fbpx
Βασίλι Γκρόσμαν: «Ζωή και πεπρωμένο» κριτική του Απόστολου Σπυράκη

Βασίλι Γκρόσμαν: «Ζωή και πεπρωμένο»

Τον Ιούλιο του 2013, η FSB (πρώην KGB) παρέδωσε στα Κρατικά Λογοτεχνικά Αρχεία της Ρωσίας το χειρόγραφο του Βασίλι Γκρόσμαν, που κρατούνταν σφραγισμένο επί 52 χρόνια. Όταν επιχείρησε πρώτη φορά να το δημοσιεύσει το 1961, οι πράκτορές της κατάσχεσαν τα πάντα – δακτυλογραφημένα αντίγραφα, καρμπόν, μελανοταινίες της γραφομηχανής, οτιδήποτε μπορούσε να βοηθήσει στη δημοσιοποίηση του κειμένου, ενώ του αποκλείστηκε κάθε δυνατότητα να έχει οποιαδήποτε πρόσβαση σ' αυτό.

Αντίγραφο της προσωρινής μορφής του μυθιστορήματος είχε παραδοθεί στον φίλο του άτυχου συγγραφέα, τον ποιητή και μεταφραστή Σεμιόν Λίπκιν, και μετά τον θάνατο του Γκρόσμαν το 1964 φυγαδεύτηκε στη Δύση με τη μορφή μικροταινιών ετοιμασμένων στο κρυφό εργαστήριο του Αντρέι Ζαχάροφ. Έφτασε στην Αυστρία κι από κει στο Παρίσι. Η πρώτη έκδοση του επικού αυτού μυθιστορήματος πραγματοποιήθηκε στα ρωσικά μόλις το 1980 από έναν Σέρβο εκδότη στη Λωζάννη της Ελβετίας, με την επιμέλεια του διακεκριμένου κριτικού και φιλολόγου Εφίμ Έτκιν, ο οποίος προσπάθησε να αποκαταστήσει το κείμενο από τις αποκωδικοποιήσεις των μικροφίλμ, που όμως δεν ήταν καθόλου ευκρινείς. Άλλη μια έκδοση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα το 1990 με βάση ένα δεύτερο αντίγραφο, ωστόσο δεν μπορούμε να μιλήσουμε για πλήρες αποκατεστημένο κείμενο, πράγμα που ίσως δεν καταστεί ποτέ δυνατό.

Η πλοκή της υπόθεσης ξετυλίγεται με άξονα τις περίφημες μάχες κατά την πολιορκία του Στάλινγκραντ. Έχοντας αυτές τις πραγματικά συγκλονιστικές εμπειρίες στο μυαλό του, θέλησε να γράψει ένα έργο στο ύψος του Πόλεμος και ειρήνη. Αυτό ήταν το βιβλίο που μελετούσε συνέχεια στα πεδία των μαχών, ψάχνοντας να βρει παραλληλισμούς και πρότυπα ανάμεσα στον δικό του πόλεμο και σ’ αυτόν του προηγούμενου αιώνα με τον Μεγάλο Ναπολέοντα.

Ο Βασίλι Γκρόσμαν γεννήθηκε το 1905 σε μια μικρή πόλη της Ουκρανίας, όπου υπήρχε μια από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις εβραϊκού πληθυσμού σ' ολόκληρη την ανατολική Ευρώπη. Η περιοχή υπέφερε από μια σειρά βίαιων εμφυλίων στη διάρκεια της Ρώσικης Επανάστασης, καθώς και από πείνα πρωτόγνωρη ως αποτέλεσμα των τρομερών σταλινικών επιχειρήσεων «αποκουλακοποίησης». Όντας γιος Εβραίου χημικού μηχανικού, ο Γκρόσμαν σπούδασε κι αυτός Χημεία στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας κι ασχολήθηκε από νωρίς με τη λογοτεχνία. Ο Μαξίμ Γκόρκι, ο πατριάρχης της σοβιετικής λογοτεχνίας, στα τελευταία του τότε, πρόσεξε το ταλέντο του και η συνέχεια έδειχνε ευοίωνη.

