fbpx
Ντούμπραβκα Λάλιτς: «Ύβρις»

Ντούμπραβκα Λάλιτς: «Ύβρις»

Ομολογώ ότι το βιβλίο αυτό με ξάφνιασε ευχάριστα από την πρώτη στιγμή. Πρώτα από τον τίτλο του. Το αρχαίο σχήμα: Ύβρις – Άτη- Νέμεσις – Τίσις, δηλώνει ουσιαστικά τα στάδια της καταστροφής από την αρχική «υπεροψία και μέθη», για να θυμηθούμε τον Καβάφη, δηλαδή την αλόγιστη υπέρβαση και καταπάτηση του μέτρου, στην ολική καταστροφή εκείνου που δεν συναισθάνεται ότι έχει ξεπεράσει τα όρια της ηθικής τάξης. Αυτά είναι τα στάδια από τα οποία περνούν κάποιοι ήρωες του βιβλίου.

Επιπλέον όμως τα πρόσωπα εμπλέκονται στη συλλογική τιμωρία των αθώων ως αποτέλεσμα της ύβρης εκείνων που κρατούν στα χέρια τους τις τύχες του κόσμου. Η συγγραφέας σε συνέντευξή της [1] ξεκαθαρίζει ότι ύβρις είναι η προσφυγιά. Ωστόσο θεωρώ ότι πέρα από το μείζον αυτό γεγονός και κάποιοι ήρωες του βιβλίου, όπως ο Σταύρος ή η πρωταγωνίστρια ή η Άλεξ, καταλαβαίνουν ότι ξεπέρασαν τα όρια με τη συμπεριφορά τους και γι’ αυτό τιμωρούνται.

Η Κατερίνα, κατά την άποψή μου, εκπροσωπεί την πολύ νέα γενιά, που βρίσκει τον δρόμο της και την ισορροπία της σε αυτή τη νέα κατάσταση πραγμάτων, πιθανότατα επειδή δεν γνωρίζει την παλιά. Με πατέρα από το Σόμερσετ και μητέρα από το Σαράγιεβο, θεωρεί «χωριό» της κάποια από αυτές τις μεγάλες πόλεις και πόλη της την Αθήνα.


Πολύ ενδιαφέρων είναι ο τρόπος γραφής του μυθιστορήματος. Υπάρχουν μια σειρά από πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις διαφορετικών γυναικείων προσώπων: η Μπέριλ από την Αγγλία, η Φλορ από την Ολλανδία, η Άλεξ από τη Μικρά Ασία, η Ελένη Ελληνοαμερικάνα, η Αζαντέχ από το Ιράν. Αφηγήσεις χωρίς αφηγηματικές συνδέσεις ούτε με χρονολογική ή αιτιολογική σειρά. Σταδιακά αποτυπώνεται στον νου του αναγνώστη ο συνδετικός κρίκος που συνέχει αυτές τις φαινομενικά απομονωμένες φωνές: είναι η Γιέλενα, η πρόσφυγας από το Σεράγιεβο, που στις αρχικές σύντομες δικές της ομιλίες, που δηλώνονται με τον τίτλο «flash» (αργότερα και άλλα πρόσωπα στεγάζονται κάτω από αυτό τον τίτλο), αναφέρεται στη ζωή της και κυρίως στον πόλεμο της Βοσνίας, που τη χωρίζει από την πόλη της, την αναγκάζει να παραμείνει ουσιαστικά πρόσφυγας στην Ελλάδα και της παίρνει τον αδελφό της, που σκοτώνεται κάτω από άγνωστες συνθήκες.

Ο αναγνώστης ξαφνιάζεται αρχικά από αυτή την εναλλαγή φωνών, οπτικών γωνιών, θεμάτων. Καθώς, όμως, οι ίδιοι αφηγητές επανέρχονται για να διηγηθούν πλέον σε κάποια έκταση την ιστορία τους, καθώς τα ονόματα των προσώπων επαναλαμβάνονται σε σκηνές έμμεσης παρουσίασης, οι πληροφορίες που δίνονται σχηματίζουν τα πρόσωπα και τις επιμέρους ιστορίες. Η συγγραφέας στις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος ανασυνθέτει σε χρονική σειρά τις ψηφίδες αυτών των ιστοριών μέσω της τελευταίας εξομολόγησης της πρωταγωνίστριάς της.

