Laurent Binet: «HHhH - Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ»
Το απόλυτο «κακό», η ναζιστική θηριωδία σε βάρος εκατομμυρίων αθώων κι ανυπεράσπιστων ανθρώπων στην Ευρώπη του 20ού αιώνα, πυροδοτεί την ιστορική έρευνα και πυρπολεί τη λογοτεχνική δημιουργία, επτά δεκαετίες μετά το τέλος του φριχτού εφιάλτη.
Ο Μπινέ πατάει σε τρία διαφορετικά «σανίδια»: του ιστορικού, του δημοσιογράφου και του λογοτέχνη. Το αποτέλεσμα είναι γοητευτικό: αναδεικνύει διάφορες πλευρές της ιστορικής πραγματικότητας, φωτίζει, αποκρύπτει ή παραποιεί ψηφίδες του υλικού στο σκηνικό που με μαεστρία συνθέτει, και ταξιδεύει τον αναγνώστη στον μαγικό χωροχρόνο των σκηνών του.
Στην περίπτωση του 44χρονου σήμερα Γάλλου συγγραφέα Λοράν Μπινέ, η ιστορική έρευνα για τη δολοφονία του πρωτοκλασάτου ναζιστή αξιωματούχου Ράινχαρτ Χάιντριχ (1904-1942) και η λογοτεχνική εξιστόρηση της κορυφαίας αυτής αντιστασιακής δράσης τριών Τσεχοσλοβάκων εθελοντών στρατιωτικών στην κατεχόμενη Τσεχία του 1942 είναι δυναμικά και δημιουργικά παρούσες στο καταπληκτικό ιστορικό μυθιστόρημα HHhH (από τη φράση με την οποία περιέγραφαν οι ναζί αξιωματούχοι τον Ρ. Χάιντριχ: «Himmlers Hirn heisst Heydrich», που σημαίνει «Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ»).
Καμία από τις δύο όμως, ούτε η έρευνα αλλά ούτε η λογοτεχνία, δεν φαίνεται να κερδίζει κατά κράτος το παιχνίδι των εντυπώσεων, με αποτέλεσμα να είναι απολύτως δικαιολογημένος ο χαρακτηρισμός που ο ίδιος ο συγγραφέας δίδει στο παρόν έργο: «υπομυθιστόρημα». Που αξίζει ασφαλώς να διαβαστεί με τη διπλή «ταυτότητά» του.
Δημιουργική γραφή και ιστορία
Ο Λοράν Μπινέ, ο οποίος για το συγκεκριμένο έργο απέσπασε το σπουδαίο Βραβείο Concourt Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα για το 2010, δημιουργεί ένα υβριδικού τύπου ανάγνωσμα, όπου η ιστορική έρευνα για το συγκεκριμένο περιστατικό της δολοφονίας του διαβόητου ναζί μπλέκεται με μια ραφινάτη λογοτεχνία· οι ιστορικές αναφορές φλερτάρουν με μυθιστορηματικούς διαλόγους, συχνά επινοημένους από τον συγγραφέα με απόλυτη βεβαιότητα για τη λαθροχειρία που διαπράττει κι εξίσου ειλικρινή μεταμέλεια για το γεγονός ότι τους εντάσσει στο έργο του.
Την ίδια στιγμή, πηγαινοέρχεται από τον ιστορικό χρόνο της εμφάνισης, της ανόδου και της κατίσχυσης του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος των Γερμανών Εργατών και των δολοφονικών παραφυάδων του (SS, Γκεστάπο, Υπηρεσία Ασφάλειας κ.ά.) στο σήμερα και στην τρέχουσα έρευνά του σε ιστορικά έργα, μυθιστορήματα, ντοκιμαντέρ και κινηματογραφικές ταινίες, εθνικά αρχεία, βιβλιοθήκες, θρησκευτικά/εθνικά μνημεία κ.ά.
Παράλληλα με την αφήγηση για το πώς εμφανίστηκε και μετατράπηκε σε πραγματικότητα ο εφιάλτης του Γ’ Ράιχ, ο συγγραφέας ξεδιπλώνει και τα άλλα δύο «ημερολόγιά» του. Πρώτο, η ζωή του αδίστακτου ναζιστή στρατιωτικού κι επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών του Γ’ Ράιχ, του Ράινχαρτ Χάιντριχ, του «ξανθού κτήνους», όπως αποκαλείτο επί των ημερών του ο παθολογικός εγκληματίας πολέμου και οργανωτικός εγκέφαλος του σχεδίου για την «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος». Το τελευταίο ήταν ένα σχέδιο που του παρήγγειλαν ο Καγκελάριος Άντολφ Χίτλερ και ο δεύτερος στην ιεραρχία του κόμματος και προϊστάμενός του, ο Χάινριχ Χίμλερ, και το υλοποίησε αργότερα ο υφιστάμενος του Ρ. Χάιντριχ, ο διαβόητος Άντολφ Άιχμαν, ο μετέπειτα επικεφαλής του Γραφείου Εβραϊκών Υποθέσεων, που εκτελέστηκε το 1962 στο Ισραήλ, όπου δικάστηκε.
Δεύτερο και σημαντικότερο ημερολόγιο, αυτό της «Επιχείρησης Ανθρωποειδές», δηλαδή του σχεδίου που κατέστρωσε στο Λονδίνο –όπου είχε την έδρα της– η εξόριστη τσεχοσλοβακική κυβέρνηση, με σκοπό τη δολοφονία του Χάιντριχ· ο «δήμιος της Πράγας», όπως έμεινε στην ιστορία για τις μαζικές εκτελέσεις που διέταξε και διεύθυνε, είχε αναλάβει από το 1941 την ηγεσία του Προτεκτοράτου της Τσεχίας (η Σλοβακία θεωρείτο ήδη κράτος-δορυφόρος και είχε άλλου τύπου διοίκηση).
