Όταν το πρώτο σου μυθιστόρημα έχει πάει απλώς καλά σε πωλήσεις το 2014 και το δεύτερο, ενώ αρχικά έχει πουλήσει ελάχιστα αντίτυπα, πλην όμως βρίσκεται, ω του θαύματος(;), στη βραχεία λίστα του βραβείου Booker για το 2016 και, κατ’ επέκταση, γνωρίζει επιτυχία εξαιτίας αυτού, τότε κάτι σημαίνει. Σε αυτή την περίπτωση ανήκει ο Σκότος συγγραφέας Γκρέαμ Μακρέι Μπέρνετ, με το βιβλίο του Το ματωμένο του έργο και μάλλον η περίπτωσή του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ειδική. Γιατί θα πρέπει να διερευνήσουμε τι ήταν εκείνο που τον οδήγησε από τα ελάχιστα αντίτυπα που αρχικά είχε πουλήσει το βιβλίο άμα τη εκδώσει του το 2015 –ούτε πεντακόσια τον αριθμό αν δεν απατώμαι, σχεδόν ελάχιστα για τα εκεί εκδοτικά δεδομένα– στη βραχεία λίστα του Booker και, κατ’ επέκταση, στην επιτυχία, καίτοι δεν βραβεύθηκε στο τέλος. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως η έκδοση του βιβλίου έγινε από έναν σχετικά μικρό εκδοτικό οίκο και μάλλον ασήμαντο στη Γηραιά Αλβιόνα, που όμως είχε «το μάτι» να διακρίνει πού θα μπορούσε να φτάσει αυτό το βιβλίο – και δεν έπεσε έξω.

Τι είναι λοιπόν εκείνο το χαρακτηριστικό που έκανε αυτό το βιβλίο να ξεχωρίσει; Πολύ απλά είναι αυτό το στοιχείο που όλοι ανεξαιρέτως οι συγγραφείς επιθυμούν να επιτύχουν με την πρώτη – φευ, όμως, δύσκολα τα καταφέρνουν. Να στήσουν ένα ολοκληρωμένο και πλήρες λογοτεχνικό σκηνικό και μυθιστορηματικό σύμπαν και να εντάξουν εκεί μέσα τη βασική τους ιστορία. Κι αυτό το πετυχαίνει ο Γκ. Μ. Μπέρνετ με τη φαινομενική αποδόμηση της ιστορίας του με καταθέσεις μαρτύρων, χάρτες, ιατρικές εκθέσεις, αποσπάσματα επιστημονικών έργων της εποχής, αποσπάσματα από δίκη, την προσωπική εκδοχή του δολοφόνου και, τέλος, συμπερασματικά, με την ολική αναδόμηση της ιστορίας μυθιστορηματικά. Κι όλα αυτά σε μόλις 386 σελίδες στην ελληνική έκδοση. Κατόρθωμα; Μάλλον!

Βάζοντας το χέρι μας στη φωτιά θα λέγαμε πως σε αυτό το σχήμα τον οδήγησε περισσότερο το είδος της ιστορίας που επέλεξε να αφηγηθεί. Πρόκειται για ένα αστυνομικής υφής μυθιστόρημα –εύκολα, σήμερα, θα μπορούσαμε να το εντάξουμε σε αυτό το είδος–, καίτοι όλα τα δεδομένα, ήτοι οι επίμαχοι φόνοι, μας είναι ευθύς εξ αρχής γνωστοί, όπως και εκείνοι που τους διέπραξαν. Διότι δεν αφορά ακριβώς αυτό τον συγγραφέα. Σκοπός του δεν είναι να στήσει ένα κλασικό αστυνομικό αφήγημα. Στόχος του είναι αν όχι μια παράθεση του διπόλου καλό-κακό –βάσιμα δεδομένα για ένα αστυνομικό–, να διερευνήσει περισσότερο τη φύση της αλήθειας πάνω σε γεγονότα που, αν και μοιάζουν ξεκάθαρα, οι διαφορετικές οπτικές που παραθέτει τα θέτουν υπό αίρεση. Και φυσικά το μυθιστόρημα ενδείκνυται για κάτι τέτοιο. Όπως και η εποχή που επέλεξε να στήσει το σκηνικό του. Διότι η διερεύνηση της αλήθειας σε ένα σύγχρονο σκηνικό θα δυσκόλευε περισσότερο ένα τέτοιο εγχείρημα, εξαιτίας διάφορων επιμέρους παραμέτρων που θα χρειαζόταν να λάβει υπόψιν του και να συμπεριλάβει σε ένα αστυνομικό αφήγημα. Στέφεται όμως αυτό το εγχείρημα με επιτυχία; 

Και ακριβώς εδώ είναι που κερδίζει το στοίχημα με το κείμενό του ο Μπέρνετ και το όλο εγχείρημα στέφεται με επιτυχία: Παραθέτοντάς μας πρισματικά την αλήθεια πετυχαίνει, εσκεμμένα, να την αποκρύψει.

