Παίρνοντας στα χέρια μου το βιβλίο Ο κρυφός ναός με διηγήματα του Ömer Seyfettin (1884-1920) ένιωσα μια ξεχωριστή χαρά. Επιτέλους αυτός ο υπέροχος διηγηματογράφος που, εξαιτίας της ρετσινιάς του εθνικιστή που του κόλλησε κυρίως η αριστερή διανόηση της Τουρκίας καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, παρέμεινε σχεδόν άγνωστος στη Δύση, αρχίζει σιγά σιγά να γίνεται γνωστός στην Ελλάδα! Πιστεύω βέβαια πως δεν είναι μόνον αυτός ο λόγος που ο Ομέρ Σεϊφετίν δεν έχει πολυμεταφραστεί. Πρακτικά, είναι ένας δυσκολομετάφραστος συγγραφέας, παρότι με την πρώτη ματιά δείχνει το αντίθετο. Αυτός που θα καταπιαστεί με τη μετάφρασή του πρέπει να είναι βαθύς γνώστης και των δύο γλωσσών (όχι κυρίως της δικής του, ως είθισται). Και αυτό οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους: Ενώ η γλώσσα του είναι απλή –ο Σ. είναι από τους πρωτεργάτες της κάθαρσης της γλώσσας από δάνεια στοιχεία (περσικά, αραβικά και δυτικά) και της ανάδυσης μιας νέας απλής και κατανοητής στον λαό τουρκικής στην οποία και γράφει–, το ύφος του, μ’ αυτή την έντονη προσωπική σφραγίδα που τον καθιστά στιλίστα αξιώσεων (στεγνό, κοφτό, στηριγμένο σε μικρές και δυνατές φράσεις, συγχρόνως όμως γεμάτο ρητά και ιδιωματισμούς που χρειάζονται γνώση ανάλογων ρητών στα τουρκικά και στην άλλη γλώσσα, ώστε να αποδοθεί το όλο έργο με τρόπο γοητευτικό και απρόσκοπτο), είναι ο ένας σκόπελος για τον μεταφραστή.

Από την άλλη, σε περιπτώσεις που χρειάζεται αναλυτική σκέψη, συχνά διολισθαίνει στον περίτεχνο λόγο που εντούτοις πολέμησε θεωρητικά, οδηγώντας καμιά φορά σε αμηχανία και τον πιο έμπειρο μεταφραστή.

Επιτέλους αυτός ο υπέροχος διηγηματογράφος που, εξαιτίας της ρετσινιάς του εθνικιστή που του κόλλησε κυρίως η αριστερή διανόηση της Τουρκίας καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, παρέμεινε σχεδόν άγνωστος στη Δύση, αρχίζει σιγά σιγά να γίνεται γνωστός στην Ελλάδα!

Αν στα παραπάνω προσθέσουμε και την ανάγκη γνώσης εις βάθος της ιστορίας της περιόδου που ζει ο Σ. (μεταίχμιο ανάμεσα στον θάνατο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη γέννηση του εθνικού κράτους της Τουρκίας αλλά και τις τεράστιες ανακατατάξεις στα Βαλκάνια), τότε θα καταλάβουμε γιατί ο άνθρωπος που αναλαμβάνει τη μετάφρασή του πρέπει να μπορεί να αντεπεξέλθει σε όλες αυτές τις δυσκολίες.

Όταν γνώρισα τον Ομέρ Σεϊφετίν τον έβαλα δίπλα στον Γκι ντε Μοπασάν, τον αγαπημένο μου διηγηματογράφο, όχι μόνο γιατί τον θεωρώ αντίστοιχη αξία, αλλά και γιατί ο Τούρκος ομότεχνός του δείχνει φανερά επηρεασμένος από τις αφηγηματικές του τεχνικές στη μικρή φόρμα.

