fbpx
«Δύο αυτοκτονίες» του Φιόντορ Ντοστογέφσκι

«Δύο αυτοκτονίες» του Φιόντορ Ντοστογέφσκι

μετάφραση: Ελένη Κατσιώλη

Το διήγημα «Δύο αυτοκτονίες» δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 1876 στο Ημερολόγιο του συγγραφέα, το μηνιαίο φιλοσοφικό και λογοτεχνικό περιοδικό που εξέδιδε ο Φ. Ντοστογέφσκι από το 1876 έως το 1877 και από το 1880 έως το 1881. Η σύλληψη και πραγμάτωση αυτού του λογοτεχνικού περιοδικού, σύμφωνα με την άποψη ειδικών, είναι μοναδική στην ιστορία όχι μόνο της Ρωσίας αλλά και της δημοσιογραφίας.

Τα γεγονότα που του έδωσαν τα ερεθίσματα προέρχονταν από τον Τύπο. Η αριστοκράτισσα Ελιζαβέτα Αλεξάντροβα Γκέρτσεν αυτοκτόνησε από πλήξη στη Φλωρεντία τον Δεκέμβριο του 1875, σε ηλικία 17 ετών, ενώ η πληβεία Μαρία Μπορίσοβα αυτοκτόνησε από ανέχεια. Το πρόσωπο της Μπορίσοβα έγινε πρότυπο για την ηρωίδα του φανταστικού διηγήματος που κυκλοφορεί σε ελληνικές μεταφράσεις ως Ένα γλυκό κορίτσι ή Η ήμερη – εγώ θα προτιμήσω τον τίτλο Η καλοσυνάτη.

Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα της δημοσιογράφου Σιμόνοβα-Χοχριάκοβα: «Ο Φιόντορ Μιχαΐλοβιτς (Ντοστογέφσκι) ήταν ο μοναδικός άνθρωπος που έδωσε προσοχή στις αυτοκτονίες. Τις ομαδοποιούσε και έβγαζε συμπεράσματα παρατηρώντας, ως συνήθως, σε βάθος και με σοβαρότητα το θέμα».

Δύο αυτοκτονίες

Πρόσφατα έτυχε να μιλήσω μ’ έναν δικό μας συγγραφέα, έναν μεγάλο λογοτέχνη, για το κωμικό στοιχείο στη ζωή, για τη δυσκολία να το καθορίσεις, να το προσδιορίσεις με τα σωστά λόγια. Και του επισήμανα, ειδικά πάνω σε αυτό, ότι είναι κάπου σαράντα χρόνια που γνωρίζω το έργο του Γκριμπογέντοφ Συμφορά από το πολύ μυαλό, και μόνο φέτος κατάλαβα σωστά έναν από τους πιο λαμπρούς τύπους αυτής της κωμωδίας, τον Μολτσάλιν, και τον κατάλαβα όταν ακριβώς διάβασα ένα σατιρικό δοκίμιο του συγγραφέα που τον περιέγραφε και εξηγούσε τον χαρακτήρα του. (Κι εγώ θα μελετήσω κάποτε τον Μολτσάλιν, αυτή η υπόθεση έχει περιεχόμενο).

«Το φαντάζεστε» μου είπε εντελώς ξαφνικά ο συνομιλητής μου, προφανώς έκπληκτος από την ιδέα του «πως ό,τι κι αν έχετε γράψει ή έχετε συμπεράνει ή έχετε επισημάνει στο έργο σας δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτά που γίνονται στην πραγματικότητα; Αυτό που θα περιγράψετε θα βγει πιο άτονο. Λοιπόν, πώς είναι δυνατόν να πιστεύετε ότι οδηγήσατε το έργο σας στην πιο κωμική κατάσταση της ζωής και ότι πιάσατε την πιο γκροτέσκα πλευρά της – αυτό ούτε κατά διάνοια δεν συμβαίνει! Στην πραγματικότητα, η ζωή, πάνω στο ίδιο θέμα, παρουσιάζει τέτοιες καταστάσεις που δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει η φαντασία σας!...»

