Εδώ και περίπου δέκα μήνες η φιλελεύθερη Αμερική έχει ξεκινήσει ένα σκληρό, συνεχή αγώνα ενάντια στη ρατσιστική, ομοφοβική, αντισημιτική και ισλαμοφοβική ακροδεξιά η οποία αναθάρρησε μετά τη νίκη Τραμπ και εξετράπη μετά την είσοδο αρκετών στελεχών της σε κυβερνητικές θέσεις.

Η αμερικανική αριστερά, παράταξη μικρών δυνάμεων αλλά πλούσιας ιστορίας, βρίσκεται και πάλι στο προσκήνιο, μαζί με άλλα πολιτικά και κοινωνικά μορφώματα των ΗΠΑ, όπως οι Αφροαμερικανοί, τα κινήματα δικαιωμάτων, το αντιφασιστικό και αντιρατσιστικό κίνημα, το περιβαλλοντικό, το κίνημα των αυτοχθόνων κ.ά. Αυτή η αριστερά εμπνέει τον Τζόναθαμ Λέθεμ, ο οποίος εκτός από το γράψιμο βιβλίων διδάσκει δημιουργική γραφή στο κολέγιο Πομόνα του Κλέαρμοντ της Καλιφόρνια· εκεί διαδέχτηκε τον φημισμένο αλλά πρόωρα φευγάτο, τον αυτόχειρα Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας.

Το μυθιστόρημα του εβραϊκής καταγωγής Τζόναθαν Λέθεμ παρακολουθεί μια μικρή σε διάρκεια αλλά χαρακτηριστική περίοδο της ιστορίας της αμερικανικής αριστεράς και ειδικά του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ, καθώς οι δύο γυναίκες που πρωταγωνιστούν, οι «κόκκινες βασίλισσες», μάνα και κόρη, ήταν μέλη του συγκεκριμένου, σταλινικού στη διάρθρωσή του κόμματος, το οποίο ουδέποτε κατάφερε να αποτελέσει παράγοντα του αμερικανικού πολιτικού συστήματος.

Ταυτόχρονα ο συγγραφέας σκιαγραφεί τις άλλες δύο, πέρα από την αριστερά, συνιστώσες του μυθιστορήματός του: την εβραϊκή κοινότητα και τη Νέα Υόρκη· ένα αξεδιάλυτο ερωτικό δίδυμο. Το μυθιστόρημα εξελίσσεται κυρίως στη Νέα Υόρκη και ιστορικά –αλλά όχι χρονολογικά– εκτείνεται από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και τη μετεγκατάσταση πολλών κυνηγημένων αριστερών, Εβραίων στην πλειοψηφία τους, στις ΗΠΑ, μέχρι τις ημέρες που οι απόγονοι εκείνων των «αντιφρονούντων» μάχονταν στις πλατείες των αμερικανικών μεγαλουπόλεων στο πλαίσιο του κινήματος «Occupy Wall Street» και της καμπάνιας «We are the 99%». Δηλαδή μέχρι πριν από λίγα χρόνια… 

Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Λέθεμ οικτίρει την κομμουνιστική αριστερά των ΗΠΑ για την πλήρη, την παταγώδη διάψευση των ελπίδων της ότι θα μπορούσε να αλλάξει την ιστορία. Και βγάζει στη φόρα, μέσω της υπέροχης ιστορίας που σκαρώνει, τον κομφορμισμό, αν όχι τον συντηρητισμό και την υποκρισία των καθοδηγητών και των κομματικών στελεχών της.

Λευκή κομμουνίστρια πηδάει μαύρο μπάτσο

Πρωταγωνίστριες η Ρόουζ Ζίμερ από το Μπρούκλιν (γενέθλιος τόπος και του συγγραφέα), μια απογοητευμένη από τη ζωή λογίστρια σε τοπική βιομηχανία τροφίμων του Κουίνς και οργανωμένο μέλος του ΚΚ των ΗΠΑ, η οποία μεγαλώνει μόνη της την κόρη της Μίριαμ, ένα πανέξυπνο, όμορφο, γεμάτο κέφι για ζωή κορίτσι. Η άστατη σεξουαλική ζωή της μητέρας, η οποία συνευρίσκεται συστηματικά με έναν παντρεμένο Αφροαμερικανό αστυνομικό, της κοστίζει τη διαγραφή από το Κόμμα, ενώ η φυγή της έφηβης κόρης της από το σπίτι για να σπουδάσει και να ζήσει τη ζωή με όσο περισσότερη ένταση και τρέλα επιτάσσει η δεκαετία του 1960, την οδηγεί σταδιακά στην παραίτηση, το περιθώριο, την εσωστρέφεια. Η κόρη παντρεύεται έναν Ιρλανδό φολκ τραγουδιστή, ζουν σε κοινόβια και καταλήψεις (αυτοβιογραφική αναφορά στη ζωή του ίδιου του συγγραφέα και της οικογένειάς του), κάνουν ένα παιδί, φεύγουν για τη Νικαράγουα την εποχή της Επανάστασης των Σαντινίστας.