Βρισκόμαστε, λοιπόν, στο 1869, σε μια απομονωμένη κοινότητα των Χάιλαντς της Σκοτίας και, συγκεκριμένα, στο Κολντούι του Ρος-σάιρ, όπου διαπράττεται ένα τριπλό φονικό από τον δεκαεπτάχρονο Ρόντερικ «Αράπη» Μακρέι σε βάρος τού εν είδει χωροφύλακα της κοινότητας Λάχλαν Μακένζι, γνωστού και ως Λάχλαν το Θεριό, και των δυο ανήλικων τέκνων του. Το βιβλίο ξεκινάει με έναν πρόλογο του συγγραφέα, όπου μας θέτει τους λογοτεχνικούς όρους με τους οποίους θα παίξει. Ξεκινάει με την ανακάλυψη αποκομμάτων εφημερίδων κι ενός χειρογράφου, σε κρατικά αρχεία της περιοχής, του δολοφόνου Ρόντερικ Μακρέι. Στη συνέχεια παραθέτει τις καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων ευθύς αμέσως μετά τη διάπραξη του τριπλού φονικού. Ακολουθεί η εκδοχή του Ρόντερικ Μακρέι, από το χειρόγραφο, που αποτελεί και το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Και έπονται ιατρικές εκθέσεις, η εκδοχή του ιατρού Τόμσον, ειδικού της εποχής σε εγκληματίες, η περιγραφή της δίκης με καταθέσεις μαρτύρων και ο επίλογος. Κι όλ’ αυτά διανθισμένα με ιστορικά, κοινωνικά και ανθρωπολογικά δεδομένα της εποχής, έτσι όπως μας τα μεταφέρει κυρίως η εκδοχή του Ρόντερικ, αλλά και επιστημονικά, σύμφωνα με τον «ειδικό» στην εγκληματολογική ανθρωπολογία της εποχής, ιατρό Τόμσον. Εδώ θα επισημάνουμε την καθαρότητα της οπτικής των πραγμάτων του Ρόντερικ Μακρέι από το χειρόγραφό του, γεγονός που τον θέτει αυτομάτως σε μια διαφορετική κατηγορία ανθρώπων, σε σχέση με τους υπόλοιπους της κοινότητας και της οικογένειάς του.

Γεγονός είναι πως, ό,τι και να πούμε παραπέρα, εν είδει συνόψεως για την ιστορία του βιβλίου, δεν θα είναι ακριβές – διότι αληθές θα είναι, σύμφωνα με τον συγγραφέα. Και ακριβώς εδώ είναι που κερδίζει το στοίχημα με το κείμενό του ο Μπέρνετ και το όλο εγχείρημα στέφεται με επιτυχία: Παραθέτοντάς μας πρισματικά την αλήθεια πετυχαίνει, εσκεμμένα, να την αποκρύψει. Όσο και να φαίνεται πως τη διερευνά με ό,τι παραθέτει προκειμένου να την αναδείξει. Αυτό είναι που κάνει εξαιρετικό το βιβλίο αυτό. Ενώ επιχειρεί συνεχώς να φιτιλιάζει ευσχήμως την όποια αλήθεια έχει παραθέσει λίγο πριν και επιλέξει ο αναγνώστης να ταυτιστεί, συνεχώς τον προκαλεί με νέα δεδομένα να πάρει εκ νέου θέση. Και στο τέλος αποδεικνύεται πως αλήθεια είναι το όλο ταξίδι ανάγνωσης του βιβλίου. Κι αυτό αποτελεί καλή λογοτεχνία.

Ο καλός και υποψιασμένος αναγνώστης, όμως, είναι περισσότερο οπαδός και λιγότερο φίλαθλος. Διαβάζει για να προσλάβει έντονα συναισθήματα, όπως ακριβώς ο οπαδός βλέπει μπάλα για να κερδίσει η ομάδα που υποστηρίζει και, τουλάχιστον, να ευχαριστηθεί. Έτσι κι εδώ, παίρνοντας θέση, εμείς θα ταχθούμε με τον Ρόντερικ Μακρέι, έτσι όπως ακριβώς αναφέρει ο ίδιος στο υποτιθέμενο χειρόγραφό του, μόλις στην αρχή της τρίτης παραγράφου: «Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι εκτέλεσα αυτές τις πράξεις με μοναδικό σκοπό να γλιτώσω τον πατέρα μου από τις δοκιμασίες που υφίστατο τον τελευταίο καιρό». Τρεις φόνοι, λοιπόν, που διαπράχθηκαν για λόγους αντεκδίκησης, δίχως ίχνος μνησικακίας!

Χρειάζεται λοιπόν να απονείμουμε τα εύσημα στις εκδόσεις Μεταίχμιο που μας σύστησαν τον Γκ. Μ. Μπέρνετ με αυτό του το βιβλίο και, φυσικά, στη μεταφράστρια κ. Χ. Παπαδημητρίου που κατάφερε και έφερε στα ελληνικά, απολύτως επιτυχημένα, με μια ρέουσα γλώσσα, ένα κείμενο που έβριθε γλωσσικών ιδιαιτεροτήτων. εξαιτίας της χρήσης μιας γλώσσας εποχής και πολλών στοιχείων ντοπιολαλιάς.

Το ματωμένο του έργο
Graeme Macrae Burnet
Μετάφραση: Χίλντα Παπαδημητρίου
Μεταίχμιο
392 σελ.
ISBN 978-618-03-1090-0
Τιμή: €17,70

Ο Θανάσης Λιακόπουλος είναι συγγραφέας και κριτικός βιβλίου.

Άλλα κείμενα:

• Damon Galgut: «Αρκτικό καλοκαίρι»
• «Για το cine-theatre “Έξι στα Δώδεκα” (Β’ κύκλος) της Τατιάνας Λύγαρη» του Θανάση Λιακόπουλου
• Carson McCullers: «Ρολόι χωρίς δείκτες»
• Cormac McCarthy: «Ο επιβάτης» και «Stella Maris»
• James Ellroy: «Πανικός»

Twitter