Το σχέδιο εκτέλεσαν με απόλυτη επιτυχία τρεις ηρωικοί παρτιζάνοι, εθελοντές στρατιωτικοί, που έπεσαν με αλεξίπτωτα στην κατεχόμενη Τσεχία την άνοιξη του 1942 (ο Χάιντριχ πέθανε σε νοσοκομείο της Πράγας λίγες ώρες μετά την επίθεση με χειροβομβίδα που δέχτηκε στο κέντρο της πόλης). Ήταν ο Γιόζεφ Γκάμπτσικ, ο Γιαν Κούμπις και ο Γιόζεφ Βάλτσικ, γύρω από τους οποίους ο συγγραφέας στήνει ένα μοναδικό σε λογοτεχνική αξία χρονικό, που ξεκινάει με τη στρατολόγησή τους για τη δολοφονία του Ρ. Χάιντριχ και τελειώνει με τον ηρωικό θάνατό τους στη σημερινή πρωτεύουσα της Τσεχίας, προδομένοι από έναν επίσης στρατιωτικό, συμπατριώτη τους, που γνώριζε την αποστολή τους.
Τέχνη και τεχνοτροπία
Το πιο συναρπαστικό στο μυθιστόρημα HHhH του Λoράν Μπινέ δεν είναι ούτε η διεισδυτικότητα της ιστορικής έρευνας που έχει πραγματοποιήσει ούτε η λογοτεχνική αρτιότητα· πάντως, πίσω από τις δύο «ταυτότητες» του έργου διακρίνουμε έναν οξυδερκή ιστορικό κι έναν απαράμιλλο τεχνίτη του λόγου αντίστοιχα.
Αυτό που θα μείνει στον αναγνώστη, ως απόσταγμα, πέρα από τα προφανή (η καταδίκη του ναζισμού και η αποθέωση της θυσίας για τα ανώτερα ιδανικά της ελευθερίας και του πατριωτισμού), είναι η μοναδική τεχνοτροπία του Μπινέ να κόβει και να ράβει με αστρονομικές ταχύτητες, να περνάει από το ένα (ιστορικό, θεωρητικό, φιλοσοφικό) θέμα στο άλλο, να πηγαινοέρχεται στις εποχές και τα σκηνικά του (η Καγκελαρία του Βερολίνου, η μουντή ύπαιθρος της Τσεχίας, το κοσμοπολίτικο Λονδίνο, το τρομοκρατημένο Παρίσι, η λαμπερή αλλά υποταγμένη Πράγα, η μαρτυρική Ουκρανία κ.ά), χωρίς να απεραντολογεί, χωρίς να κουράζει, χωρίς να μπερδεύει. Αν κι επίμονος στην αναζήτηση και την υλοποίηση της φόρμας που έχει επιλέξει, ο Μπινέ φιλοτεχνεί ένα συναρπαστικό κομψοτέχνημα.
Ο Λοράν Μπινέ δημιουργεί ένα υβριδικού τύπου ανάγνωσμα, όπου η ιστορική έρευνα για το συγκεκριμένο περιστατικό της δολοφονίας του διαβόητου ναζί μπλέκεται με μια ραφινάτη λογοτεχνία.
Τα μεγάλα ερωτηματικά που γεννάει ανά τις δεκαετίες ο ναζισμός, όχι μόνο ως το «απόλυτο κακό», αλλά και ως μηχανισμός παραποίησης της αλήθειας, διαστρέβλωσης του προφανούς και επιβολής του εξωπραγματικού, είναι παρόντα και σε αυτό το έργο· απολύτως συνηθισμένο σε ό,τι γράφεται για το Μεσοπόλεμο και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Μπινέ πατάει σε τρία διαφορετικά «σανίδια»: του ιστορικού, του δημοσιογράφου και του λογοτέχνη. Το αποτέλεσμα είναι γοητευτικό: αναδεικνύει διάφορες πλευρές της ιστορικής πραγματικότητας, φωτίζει, αποκρύπτει ή παραποιεί ψηφίδες του υλικού στο σκηνικό που με μαεστρία συνθέτει, και ταξιδεύει τον αναγνώστη στον μαγικό χωροχρόνο των σκηνών του. Είναι ωστόσο αρκετά τολμηρός στο να αναλάβει την ευθύνη τόσο γι’ αυτά που επέλεξε να ανασυνθέσει από το χάος της ιστορίας όσο και για τον τρόπο με τον οποίο αποφάσισε να τα εκθέσει.
Αναγνωρίζει ότι «η Ιστορία είναι μια Πυθία που μιλάει σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο», την ώρα που ο ίδιος θα κρατήσει για τον εαυτό του –και για μας τους αναγνώστες τελικά– μια πρωτοπρόσωπη γραφή που συναρπάζει για την ευαισθησία της, που μαγνητίζει με τη φόρμα της, αλλά που τελικά υπενθυμίζει με πυρετικό τρόπο ότι το κακό και το καλό είναι πάντα οι δύο όψεις του δράματος σε κάθε καμπή της ιστορίας.
HHhH - Himmlers Hirn heist Heydrich
Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ
Laurent Binet
Μετάφραση: Γιώργος Ξενάριος
Κέδρος
384 σελ.
ISBN 978-960-04-4576-3
Τιμή: €14,90
