. Αλήθεια, σας αρέσει το ιστορικό μυθιστόρημα;

Ναι, είναι το πιο ιστορικό μου μυθιστόρημα, που όμως δεν είναι μυθιστόρημα αλλά μυθιστορηματικό χρονικό. Μιλάω για ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, σχολιάζοντάς τα, δηλαδή τα αφηγούμαι με τον δικό μου τρόπο. Η ματιά μου είναι αιρετική. Για μένα ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ήταν ένας αγωνιστής μα και ένας επαναστάτης, με ό,τι σημαίνει αυτό. Ήταν όμως άτυχος, ανέλαβε την εξουσία σε μια δύσκολη στιγμή για το Βυζάντιο. Άτυχος σε όλα, ακόμα και στο γάμο, ακόμα και στον έρωτα, έμεινε δυο φορές χήρος και η τελευταία γυναίκα της ζωής του, η Άννα Νοταρά, τον εγκατέλειψε λίγο πριν από την πτώση της Κωνσταντινούπολης και διέφυγε στη Δύση. Ήταν επίσης και οραματιστής: σκόπευε να προβεί σε ριζικές αλλαγές στο μικρό κράτος του, ώστε να το καταστήσει ισχυρό. Δεν πρόλαβε. Όχι, γενικά δε μου αρέσουν τα ιστορικά μυθιστορήματα, τα περισσότερα είναι παρωχημένα, αισθάνομαι εξαπατημένος. Μου αρέσουν όμως τα ιστορικά βιβλία όλων των εποχών.

Ποια περίοδος της ελληνικής ιστορίας σάς αρέσει περισσότερο;

Ενδιαφέρομαι για την ιστορία του εικοστού αιώνα. Επειδή είμαι παιδί αυτού του αιώνα. Κι εδώ που τα λέμε, η εποχή μας έχει να επιδείξει αγώνες, ηρωισμούς, θυσίες και αυτοθυσίες.

Διαβάζουν οι Έλληνες την ελληνική ιστορία;

Ναι, οι Έλληνες διαβάζουν ιστορικά βιβλία, σήμερα περισσότερο από ποτέ. Πολλοί άντρες αναγνώστες διαβάζουν μόνο τέτοια βιβλία και καθόλου λογοτεχνία, σε αντίθεση με τις γυναίκες, που διαβάζουν πολλή λογοτεχνία και ελάχιστη Ιστορία.

Ποιο ιστορικό βιβλίο διαβάσατε τελευταία και σας έκανε εντύπωση;

Ξεχωρίζω το βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη 1821: η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε, στο οποίο μιλάει για τη γέννηση του ελληνικού κράτους μετά την επανάσταση του 1821 και τη συμβολή σε αυτό του Καποδίστρια – άλλη τραγική προσωπικότητα.

Ζωή και θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
Φίλιππος Φιλίππου
Ψυχογιός
372 σελ.
Τιμή € 16,60

Twitter