Τα υπόλοιπα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι οι συγγενείς και οι κομματικοί φίλοι της Ρόουζ, οι κατά καιρούς εραστές της, το παιδί του μαύρου εραστή της το οποίο παίρνει στην προστασία της και το «οδηγεί» μέχρι το πρωτοκλασάτο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, ο εγγονός της που ακολουθεί τον μποέμ τρόπο ζωής των γονιών του και, φυσικά, το ανώνυμο πλήθος της Νέας Υόρκης και ειδικότερα η πολυφυλετική γειτονιά του Sunnyside Gardens στο Κουίνς, όπου ζει η οικογένεια της Ρόουζ.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε κεφάλαια που το καθένα επικεντρώνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας –με όλα τα υπόλοιπα παρόντα– και σε μια συγκεκριμένη περίοδο – με αναφορές σε όλες τις προηγούμενες. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί με υπομονή και μαεστρία τα πρόσωπα στο σκηνικό του και, ταυτόχρονα, περιγράφει δεκάδες πτυχές της καθημερινότητας στο χωνευτήρι της Νέας Υόρκης δίνοντας δυνατές εικόνες της «πόλης που ποτέ δεν κοιμάται».

Το φαγητό και η διασκέδαση μειονοτικών και ηλικιακών ομάδων στη Νέα Υόρκη, ο ρόλος της θρησκείας και της τελετουργικής κανονικότητας στις ζωές των ανθρώπων, οι φυλετικές προκαταλήψεις και οι αντιλήψεις για τον γάμο και την οικογένεια, η θέση της τέχνης στο αμερικανικό στερέωμα, το σεξ, το χρήμα, η φιλία και η ηθική, ο εθισμός στις ψυχοτρόπες ουσίες κ.ά. συνθέτουν το νεοϋορκέζικο μωσαϊκό του συγγραφέα.

Λογοτεχνία της «ήττας»

Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Λέθεμ οικτίρει την κομμουνιστική αριστερά των ΗΠΑ για την πλήρη, την παταγώδη διάψευση των ελπίδων της ότι θα μπορούσε να αλλάξει την ιστορία. Και βγάζει στη φόρα, μέσω της υπέροχης ιστορίας που σκαρώνει, τον κομφορμισμό, αν όχι τον συντηρητισμό και την υποκρισία των καθοδηγητών και των κομματικών στελεχών της, στάσεις πλήρως αναντίστοιχες όχι μόνο με τις ιδεολογικές αρχές της αριστεράς αλλά και με την προσωπική στάση των απλών μελών του Κόμματος. Η εκρηκτική Ρόουζ είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση: το Κόμμα διέλυσε τον γάμο της στέλνοντας τον Γερμανό σύζυγό της πίσω στην Ευρώπη σε διατεταγμένη υπηρεσία, ενώ χρόνια αργότερα τη διαγράφει διότι αρνείται να υποτάξει το σώμα της στις επιταγές της παράλογης κομματικής πειθαρχίας και υπερασπίζεται τον παράνομο αλλά όχι παθιασμένο δεσμό της με έναν παντρεμένο μαύρο μπάτσο.

Αν κάτι εντυπωσιάζει στη γραφή του Αμερικανού συγγραφέα είναι ο εξωφρενικός ρυθμός του, ο οποίος διακόπτεται μόνο με απότομες παύσεις και μικρές, κοφτές προτάσεις που μοιάζουν με συνθήματα που γράφονται στα πανεπιστημιακά κτίρια. Με απόλυτα νεοϋορκέζικη οξυδερκή αίσθηση του χιούμορ και παραστάσεις από τη μποέμικη ζωή του ιδίου και της διανοουμενίστικης οικογένειάς του, ο Λέθεμ ακροβατεί ανάμεσα στον σαγηνευτικό γλωσσικό χείμαρρο και την πολιτική φλυαρία. Η Ελένη Ηλιοπούλου κατέβαλε μια υπεράνθρωπη προσπάθεια να τιθασεύσει τον λόγο του Λέθεμ και να αποδώσει όσο γίνεται πιο αρμονικά τις λεκτικές κι εννοιολογικές εκρήξεις του συγγραφέα, κι αυτό δεν ήταν πάντα εύκολο.

Οι φίλοι της πυκνής γραφής και του γλωσσικού παροξυσμού, οι πληγωμένοι της αριστεράς – κι είναι πολλοί εδώ στην Ελλάδα– αλλά και οι λάτρεις της Νέας Υόρκης –υπάρχει κανείς που δεν είναι στην Αθήνα;– θα βρουν στο βιβλίο του Λέθεμ ένα «γενέθλιο τόπο». Πολιτικό, κοινωνικό και αισθητικό…

Οι κόκκινες βασίλισσες
Τζόναθαν Λέθεμ
Μετάφραση: Ελένη Ηλιοπούλου
Κέδρος
480 σελ.
ISBN 978-960-04-4545-9
Τιμή: €18,80

Ο Θανάσης Αντωνίου είναι δημοσιογράφος.

Άλλα κείμενα:

• Μήδεια Αμπουλασβίλι – Έκα Τσκοΐτζε: «Εύλαλα μάρμαρα»
• J. Bradford DeLong: «Στον δρόμο προς την ουτοπία»
• Martin Gross: «Η τελευταία χρονιά»
• Γιάννης Μουρατίδης: «Ταξίδια στο μέλλον» (Ι και ΙΙ)
• Λέανδρος Μπόλαρης: «Ουκρανία: Σταυροδρόμι ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών»

Twitter