Όμως ο Γκρόσμαν δεν έγινε ποτέ φίλος της εξουσίας – ο στενός του φίλος, Ίλια Έρεμπουργκ, έλεγε ότι η ευθύτητά του φάνταζε τρομακτικά αφελής. Την επιλογή του να απέχει από τα παιχνίδια της εξουσίας την πλήρωσε ακριβά υφιστάμενος ισοπεδωτική κριτική από τις στήλες της Πράβδα στις απόπειρές του να καθιερωθεί ως μυθιστοριογράφος, καθώς θεωρήθηκε ότι το πνεύμα του δεν ανταποκρινόταν στις νόρμες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν ξέσπασαν οι φοβερές σταλινικές εκκαθαρίσεις, υπέστη ανακρίσεις από τη μυστική αστυνομία, την OGPU (μετέπειτα NKVD), λόγω της καταγωγής του. Κατάφερε να βγει αλώβητος, τύχη που δεν είχαν οι στενοί του φίλοι ούτε και η σύζυγός του, ενώ δεν τον εγκατέλειψαν ποτέ οι τύψεις γιατί δεν μπόρεσε να πάρει μαζί του στη Μόσχα την αγαπημένη του μητέρα. Η Αικατερίνη Σαβιέλιεβνα Γκρόσμαν –στην οποία είναι αφιερωμένο το βιβλίο– μαζί με όλη την οικογένειά του εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς στις εκκαθαριστικές τους επιχειρήσεις κατά των Εβραίων της Ουκρανίας, που προανήγγειλαν τις μαζικές δολοφονίες στο φαράγγι του Μπάμπι Γιαρ έξω από το Κίεβο.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ο Γκρόσμαν θέλησε να καταταγεί εθελοντής αλλά η αίτησή του απορρίφτηκε. Βρέθηκε όμως στο μέτωπο ως πολεμικός ανταποκριτής για την εφημερίδα του Κόκκινου Στρατού Krasnaya Zveda (Ερυθρός Αστέρας), κάθε σελίδα της οποίας έλεγχε ο Στάλιν προσωπικά. Χρειάστηκε πέντε χρόνια για να ολοκληρώσει την πρώτη μορφή του μυθιστορήματος Ζωή και πεπρωμένο, το οποίο συνέχισε να δουλεύει μέχρι το τέλος της ζωής του. Η πλοκή της υπόθεσης ξετυλίγεται με άξονα τις περίφημες μάχες κατά την πολιορκία του Στάλινγκραντ. Έχοντας αυτές τις πραγματικά συγκλονιστικές εμπειρίες στο μυαλό του, θέλησε να γράψει ένα έργο στο ύψος του Πόλεμος και ειρήνη. Αυτό ήταν το βιβλίο που μελετούσε συνέχεια στα πεδία των μαχών, ψάχνοντας να βρει παραλληλισμούς και πρότυπα ανάμεσα στον δικό του πόλεμο και σ' αυτόν του προηγούμενου αιώνα με τον Μεγάλο Ναπολέοντα.

Πέρα όμως από την οφειλή του στον Τολστόι, δείχνει ότι σε κάθε βήμα πατά γερά πάνω στο λογοτεχνικό υπόβαθρο όλων των μεγάλων Ρώσων κλασικών – και ως επί το πλείστον στον Τσέχοφ, αυτόν που «...εξέφρασε τη ρώσικη απεραντοσύνη ανεμίζοντας το λάβαρο της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας του Ρώσου ανθρώπου, της αυθεντικής δημοκρατίας». Μιας δημοκρατίας που έπεσε θύμα των κατά καιρούς φανατικών, ξεκινώντας από τους τσάρους και τους μυστικιστές στάρετς της ορθόδοξης ρώσικης Εκκλησίας, μέχρι τον Λένιν και τον ίδιο τον Τολστόι. Όλοι υπήρξαν κατά τον Γκρόσμαν άτεγκτοι, απόλυτοι και σκληροί, αφού τοποθετούσαν την αφηρημένη ουτοπική τους αντίληψη πάνω από τις ιδιομορφίες του μωσαϊκού της ανθρώπινης προσωπικότητας, ο υπέρτατος σεβασμός της οποίας αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους της δόμησης των κοινοτήτων ανά τους αιώνες. Γιατί ο ανώτερος στόχος των ανθρώπινων κοινωνιών δεν είναι άλλος από την εξασφάλιση του δικαιώματος ο καθένας να σκέφτεται και να πράττει όπως αισθάνεται. Πάνω από τα δόγματα υπάρχουν τα ανθρώπινα πλάσματα, πάνω από τις αφηρημένες ανθρωπιστικές ιδέες και τις μεταφυσικές και ουτοπικές φαντασιώσεις υπάρχουν αυτοί που δεν θέλουν τίποτα πέρα από τον σεβασμό της διαφορετικότητάς τους.

 

Ζωή και πεπρωμένο
Βασίλι Γκρόσμαν
μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Εκδόσεις Γκοβόστη
956 σελ.
Τιμή € 35,00
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Pip Williams: «Το λεξικό των χαμένων λέξεων»

Ένα βιβλίο για τις λέξεις και την ιστορία τους. Για τις λέξεις που χάθηκαν ανά τους αιώνες. Για εκείνες που έχουν άλλη σημασία για τις γυναίκες και άλλη για τους άντρες. Αλλά και ένα βιβλίο για τις...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
J. M. Coetzee: «Ο Πολωνός»

Διαβάζοντας τη νουβέλα Ο Πολωνός (2023) του Τζον Μάξγουελ Κούτσι, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα σε μετάφραση της Χριστίνας Σωτηροπούλου, ο αναγνώστης και η αναγνώστρια συνειδητοποιούν τη δύναμη που έχει ο...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΞΕΝΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Arturo Pérez-Reverte: «Ο Ιταλός»

Ο πολυγραφότατος Ισπανός συγγραφέας από την Καρθαγένη, ο Αρτούρο Πέρεθ-Ρεβέρτε, έχει φωτίσει πολλές φορές μέσα από τα μυθιστορήματά του άγνωστες στιγμές της Ιστορίας. Έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, μέχρι στιγμής,...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.