Αυτό το ήξερα ήδη από το ’46 (1846), όταν άρχισα να γράφω, ίσως και νωρίτερα, και είναι γεγονός ότι πολλές φορές μού προξενούσε κατάπληξη, μέχρι αμηχανίας, αν η τέχνη με την προφανή αδυναμία της μπορεί να φανεί χρήσιμη. Και αλήθεια, παρατηρήστε κάποιο στοιχείο που δεν χτυπάει τόσο με την πρώτη ματιά, και αν διαθέτετε αυτή την ικανότητα, θα δείτε ένα βάθος που δεν υπάρχει ούτε στον Σαίξπηρ. Εδώ, λοιπόν, είναι το όλο θέμα: ποιο βλέμμα και ποιος έχει αυτή την ικανότητα; Αφού δεν αρκεί από μόνο του για να δημιουργήσεις και να γράψεις ένα συγγραφικό έργο, αλλά θα πρέπει να επιλέξεις κι ένα γεγονός που να χρειάζεται καλλιτεχνικό βλέμμα. Για κάποιον παρατηρητή, όλα τα φαινόμενα της ζωής περνούν με συγκινητική απλότητα και είναι εντελώς κατανοητά, τόσο που δεν αξίζει να τα εξετάζεις. Ένας άλλος, για το ίδιο γεγονός, πράττει αλλιώς, γιατί δεν έχει τις δυνάμεις να συνθέσει, να τακτοποιήσει, να τραβήξει μια ευθεία γραμμή και να ησυχάσει, αλλά καταφεύγει σε ένα διαφορετικό είδος απλοποίησης και έτσι απλά βάζει μια σφαίρα στον κρόταφο, για να τα σβήσει όλα μεμιάς από το βασανισμένο του μυαλό. Αυτές είναι δύο ακραίες θέσεις που όμως ανάμεσά τους βρίσκεται ολόκληρη η ανθρώπινη σκέψη. Εννοείται, βέβαια, ότι ποτέ δεν θα εξαντλήσουμε ένα φαινόμενο εξ ολοκλήρου, δεν θα βρούμε το τέλος ή την αρχή του. Βλέπουμε μόνο το ζωτικό υλικό που πάντα ρέει, αλλά και αυτό το βλέπουμε επιφανειακά, ενώ το τέλος και η αρχή του φαινομένου εξακολουθούν να παραμένουν για τον άνθρωπο στη φαντασία.

Παρεμπιπτόντως, ένας αξιοσέβαστος φίλος μού έγραψε το καλοκαίρι για μια περίεργη ανεξιχνίαστη αυτοκτονία, και από τότε θέλω να μιλάω γι’ αυτή. Όλα τα εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά της ήταν ένα αίνιγμα. Εγώ, με την ιδιότητα της ανθρώπινης φύσης, προσπάθησα να λύσω αυτό το αίνιγμα, «να εντοπίσω κάτι και να βρω μιαν άκρη». Η αυτόχειρας ήταν μια νεαρή κοπέλα όχι μεγαλύτερη από είκοσι τριών ή είκοσι τεσσάρων ετών, γεννημένη στο εξωτερικό –κόρη ενός πάρα πολύ γνωστού Ρώσου εμιγκρέ– με ρώσικο αίμα αλλά σχεδόν καθόλου Ρωσίδα στην ανατροφή. Μου φαίνεται ότι οι εφημερίδες είχαν αναφερθεί και άλλοτε σ’ αυτή. Τώρα όμως υπήρχαν πολύ περίεργες λεπτομέρειες: «Έβρεξε ένα βαμβάκι με χλωροφόρμιο, το έβαλε στο πρόσωπό της και ξάπλωσε στο κρεβάτι… Έτσι και πέθανε». Πριν από τον θάνατό της έγραψε το παρακάτω σημείωμα:

«Je m’en vais entreprendre un long voyage. Si cela ne réussit pas qu’on se rassemble pour fêter ma résurrection avec du Clicquot. Si cela réussit, je prie qu’on ne me laisse enterrer que tout à fait morte, puisqu’il est très désagréable de se réveiller dans un cercueil sous terra. Ce n’est pas Chic!»

Αυτό σημαίνει:

«Θα κάνω ένα μεγάλο ταξίδι. Αν δεν πετύχει, να συγκεντρωθούν για να γιορτάσουν την ανάστασή μου με σαμπάνια Κλικό. Αν πετύχει, παρακαλώ να με θάψουν όταν θα είμαι εντελώς πεθαμένη, γιατί είναι πολύ δυσάρεστο να ξυπνάς μέσα σε ένα φέρετρο κάτω από τη γη. Δεν είναι σικ!»