Θεματικό μοτίβο του βιβλίου η προσφυγιά, που με διαφορετικό τρόπο έχουν βιώσει οι ηρωίδες της ή οι συγγενείς τους, είτε ως βίαιη στέρηση της πατρίδας: περίπτωση της Άλεξ, της Γιέλενας και της Αζαντέχ, είτε ως αίσθηση αποξένωσης στην ίδια τη χώρα τους: περίπτωση της Μπέριλ και της Ελένης, η γιαγιά της οποίας αντιπροσωπεύει την οικονομική μετανάστευση. Σε όλες τις περιπτώσεις το τραύμα του χωρισμού παραμένει ανοιχτό και σε αυτό προστίθεται το τραύμα της αναγκαστικής παραμονής σε μια άλλη χώρα κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Η πρωταγωνίστρια Γιέλενα παρουσιάζεται αρκετά εξιδανικευμένη: είναι όμορφη, έξυπνη, ικανή, όλοι την αγαπούν γιατί τους βοηθά, έχει γνώσεις και ταλέντα, ξέρει πώς να αντιμετωπίζει τους ανθρώπους, δίνει σωστές συμβουλές και έχει μια θαυμάσια οικογένεια. Αισθάνεται όμως θυμό γι’ αυτά που συνέβησαν στην πατρίδα της και για το γεγονός ότι έγινε πρόσφυγας. Ό,τι αντισταθμίζει την «τελειότητά» της είναι η πολύ δύσκολη και βασανιστική αρρώστια που περνά, από την οποία κατορθώνει να βγει νικήτρια.

Είναι στη διάρκεια αυτής της αρρώστιας που μέσα από τις ταραγμένες σκέψεις και αναδρομές της στο παρελθόν, αφηγείται με μεγάλες παύσεις σκηνές από τη ζωή της. Είναι επίσης πιθανό ότι εκεί βασανίζουν τη μνήμη της οι φωνές των φιλενάδων της.

Οι διάφοροι γυναικείοι χαρακτήρες του βιβλίου αυτοπαρουσιάζονται, όπως ήδη είπα, αλλά και ετεροπροσδιορίζονται από όσα οι άλλες προσθέτουν. Με την εξαίρεση της Ελένης, πρόκειται για θετικές ηρωίδες, αγωνίστριες, που δεν αφήνουν τα λάθη τους να τις καταβάλλουν αλλά κατορθώνουν να σηκωθούν και να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Από την άποψη αυτή η αρρώστια και η ίαση της Γιέλενας λειτουργεί συμβολικά: δοκιμασία – αγώνας – νίκη.

Αξιοσημείωτο είναι ακόμη ότι στο τέλος του βιβλίου ακούμε την κόρη της Γιέλενας, τη μικρή Κατερίνα, να μιλά απευθυνόμενη στον πατέρα της, στη μητέρα της και σε ένα παιδικό της παιχνίδι. Η Κατερίνα, κατά την άποψή μου, εκπροσωπεί την πολύ νέα γενιά, που βρίσκει τον δρόμο της και την ισορροπία της σε αυτή τη νέα κατάσταση πραγμάτων, πιθανότατα επειδή δεν γνωρίζει την παλιά. Με πατέρα από το Σόμερσετ και μητέρα από το Σαράγιεβο, θεωρεί «χωριό» της κάποια από αυτές τις μεγάλες πόλεις και πόλη της την Αθήνα. Είναι ένα παιδί που δεν κουβαλά επάνω του τα βάρη του παρελθόντος, γι’ αυτό και ανοίγει μια καινούρια προοπτική στη ζωή. Άγνωστο βέβαια ποια βάσανα του μέλλοντος θα βαρύνουν τη ζωή των σημερινών παιδιών, που αντιμετωπίζουν το πολυπολιτισμικό παρόν σαν κανονική κατάσταση.

Αν και έχουμε μια καθαρή περίπτωση γυναικείας γραφής, με κυρίαρχες τις φωνές των αφηγητριών, δεν διαβάζουμε ένα γυναικείο βιβλίο για γυναικεία προβλήματα. Οι αντρικοί χαρακτήρες του έργου διαγράφονται ανάγλυφα με τα προβλήματά τους, τις αγωνίες τους, τις επιτυχίες και τα λάθη τους. Η βία στην οποία περισσότερο από τις γυναίκες εκείνοι πρέπει παραδοσιακά να πάρουν θέση (είτε πρόκειται για πόλεμο, είτε για συμμετοχή σε οργανώσεις skinheads, είτε για την ενδοσχολική βία), η επαγγελματική επιτυχία και η απόκτηση χρημάτων, η θρησκεία, η συμβίωση, στην οποία συχνότερα θέλουν να έχουν τον πρώτο και αποφασιστικό ρόλο, είναι ζητήματα που τους απασχολούν και άλλοτε κατορθώνουν να τα ξεπεράσουν, άλλοτε όμως υποκύπτουν σε αυτά με αποτέλεσμα να καταφεύγουν στο αλκοόλ, στην απομόνωση, στην κατάθλιψη. Πρέπει να επισημάνω ότι ανάμεσα στους ήρωες και τις ηρωίδες δεν υπάρχουν πραγματικά κακοί, παρόλο που όπως είπα η βία και ο θάνατος παρουσιάζονται με σκληρό πρόσωπο. Ωστόσο, τα πρόσωπα που ζωγραφίζει η συγγραφέας, είτε νικητές, είτε νικημένοι της ζωής, αποπνέουν αυθεντική ανθρωπιά, αποτελούν οι περισσότεροι παραδειγματικές περιπτώσεις.

