Honoré de Balzac: «Μασιμίλα Ντόνι»
Αποτελεί πάντα ευχάριστο γεγονός η κυκλοφορία και επανακυκλοφορία κλασικών συγγραφέων στα ελληνικά. Το έχουμε ξαναγράψει. Πόσο δε μάλλον που στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ και το βιβλίο του Μασιμίλα Ντόνι, σε μετάφραση των Βάσω Παπαντωνίου και Βασίλη Βασιλικού, από τη σειρά Aldina των Εκδόσεων Gutenberg, σε μια πολύ προσεγμένη έκδοση που περιλαμβάνει μια εκπληκτική Εισαγωγή του Max Milner για το συγκεκριμένο έργο, σε μετάφραση της Έφης Κορομηλά, και δύο Επίμετρα του Στέφαν Τσβάιχ για τον Μπαλζάκ, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού. Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε πως η συγκεκριμένη μετάφραση του κειμένου πρωτοκυκλοφόρησε το μακρινό 1995 από τις Εκδόσεις Λιβάνη, ενώ τα Επίμετρα αφορούν γενικότερα την Ανθρώπινη Κωμωδία του Μπαλζάκ και τα Πρόσωπα ως χαρακτήρες αυτής, προερχόμενα από τη σχετική μελέτη του Τσβάιχ για τους Μπαλζάκ, Ντίκενς και Ντοστογιέφσκι, αμετάφραστη στα ελληνικά.
Η ιστορία, που εξελίσσεται στη Βενετία του 1820, έχει ως εξής: ο νεαρός πρίγκιπας του Βαρέζε, Εμίλιο Μέμι, τρέφει έναν βαθύ και πλατωνικό έρωτα, μια εξαιρετικά ιδιόμορφη αγάπη για την εικοσάχρονη δούκισσα Μασιμίλα Ντόνι, σύζυγο του δούκα Κατανέο, ενός πάμπλουτου γέρου, φιλήδονου και εραστή της όπερας, που την παντρεύτηκε μόνο και μόνο για να αποκτήσει τον τίτλο τιμής. Ο Κατανέο είναι ταυτόχρονα και προστάτης της νεαρότερης και περίφημης τραγουδίστριας της όπερας Ντίντι, με την οποία καταφθάνει στη Βενετία για να τραγουδήσει στην όπερα του Ροσίνι Ο Μωυσής στην Αίγυπτο. Εξαιτίας μιας παρεξήγησης, ο Εμίλιο συναντιέται με την Ντίντι στο παλάτι του, που είχε ενοικιαστεί, εν αγνοία του, στον Κατανέο ως κατάλυμα αυτού και της Ντίντι, ενώ η τελευταία τον ερωτεύεται και τελικά τον αποπλανεί – δις σε όλο το βιβλίο. Ακολουθεί μια μακροσκελέστατη περιγραφή της όπερας του Ροσίνι διά στόματος Μασιμίλα σε έναν Γάλλο γιατρό που κάθεται στο προσωπικό της θεωρείο μαζί της. Στο τέλος, ο Εμίλιο αποδέχεται τις χαρές της «πανδήμου και ουράνιας Αφροδίτης», που αφορούν τη Μασιμίλα.
