Στέφαν Τσβάιχ: «Επικίνδυνος οίκτος»
Το μοναδικό μυθιστόρημα που έγραψε ο σημαντικός Αυστριακός συγγραφέας Στέφαν Τσβάιχ (Βιέννη 1881-Βραζιλία 1942) κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στη χώρα μας το 1945 με τον τίτλο Ανυπόμονη Καρδιά από τις Εκδόσεις των Φίλων σε μετάφραση Μιμίκας Κρανάκη, ενώ ακολούθησαν κατά καιρούς κι άλλες εκδόσεις από διάφορους εκδοτικούς οίκους.
Πρόκειται για ένα ψυχολογικού τύπου μυθιστόρημα το οποίο, ωστόσο, υπεισέρχεται σε θέματα ιατρικής δεοντολογίας, ζητήματα που εγείρονται κατά τη διάρκεια της ασθένειας και του πόνου, καθώς εξετάζονται οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στον ασθενή και τους συγγενείς με το γιατρό, τα διλήμματα του τελευταίου σχετικά με το πόσο ειλικρινής πρέπει να είναι για την κατάσταση του ασθενούς. Ο ίδιος ο συγγραφέας σε επιστολή που είχε στείλει στον Φρόυντ, τον οποίο γνώριζε πολύ καλά, το 1937 σημείωνε: «Δουλεύω επίσης σε ένα δύσκολο αλλά όχι πολύ μεγάλο ψυχολογικό μυθιστόρημα που θα έχει τίτλο Δολοφονία δια του οίκτου και θα αποδεικνύει ότι η αδυναμία, ο «μισο-οίκτος», που δεν φτάνει μέχρι την τελική θυσία, είναι πιο καταστροφικός από τη βία. Είναι μια επιστροφή στον κόσμο σας και το βιβλίο μπαίνει και λίγο στα χωράφια της Ιατρικής - αυτή είναι η παρηγοριά μου».
Ο Τσβάιχ χρησιμοποιεί ένα αφηγηματικό τέχνασμα, τη συνάντηση αγνώστων από τους οποίους ο ένας αφηγείται στον άλλον μια ιστορία, κάτι που συνήθιζε να κάνει σχεδόν σε όλα τα έργα του. Ένας ανώνυμος συγγραφέας το 1938, συναντά σε εστιατόριο στη Βιέννη τον Χοφμίλλερ, έναν ήρωα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος αποφασίζει να του διηγηθεί την προσωπική του περιπέτεια, αφού παράλληλα έχουν συζητηθεί οι πιθανότητες ενός νέου πολέμου. Η κύρια αφήγηση εμπεριέχει δύο ακόμα, μικρότερης έκτασης, αφηγήσεις, η μία αφορά στην ιστορία του πατέρα της κεντρικής ηρωίδας, της Έντιθ, ο οποίος από άσημος Εβραίος θα αποκτήσει πλούτη και τιμητικούς τίτλους, που θα τον εντάξουν στην ουγγρική αριστοκρατία. Η άλλη αναφέρεται στην περίπτωση ενός πρώην στρατιωτικού που, αφού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το στράτευμα και τη χώρα του, ευτύχισε όταν γνώρισε και παντρεύτηκε μια πλούσια Ολλανδέζα. Αυτές οι δύο ιστορίες στέκονται υποστηρικτικά, έστω με τις αντιθέσεις τους, στην κύρια αφήγηση, μιας και πρόκειται για δύο γάμους που έχουν αίσιο τέλος, ενώ η γνωριμία του Χοφμίλλερ με την ανάπηρη κόρη του εβραϊκής καταγωγής Ούγγρου, θα φέρει μόνο πρόσκαιρη αισιοδοξία και χαρά, ένα σύνηθες μοτίβο στο έργο του Τσβάιχ.
Και σ’ αυτό το έργο του (μεταφρασμένο στη γλώσσα μας με τόλμη και ευαισθησία από τη Μιμίκα Κρανάκη), διακρίνονται χαρακτηριστικά της γραφής του συγγραφέα: μια λεπτεπίλεπτη απεικόνιση των εσωτερικών συγκρούσεων των ηρώων, από την οποία δεν λείπει ο λυρισμός, που δεν είναι αόριστος, αλλά αντιθέτως προβάλλει τις ψυχολογικές αντιθέσεις και τις αποχρώσεις που οδηγούν στη συμπεριφορά, η οποία συχνά μένει ανερμήνευτη και ακατανόητη. Ο συγγραφέας, άλλωστε, που θαύμαζε το έργο του Φρόυντ χρησιμοποιεί σ’ αυτό το έργο του έννοιες όπως «υστερία» και «υποσυνείδητο», ενώ οι χαρακτήρες του, καθώς κι εκείνοι στις νουβέλες και τις βιογραφίες του, είναι διχασμένες προσωπικότητες, που δοκιμάζονται κάτω από την πίεση της επιθυμίας και του καθήκοντος. Πρόκειται για άτομα τα οποία είναι σημαδεμένα από την ευφυΐα τους, αλλά και από εσωτερικές αυτοκαταστροφικές δυνάμεις. Η ανήσυχη και ανασφαλής ανάπηρη κοπέλα, ο νεαρός αξιωματικός, ο οποίος από τη μια παρασύρεται από τη συμπόνια που νιώθει γι’ αυτήν κι από την άλλη κλονίζεται από τα πραγματικά συναισθήματά του, αλλά και ο σώφρων γιατρός μαζί με το δυστυχή πατέρα της άρρωστης, αποτελούν τα πρόσωπα ενός δράματος που από ένα σημείο και μετά γίνεται ανεξέλεγκτο, έρμαιο ακόμα και της «θεάς» τύχης.
Τα ζητήματα που τίθενται από το συγγραφέα καθιστούν το έργο κλασικό, ενώ η ζωντανή αναπαράσταση του κόσμου των ιδεών και των συναισθημάτων με τη λιτή γραφή του κερδίζουν τον αναγνώστη.
Επικίνδυνος οίκτος
Στέφαν Τσβάιχ
μετάφραση: Μιμίκα Κρανάκη
Άγρα
437 σελ.
Τιμή € 19,00
