Έπος μιας χαμένης γενιάς, «εγχειρίδιο» στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, δοκιμή στο «ζην ολιγαρκώς και επικινδύνως», αλλά και μια «καταλογογράφηση της εγκατάλειψης», κυρίως μέσα από φθαρμένα αντικείμενα και κτίρια, αποτελούν ορισμένους από τους χαρακτηρισμούς που θα μπορούσαν να αποδοθούν στο μυθιστόρημα Σάνσετ Παρκ του Πολ Όστερ. Και όλα αυτά, εν μέσω διακειμενικών αναφορών σε ταινίες, λογοτεχνία, μπέιζμπολ, εν μέσω θραυσμάτων από την αμερικάνικη Ιστορία, που αποτελούν διάσπαρτα στοιχεία μιας υπόθεσης, η οποία κυρίως επικεντρώνεται στην έννοια μιας πολυδιάστατης φθοράς, της χρεοκοπίας και της κοινωνικής παρακμής.

Στο βιβλίο του, ο Όστερ ανατέμνει την Αμερική, μια Αμερική μέσα στα συντρίμμια των αναμνήσεων, ανθρώπινων σκέψεων, συναισθημάτων, σπιτιών. Σε ένα τέτοιο, άλλωστε, εγκαταλελειμμένο σπίτι μένουν οι τέσσερις από τους βασικούς ήρωες του μυθιστορήματος. Τα συντρίμμια αυτού του παρατημένου κτιρίου θα προσπαθήσουν οι ιδιότυποι καταληψίες να αναστήσουν και μέσω αυτών θα επιδιώξουν την ανασύσταση της δικής τους ζωής. Διάχυτη, λοιπόν, είναι η έννοια της εγκατάλειψης και φθοράς, όχι όμως τόσο μέσα από το φιλοσοφικό υπόβαθρο, αλλά δοσμένη μέσα από την καθημερινή πρακτική.

Άλλωστε, πέρα από την ιδιαίτερη τεχνοτροπία μιας αριστουργηματικής και ανεπιτήδευτης αφήγησης, αυτό που κερδίζει τον αναγνώστη του Σάνσετ Παρκ είναι ακριβώς ο ρεαλισμός με τον οποίο περιγράφεται και ιχνογραφείται η πορεία των βασικών προσώπων, μέσα από μια διαφορετική οπτική γωνία κάθε φορά, μέσα από τις σκέψεις του κάθε ήρωα. «Έγραψα το βιβλίο τοποθετώντας το μεγαλύτερο μέρος της δράσης μέσα στο μυαλό των ηρώων· το γεγονός γίνεται μέρος της σκέψης τους»: τα λόγια του ίδιου του συγγραφέα μαρτυρούν τις προθέσεις του, αλλά και δικαιολογούν το γεγονός ότι η φωνή του είναι ανύπαρκτη ή τουλάχιστον αδιόρατη, εφόσον η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη, πολυεπίπεδη. Και αυτή η αλήθεια της αφήγησης, η «απόσυρση» του συγγραφέα, η γλυκόπικρη αίσθηση της παρακμής, η υφέρπουσα τραγικότητα των προσώπων, που δίνεται όμως με έναν αποδραματοποιημένο τόνο, καθορίζουν την αξία του μυθιστορήματος Σάνσετ Παρκ.

Τι ενώνει αυτά τα πρόσωπα, πέρα από τις δυσκολίες της επιβίωσης; Ίσως είναι η «δυσοσμία της ήττας», που ακόμα δεν έχουν ομολογήσει στον εαυτό τους. Ίσως, οι συγκυρίες. Κυρίως, όμως, είναι μια απολιτική οπτική γύρω από τα πράγματα, μια διάθεση προσωπικής αναμέτρησης με τα δεδομένα της εποχής, παρά τη φαινομενικά «συλλογική» προσπάθεια αντιμετώπιση της κρίσης.