Έτσι, η χαρά μου για την πρώτη οργανωμένη μετάφραση έργων του Ομέρ Σεϊφετίν στα ελληνικά (με επεξηγηματικά σχόλια ανά διήγημα καθώς και πλούσιο επίμετρο) ήταν διπλή διαβάζοντας το βιβλίο, αφού εντυπωσιάστηκα ιδιαιτέρως και από την αρμονική απόδοση των διηγημάτων στα ελληνικά. Η μεταφράστρια Ελένη Σακαλή, μάχιμη φιλόλογος ικανή να διακρίνει, να εννοήσει και να αποδώσει πιστά το κείμενο του Σεϊφετίν, φαίνεται πως πέρα από την κατανόηση του λόγου του διαθέτει και μια αισθαντική επικοινωνία με τον δημιουργό. Μοιάζει, διαβάζοντας το κείμενο στα ελληνικά, να το έγραψε πρωτογενώς στη γλώσσα αυτή ο συγγραφέας, αίσθηση που σήμερα όλο και πιο σπάνια την έχουμε από μεταφρασμένα κείμενα. Είχα να νιώσω έτσι από τις μεταφράσεις της Άννας Σικελιανού στα βιβλία της Mary Webb.

Οκτώ διηγήματα περιλαμβάνονται στη συλλογή που, έτσι σοφά επιλεγμένα, παρουσιάζουν στον αναγνώστη σχεδόν όλη τη θεματολογική γκάμα του συγγραφέα:

Ο «Όρκος», όπου η ένωση των αιμάτων δύο παιδιών –συνήθης και αρχαία παράδοση σε όλα τα Βαλκάνια– οδηγεί το ένα, το πιο δυνατό, στη θυσία προκειμένου να προφυλάξει τον αδερφοποιτό του, αναδεικνύει τη φιλία σε υπέρτατη αξία.

Η επιλογή των παραπάνω διηγημάτων είναι η καλύτερη δυνατή γνωριμία που μπορεί να έχει ο Έλληνας αναγνώστης με αυτόν τον άγνωστο σ’ εμάς Τούρκο συγγραφέα, αλλά τόσο δημοφιλή και αγαπημένο στη γείτονα, ο οποίος είναι και ο πρώτος μεταφραστής του Ομήρου στη σύγχρονη τουρκική γλώσσα (Ιλιάδα).

Η «Κληρονομιά» προβάλλει τη διαρκή αμφισημία της ανθρώπινης ψυχής ανάμεσα στα ποταπά αισθήματα (εδώ όνειρα άκοπου πλουτισμού με μέγα ηθικό τίμημα) και τη ζωντανή συνείδηση που λειτουργεί, ευτυχώς, ως έρκος σε πράξεις άτιμες και δόλιες.

Στα «Ψηλά τακούνια», με σατιρική διάθεση ο συγγραφέας παίζει με την αλληγορία τού αν πρέπει να γνωρίζουμε ή όχι την απάτη εις βάρος μας και το κατά πόσο μπορούμε να συμβάλουμε στο να σταματήσει.

Στον «Κρυφό ναό»δίνει με τρόπο αριστοτεχνικό την πολιτισμική διάσταση Ανατολής και Δύσης και τη διαφορετική ματιά στα πράγματα του Δυτικού και του Ανατολίτη, ενώ στο «Μια ευχή για τους βατράχους» βάζει το θέμα της σύγκρουσης επιστήμης και πίστης και το κατά πόσο πρέπει να κλονίζεται η πίστη των απλών ανθρώπων εν ονόματι της επιστήμης.

Στο πικρό «Ένα αλλιώτικο βασανιστήριο» περιγράφεται με ενάργεια η χρήση της πίστης κάποιου ως όπλο στα χέρια του αντιπάλου του, και στη «Βόμβα» ο συγγραφέας επιλέγει ένα από τα αγαπημένα θέματά του, τη δράση των άτακτων επαναστατικών σωμάτων των Βαλκανίων ενάντια στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Μακεδονίας, περιγράφοντας με τρόπο νουάρ αφενός τη σκληρότητα και τη βαρβαρότητα στην οποία μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος, αφετέρου τον εγκλωβισμό των νέων ανθρώπων της περιοχής αυτής εκείνα τα αποτρόπαια χρόνια (εποχή βαλκανικών πολέμων) σε μια ζωή χωρίς όνειρα.