Το συγκεκριμένο έργο του μετρ της Ανθρώπινης Κωμωδίας εντάσσεται στις Φιλοσοφικές Μελέτες αυτής και βρίθει ιδιαιτεροτήτων. Εδώ θα συναντήσουμε έναν κάπως διαφορετικό Μπαλζάκ, σε σχέση με το πώς τον έχουμε συνηθίσει από τα κλασικά του έργα. Μέσα από μια ιστορία πλατωνικής αγάπης αρχικά, ο Μπαλζάκ μάς παραδίδει ένα κείμενο γεμάτο μουσική και όπερα, διανθισμένο από συμπεράσματα σχετικά με τα ήθη, τον αυθορμητισμό, την ανυποκρισία, το κυρίαρχο αίσθημα, δεδομένα που αναγνώρισε στην Ιταλία που επισκέφθηκε το 1837. Πώς, λοιπόν, επήλθε ο συγκερασμός αυτών των δύο δεδομένων, όπερας και πλατωνικού έρωτα, και δημιουργήθηκε η Μασιμίλα Ντόνι;
Μέσα από μια ιστορία πλατωνικής αγάπης αρχικά, ο Μπαλζάκ μάς παραδίδει ένα κείμενο γεμάτο μουσική και όπερα, διανθισμένο από συμπεράσματα σχετικά με τα ήθη, τον αυθορμητισμό, την ανυποκρισία, το κυρίαρχο αίσθημα, δεδομένα που αναγνώρισε στην Ιταλία που επισκέφθηκε το 1837
Αρχικά ο καφεϊνομανής συγγραφέας θέλησε να φτιάξει ένα βιβλίο καλύτερο του Γκαμπαρά ή Η ανθρώπινη φωνή, μάλλον εξαιτίας της αποτυχημένης μερικής αποκατάστασης του αρχικού κειμένου από τον γραμματέα του, ύστερα από την καταστροφή που υπέστη το κείμενο από φωτιά στο τυπογραφείο. Αφετέρου η ιδέα του για έναν άντρα που πηγαίνει με εταίρες αλλά αποδεικνύεται ανίκανος να ικανοποιήσει τη γυναίκα που πραγματικά αγαπά, υπάρχει ως σημείωση στο Σημειωματάριο των Φιλοσοφικών Μελετών του, ήδη από το 1834. Πρόκειται για θέμα στο οποίο επανέρχεται και σε άλλα του βιβλία. Το ταξίδι του εκείνη την εποχή του ’37 στην Ιταλία και ένα φλερτ με μια Ιταλίδα κυρία που δεν ευοδώθηκε, αλλά και η σύνθεση ανθρώπου και καλλιτέχνη, έτσι όπως την αναγνώρισε στην Ιταλία –τόσο διαφορετική από την αντίστοιχη των Παρισίων την εποχή εκείνη–, μάλλον τον έκαναν να συνδυάσει όλα τα δεδομένα για τη συγγραφή της Μασιμίλα Ντόνι.
Παραμένει, φυσικά, το «περίεργον» της υποθέσεως, του πώς δηλαδή ο Εμίλιο, που αρχικά έχει παραλύσει από τον εξιδανικευμένο έρωτα για τη Μασιμίλα, περνά στον σαρκικό. Και, φυσικά, θα ήταν λίγο και μικρό να αναφερθούμε μόνο στη μουσική μεταφορά που βοηθάει μεν να επισυμβεί κάτι τέτοιο, δίχως όμως να είναι και το μοναδικό δεδομένο. Κι εδώ ακριβώς βρίσκουμε εκείνο το κρυφό στοιχείο, που κάνει αυτό το κείμενο του Μπαλζάκ να απογειωθεί.
Όπως μας κατατοπίζει παραδειγματικά η Εισαγωγή, μόνο αν διαβάσουμε το συγκεκριμένο κείμενο μέσα από το πρίσμα των Φιλοσοφικών Μελετών της Ανθρώπινης Κωμωδίας θα καταλάβουμε επακριβώς τι ήθελε να πετύχει εδώ ο συγγραφέας. Αποτελεί ένα πολύ σημαντικό και αναπόσπαστο κομμάτι της φιλοσοφικής θεώρησής του γύρω από αυτό το ζήτημα, έτσι όπως το πραγματεύεται στον Γκαμπαρά, στη Σεραφίτα, στο Μαγικό Δέρμα, ακόμα και στην Εξαδέλφη Μπέτι, αλλά και γενικότερα στα βιβλία που απαρτίζουν το πρώτο μέρος των Φιλοσοφικών Μελετών. «Η ανικανότητα (του Εμίλιο και των άλλων παρόμοιων ηρώων του Μπαλζάκ) οφείλεται όχι τόσο σε έναν αμετανόητο ιδεαλισμό, που δεν τους επιτρέπει οποιαδήποτε επαφή με την ύλη (αν και θα μπορούσε να δοθεί και αυτή η ερμηνεία), όσο στον φόβο να θυσιάσουν με αυτή την επαφή, κάτι από την υπεραφθονία ζωής που έχουν εντός τους. Αυτός είναι και ο βαθιά κρυμμένος μέσα στην πραγματικότητα […] μύθος».
Παρά, δε, τον όποιο συσχετισμό του με άλλα βιβλία για την ανακάλυψη του βαθύτερου νοήματός του, το κείμενο παραμένει ένα απολαυστικό ανάγνωσμα του μεγάλου μετρ.
Μασιμίλα Ντόνι
Honoré de Balzac
μετάφραση: Βάσω Παπαντωνίου, Βασίλης Βασιλικός
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
193 σελ.
ISBN 978-960-01-1929-9
Τιμή €11,00
