Κατά τον Ρανσιέρ, η χειραφέτηση ξεκινά όταν αμφισβητήσουμε την αντίθεση ανάμεσα στη θέαση και τη δράση, όταν κατανοήσουμε ότι τα προφανή δεδομένα που δομούν έτσι τις σχέσεις ανάμεσα στον λόγο, την παρατήρηση και την πράξη ανήκουν τα ίδια στη δομή της κυριαρχίας και της υποταγής. Ξεκινά όταν κατανοήσουμε ότι και η θέαση είναι μια δράση που επιβεβαιώνει ή μετασχηματίζει την κατανομή των θέσεων. Ο θεατής δρα και αυτός, όπως ο μαθητής ή ο επιστήμονας. Παρατηρεί, επιλέγει, συγκρίνει, ερμηνεύει. Συνδέει αυτό που βλέπει με πολλά άλλα πράγματα που έχει δει σε άλλες σκηνές, σε άλλους τόπους. Συνθέτει το δικό του ποίημα με τα στοιχεία του ποιήματος που έχει μπροστά του. Συμμετέχει στην παράσταση αναπλάθοντάς τη με τον δικό του τρόπο, καθώς παραμερίζει, για παράδειγμα, τη ζωτική ενέργεια που θέλει να μεταδώσει η παράσταση για να την καταστήσει μια καθαρή εικόνα και να συνδέσει αυτή την καθαρή εικόνα με μια ιστορία που διάβασε ή ονειρεύτηκε, που έζησε ή επινόησε. Είναι έτσι ταυτόχρονα απόμακρος θεατής και ενεργός ερμηνευτής του θεάματος που του παρουσιάζεται.

Αυτό το σημείο είναι ουσιώδες: οι θεατές βλέπουν, νιώθουν και κατανοούν κάτι εφόσον συνθέτουν το δικό τους ποίημα, όπως το κάνουν με τον τρόπο τους οι δραματουργοί, οι σκηνοθέτες, οι χορευτές ή οι περφόρμερ. Παρατηρήστε μόνο την κινητικότητα του βλέμματος και των εκφράσεων των θεατών σε ένα παραδοσιακό σιιτικό θρησκευτικό δράμα (Tazieh) που μνημονεύει τον θάνατο του ιμάμ Χουσεΐν, όπως τις συλλαμβάνει η κάμερα του Αμπάς Κιαροστάμι. Ο δραματουργός ή ο σκηνοθέτης θα ήθελαν οι θεατές να δουν το χ και να αισθανθούν το ψ, να κατανοήσουν το α και να συναγάγουν το β συμπέρασμα. Αυτή είναι η λογική του δασκάλου που αποβλακώνει, η λογική της ευθείας, ταυτόσημης μετάδοσης: υπάρχει κάτι, μια γνώση, μια ικανότητα, μια ενέργεια που βρίσκεται σε μια πλευρά –σε ένα σώμα ή ένα πνεύμα– και θα πρέπει να περάσει σε μια άλλη. Ο μαθητής πρέπει να μάθει αυτό που θα του διδάξει ο δάσκαλος. Ο θεατής πρέπει να δει αυτό που τον κάνει να βλέπει ο σκηνοθέτης. Θα πρέπει να νιώσει την ενέργεια που του μεταδίδει. Στην ταυτότητα της αιτίας και του αποτελέσματος που βρίσκεται στην καρδιά της αποβλακωτικής λογικής, η χειραφέτηση αντιτάσσει τον διαχωρισμό τους. Αυτό είναι το νόημα του παραδόξου του αδαούς δασκάλου: ο μαθητής μαθαίνει από τον δάσκαλο κάτι που δεν γνωρίζει ούτε ο ίδιος ο δάσκαλος. Το μαθαίνει ως αποτέλεσμα της διδασκαλίας που τον υποχρεώνει να ερευνήσει και να επαληθεύσει αυτή την έρευνα. Αλλά δεν μαθαίνει τη γνώση του δασκάλου.

Ο χειραφετημένος θεατής
Ζακ Ρανσιέρ
μετάφραση: Αλέξανδρος Κιουπκιολής
Εκκρεμές
166 σελ.
Τιμή € 15,12

Twitter