Τέλος, το«Καφτάνι με τα ροζ μαργαριτάρια» που μοιάζει με παραμύθι βγαλμένο από τις Χίλιες και μία νύχτες, παραπέμπει άμεσα στην εξιδανίκευση της ψυχής του τουρκικού λαού και στην περηφάνια που αισθάνεται για την ιστορία και την παράδοσή του.

Θεωρώ πως η επιλογή των παραπάνω διηγημάτων είναι η καλύτερη δυνατή γνωριμία που μπορεί να έχει ο Έλληνας αναγνώστης με αυτόν τον άγνωστο σ’ εμάς Τούρκο συγγραφέα, αλλά τόσο δημοφιλή και αγαπημένο στη γείτονα, ο οποίος είναι και ο πρώτος μεταφραστής του Ομήρου στη σύγχρονη τουρκική γλώσσα (Ιλιάδα).

Ευελπιστώντας πως η μεταφράστρια θα ολοκληρώσει τη μετάφραση των απάντων του Ομέρ Σεϊφετίν (περί τα 150 διηγήματα και δύονουβέλες) ώστε να κρατηθεί το ίδιο αυτό ύφος που υποδειγματικά αναδεικνύει το έργο του συγγραφέα, αλλά και πως ο εκδοτικός οίκος θα θελήσει να συνεχίσει την προσπάθεια, θα έκλεινα με τα λόγια του ίδιου του Σεϊφετίν, έτσι όπως μιλάει για τη ζωή του στο διήγημά του «Ilk Cinayet» («Ο πρώτος φόνος», 1919).

Είμαι ένας άνθρωπος που ζει πάντα μέσα στον πόνο. Αυτή η στενοχώρια άρχισε θαρρείς τη στιγμή που γνώρισα τον εαυτό μου. Ίσως δεν ήμουν τεσσάρων χρονών. Από τότε, ακόμα υποφέρω τα μαρτύρια της κόλασης που δημιούργησαν στη συνείδησή μου όχι μόνο οι κακίες που έκανα, αλλά και οι κακίες που σκέφτηκα. Δεν ξέχασα τίποτα απ’ ό,τι μου προκάλεσε θλίψη. Οι αναμνήσεις μου λες και είναι μόνο θλίψη. Ναι, ήμουν τεσσάρων χρονών! Πριν απ’ αυτό δεν ξέρω τίποτα. Η συνείδηση, πώς πέφτει σαν κεραυνός που μας κτυπά κατακέφαλα χωρίς να μας καίει! Ο Τολστόι μόλις εννέα μηνών μωρό θυμάται να τον βάζουν στην μπανιέρα. Η πρώτη του αίσθηση ήταν μια απόλαυση! Η δική μου ήταν μια φοβερή στενοχώρια. Θυμάμαι τον εαυτό μου πρώτη φορά στο καράβι της γραμμής. Ακόμα έχω την εικόνα μπροστά στα μάτια μου: σαν να έρχομαι εκείνη τη στιγμή στον κόσμο στην αγκαλιά της μάνας μου... Η μάνα μου κουβέντιαζε με μια νέα γυναίκα με πολύ ξανθά μαλλιά. Γελούσαν και κάπνιζαν. Η μάνα μου στερέωνε το τσιγάρο της σε μια λεπτή λαβίδα. Εγώ το ήθελα. «Πάρ’ το, αλλά μην το βάλεις στο στόμα σου!» είπε. Μου έδωσε τη λεπτή λαβίδα και πέταξε το τσιγάρο στη θάλασσα. Μάλλον ήταν καλοκαίρι. Πολύ φως, ο καιρός ηλιόλουστος... Καθώς μιλούσε κουνούσε αργά αργά μια βεντάλια από μπλέ φτερά.

Ο κρυφός ναός και άλλα διηγήματα
Ömer Seyfettin
Μετάφραση: Ε. Ι. Σακαλή
Ροές
192 σελ.
ISBN 978-960-283-463-3
Τιμή: €13,78

Twitter