Ποιες όμως είναι ακριβώς αυτές οι οπτικές της αφήγησης; Πρόκειται για τους πρωταγωνιστές, ως επί το πλείστον νεαρής ηλικίας, μεταξύ 20 και 30 ετών. Και οι τέσσερις έχουν κατά κάποιον τρόπο εγκαταλείψει κάτι. Ο Μάιλς Χέλερ έχει εγκαταλείψει την οικογένειά του, αδυνατώντας να απεγκλωβιστεί από την… ατυχή τυχαιότητα ή μη του θανάτου του εξ αγχιστείας αδελφού του. Ο Μπινγκ έχει εγκαταλείψει την ερωτική υπόσταση του σώματός του και την ερωτική ταυτότητα της ύπαρξής του. Η Έλεν, κτηματομεσίτρια, με καλλιτεχνικές τάσεις, έχει εγκαταλείψει την ελπίδα να βρει τη «μεγάλη ιδέα» του έργου της και έχει αποβάλει τα ίχνη μιας –τελικά– τραυματικής ερωτικής εμπειρίας. Και η Άλις, που συγγράφει τη διατριβή της για τις σχέσεις ανδρών και γυναικών, όπως αυτές αποτυπώνονται σε βιβλία και ταινίες του 1945 ως το 1947, στην πραγματικότητα έχει εγκαταλειφθεί στον αγώνα του παρόντος, χωρίς να αναλογίζεται επί της ουσίας τον αντίκτυπό του στο μέλλον. Τέσσερα παιδιά που προσπαθούν να ανεξαρτητοποιηθούν, μέσα στην κρίση. Ένας συνασπισμός παράταιρων συμφερόντων. Μια γενιά παρακμής, εσωστρέφειας, αβεβαιότητας, βραχυπρόθεσμου οραματισμού.

Τι ενώνει αυτά τα πρόσωπα, πέρα από τις δυσκολίες της επιβίωσης; Ίσως είναι η «δυσοσμία της ήττας», που ακόμα δεν έχουν ομολογήσει στον εαυτό τους. Ίσως, οι συγκυρίες. Κυρίως, όμως, είναι μια απολιτική οπτική γύρω από τα πράγματα, μια διάθεση προσωπικής αναμέτρησης με τα δεδομένα της εποχής, παρά τη φαινομενικά «συλλογική» προσπάθεια αντιμετώπιση της κρίσης. Ωστόσο, δεν παύει να είναι διαφορετική η στάση των ηρώων απέναντι στην έννοια της φθοράς. Ο πρώτος είναι ένας παρατηρητής, καταγραφέας της θνητότητας των πολυκαιρισμένων αντικειμένων μέσα από την τέχνη της φωτογραφίας, προσπαθεί να αντισταθεί στη φθορά πιστεύοντας στον έρωτά του για μια Κουβανοαμερικάνα έφηβη. Ο Μπινγκ, από την άλλη πλευρά, επιχειρεί την επισκευή σπασμένων αντικειμένων, είναι «ο πρωταθλητής της απαρέσκειας», ο οποίος «όποτε μιλάει για τον κόσμο, αναφέρεται στον δικό του κόσμο, τη μικρή περίκλειστη σφαίρα της δική του ζωής». Ο αγώνας του επικεντρώνεται στο τοπικό και ιδιωτικό. Σε αντίστιξη προς αυτούς, ο Μόρις Χέλερ, ο πατέρας του Μάιλς, είναι ένας άλλος αγωνιστής που συμβιβάζεται με το «μη χείρον», εκφράζοντας μια άλλη, προηγούμενη γενιά. Παρούσα και αυτή στις σελίδες του Σάνσετ Παρκ, για να δηλώσει το δικό της στίγμα απέναντι σε πιο ορατούς εχθρούς, αλλά και την αυτοδιάψευσή της μέσα από την αποτυχία των οικογενειακών και προσωπικών σχέσεων.

Διεσπαρμένα αντικείμενα που αναδίδουν μια αίσθηση παρακμής, ζητήματα της σύγχρονης ηθικής από τη μια πλευρά, αλλά και φάσματα-είδωλα μιας παλιάς ζωής, ερωτήματα που αναφύονται για μια γενιά που αναπόδραστα πλησιάζει στο τέρμα, η σημερινή Αμερική του 2008, αλλά και η Αμερική μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο συνθέτουν το πλαίσιο της πλοκής του Σάνσετ Παρκ. Μιας πλοκής, που ακόμα και αν το τέλος της ορίζεται πιο γρήγορα από όσο θα περίμενε ο αναγνώστης, ή ίσως πιο δραματικά, δεν περιορίζει σε τίποτα την απόλαυση της ανάγνωσης.

Παράλληλα, η κατάληξη της ιστορίας αποκαλύπτει ότι ο ήλιος του Μπρούκλιν, στο Σάνσετ Παρκ που εξωραΐζει, αν δεν συσκοτίζει, αυτός ο ήλιος ψεύτης που βαυκαλίζει τους ήρωες θα ανατείλει και την επόμενη μέρα. Άλλωστε, αν οι ήρωες του μυθιστορήματος του Όστερ ζουν με τον ιδιάζοντα επικίνδυνο, έκνομο τρόπο, «τα βιβλία δεν είναι επικίνδυνα, προσφέρουν μόνο ευχαρίστηση και χαρά στους ανθρώπους που τα διαβάζουν».

Σάνσετ Παρκ
Paul Auster
Μεταίχμιο
304 σελ.
Τιμή € 15,50

Twitter