ανάμεσα στους ήρωες και τις ηρωίδες δεν υπάρχουν πραγματικά κακοί, παρόλο που όπως είπα η βία και ο θάνατος παρουσιάζονται με σκληρό πρόσωπο. Ωστόσο, τα πρόσωπα που ζωγραφίζει η συγγραφέας, είτε νικητές, είτε νικημένοι της ζωής, αποπνέουν αυθεντική ανθρωπιά.

Ένα τελευταίο ερώτημα: τι κατορθώνει να ισοσκελίσει όλη αυτή τη δυστυχία; Δύο είναι τα κύρια στοιχεία που προβάλλονται στο βιβλίο. Το πρώτο είναι η φιλία, κυρίως η γυναικεία φιλία αυτών των ανόμοιων πολιτισμικά, θρησκευτικά και ηλικιακά γυναικών, που, όμως, στηρίζει πολύ η μία την άλλη. Όλες μαζί δημιουργούν μια ομάδα, μια κοινότητα, στήνουν μια καινούρια κοινή πατρίδα στην Ελλάδα, γιατί αποκτούν μεταξύ τους σχεδόν συγγενικούς δεσμούς: η Άλεξ θεωρείται «γιαγιά» της μικρής Κατερίνας, η Πόπη και ο Μήτσος με τη φροντίδα τους συμπεριφέρονται σαν «γονείς» της Γιέλενας, ο Παναγιώτης και η Μπέριλ γίνονται οι κουμπάροι στον γάμο της, η Αζαντέχ φροντίζει την κόρη της Έλενας.

Το δεύτερο είναι η καλλιτεχνική δημιουργία. Όλες οι γυναίκες, με την εξαίρεση της Άλεξ, ασχολούνται με το γράψιμο, διοργανώνουν ή πηγαίνουν σε παρουσιάσεις βιβλίων, αφηγούνται με έξοχο τρόπο την αρχαία μυθολογία στους τουρίστες, γράφουν τα δικά τους κείμενα, δημοσιογραφούν κ.ά. Σημαντικό ρόλο παίζει ακόμη και το ημερολόγιο, που δεν αποτελεί μόνο καταγραφή της καθημερινότητας, αλλά διατηρεί τη μνήμη του παρελθόντος χρόνου, την οποία μπορεί κανείς εύκολα να ανακαλέσει και να θυμηθεί παρελθούσες διαθέσεις, σχέδια και όνειρα, συγκρίνοντάς τα με το παρόν. Όλα αυτά αποτελούν μια διέξοδο κι ένα στήριγμα όχι μόνο ατομικά για την κάθε δημιουργό, αλλά πολύ περισσότερο χρησιμεύουν, όπως ο μίτος της Αριάδνης, για να βρουν την άκρη του λαβυρίνθου ενωμένες οι ηρωίδες του βιβλίου.

Συμπερασματικά, η Ύβρις είναι ένα μυθιστόρημα σύγχρονο και επίκαιρο από την άποψη των χρονικοτοπικών συντεταγμένων του, που δηλώνονται με ακρίβεια, αλλά τα ζητήματα που θίγει: πόλεμος, πρόσφυγες, ξενιτιά, πόνος, αρρώστια, θάνατος, καταπίεση, ασυνεννοησία των δύο φύλων, παγκοσμιοποίηση, είναι πανανθρώπινα και διαχρονικά.

 

Σημείωση
[1] Dubravka Lalits: συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη, diastixo, 1.3.17

 

Ύβρις
Ντούμπραβκα Λάλιτς
Μετάφραση: Νάντιτσα Μιχαΐλοβιτς
Θίνες, 2016
248 σελ.
ISBN 978-618-82802-0-5
Τιμή: €15,37

001 patakis eshop

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Pip Williams: «Το λεξικό των χαμένων λέξεων»

Ένα βιβλίο για τις λέξεις και την ιστορία τους. Για τις λέξεις που χάθηκαν ανά τους αιώνες. Για εκείνες που έχουν άλλη σημασία για τις γυναίκες και άλλη για τους άντρες. Αλλά και ένα βιβλίο για τις...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
J. M. Coetzee: «Ο Πολωνός»

Διαβάζοντας τη νουβέλα Ο Πολωνός (2023) του Τζον Μάξγουελ Κούτσι, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα σε μετάφραση της Χριστίνας Σωτηροπούλου, ο αναγνώστης και η αναγνώστρια συνειδητοποιούν τη δύναμη που έχει ο...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Arturo Pérez-Reverte: «Ο Ιταλός»

Ο πολυγραφότατος Ισπανός συγγραφέας από την Καρθαγένη, ο Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε, έχει φωτίσει πολλές φορές μέσα από τα μυθιστορήματά του άγνωστες στιγμές της Ιστορίας. Έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, μέχρι στιγμής,...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.