Σε αυτό το άσχημο, τραχύ σικ, κατά την άποψή μου, ακούγεται η οργή, ο θυμός – αλλά γιατί θυμός; Είναι προφανές ότι μόνο οι άξεστες φύσεις αυτοκτονούν για υλικούς, εξωτερικούς λόγους και από το ύφος του σημειώματος δεν φαίνεται ότι είχε τέτοιους λόγους για να αγανακτήσει. Και τότε από πού προέρχεται αυτή η αγανάκτηση, μήπως το έκανε από πλήξη ή από το κενό που ένιωθε; Αυτοκτονούν οι πολύ γνωστοί μας κριτές και μηδενιστές που είναι αγανακτισμένοι από τη «βλακώδη» εμφάνιση του ανθρώπου στη γη, από το αδέξιο γεγονός αυτής της εμφάνισης, από την τυραννία των συντηρητικών απόψεων με τις οποίες δεν μπορείς να συμβιβαστείς. Εδώ όμως ακούγεται μια ψυχή αγανακτισμένη από την «πλήξη» που βιώνει στο σπίτι του πατέρα της από την παιδική της ηλικία, και δεν την αντέχει άλλο. Και το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι πέθανε, φυσικά, χωρίς κανένα σαφή προβληματισμό. Πιθανόν να μην είχε συνειδητό προβληματισμό, των έτσι επονομαζόμενων ερωτημάτων, για το νόημα της ζωής∙ ό,τι μάθαινε στην παιδική της ηλικία να το πίστευε κατευθείαν, κατά λέξη, αυτό, μάλλον, είναι σίγουρο. Δηλαδή, πέθανε απλώς από «κατάθλιψη και βαρεμάρα», από ασυνείδητες ανησυχίες, όπως λένε, και έτσι ασυνείδητα της έγινε αποπνικτικό να ζει, σαν να μην της επαρκούσε ο αέρας. Η ψυχή δεν άντεξε την πλήξη και ασυνείδητα απαίτησε κάτι πιο σύνθετο…

Έναν μήνα πριν, σε όλες τις εφημερίδες της Πετρούπολης εμφανίστηκαν μερικές σειρές για μια αυτοκτονία: έπεσε από το παράθυρο του τέταρτου ορόφου μια φτωχή νέα κοπέλα, ράφτρα, «επειδή δεν έβρισκε δουλειά για να ζήσει». Πρόσθεταν ότι έπεσε κρατώντας μια εικόνα. Αυτή η εικόνα που κρατούσε στο χέρι ήταν ένα ακόμα παράξενο και πρωτοφανές χαρακτηριστικό της αυτοκτονίας. Ήταν μια αυτοκτονία κάπως μειλίχια και ταπεινή. Και εδώ ήταν προφανές ότι δεν υπήρχε κανένα παράπονο και καμιά μομφή. Απλά της ήταν αδύνατο να ζήσει. «Ο Θεός δεν ήθελε» και πέθανε ενώ προσευχόταν. Για διάφορα πράγματα που με την πρώτη ματιά φαίνονται απλά, δεν μπορείς να πάψεις να σκέφτεσαι ότι έχεις κι εσύ κάποια ευθύνη. Αυτή η πράα ψυχή που κατέστρεψε άθελα τον εαυτό της μου βασανίζει το μυαλό. Και είναι αυτός ο θάνατος που μου θύμισε την καλοκαιρινή δημοσίευση για την αυτοκτονία της κόρης του εμιγκρέ. Όμως αυτές οι δύο διαφορετικές υπάρξεις είναι ακριβώς σαν να προέρχονται από δύο διαφορετικούς πλανήτες! Και πόσο διαφορετικοί είναι αυτοί οι θάνατοι! Και ποια από τις δυο ψυχές να υπέφερε περισσότερο πάνω στη γη, υπό την προϋπόθεση ότι μια τέτοια άχρηστη ερώτηση είναι ευπρεπής και επιτρέπεται;

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ > ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
«Χορεύτρια στον Παρθενώνα» του Πέτρου Γκάτζια

«Και τι έχετε να πείτε εσείς οι νέοι; Τι έχετε να διηγηθείτε; Κάποτε γίνονταν πράγματα. Υπήρχαν προσωπικότητες, γεγονότα. Είχες κάτι να αφηγηθείς σε κάποιον προτού αφήσεις αυτόν τον κόσμο. Τώρα,...

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ > ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
«Το μέντιουμ» του Γιώργου Μυλωνά

Τις περισσότερες ώρες τα Σαββατοκύριακα, που έμενα στους δικούς μου, τις περνούσα στο μπαλκόνι. Το έβρεχα με το λάστιχο για να καθαρίσει από το καυσαέριο που είχε μαζευτεί μέσα στην εβδομάδα και...

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ > ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
«Τα δύσκολα, θαλασσινά ταξίδια» του Βασίλη Κόκκοτα

Εκείνα τα χρόνια, για να κάνεις ένα μακρινό ταξίδι στη θάλασσα, έπρεπε να προετοιμαστείς σωστά και για αρκετό καιρό: να συγκεντρώσεις όλες τις απαραίτητες προμήθειες, να δημιουργήσεις τις κατάλληλες επαφές, να πάρεις...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.