Evald Flisar: «Μακάρι να είχα χρόνο»

Ο Έβαλντ Φλίσαρ (γενν. 1945) αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση των σλοβενικών γραμμάτων. Πολυγραφότατος και ίσως ο πιο μεταφρασμένος σε πολλές χώρες Σλοβένος συγγραφέας, έχει εκδώσει 16 μυθιστορήματα, 3 ταξιδιωτικά βιβλία, 2 συλλογές διηγημάτων, μία ποιητική συλλογή, 2 παιδικά βιβλία και 15 θεατρικά έργα. Σπούδασε συγκριτική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Λουμπλιάνα και αγγλική λογοτεχνία και μετάφραση στο Chiswick Polytechnic του Λονδίνου. Από το 1998 μέχρι σήμερα διευθύνει το παλαιότερο μηνιαίο σλοβενικό λογοτεχνικό περιοδικό, Sodobnost [Σύγχρονη Επιθεώρηση], ενώ συνεχίζει ακάθεκτος τη λογοτεχνική του παραγωγή. Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε πρώτη φορά το 2003 μέσα από τη συλλογή Σλοβένικα διηγήματα (μτφρ. Θ. Κάππου – Ντ. Σιδέρη, εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος), όπου συμμετείχε μεταξύ 14 Σλοβένων συγγραφέων, και το 2004 μέσα από το μυθιστόρημα Τα όνειρα του πατέρα μου (μτφρ. Κ. Σιδέρη, εκδ. Τζέι & Τζέι Ελλάς). Πλέον οι Εκδόσεις Βακχικόν μάς φέρνουν στα ελληνικά το μυθιστόρημα Μακάρι να είχα χρόνο, σε μετάφραση της Αλεξάνδρας Παπαμανώλη, συστήνοντάς μας εκ νέου τον συγγραφέα. Το εν λόγω βιβλίο πρωτοδημοσιεύτηκε το 2009 στη Σλοβενία, έχει κυκλοφορήσει ήδη σε Σλοβακία, Πολωνία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Τουρκία, ΗΠΑ, Ινδία, Αιθιοπία και συνεχίζει…

Το βιβλίο χωρίζεται σε 14 κεφάλαια, που τιτλοφορούνται με μια φαινομενική συγγραφική αποστασιοποίηση και με παράξενους τίτλους, π.χ. «Αυτά που είπε η Βίργκο στο αγόρι της», «Αυτά που είπε η μητέρα στον γιο της», «Αυτά που είπε ο Βίνσεντ Βέγκα στον επισκέπτη του» κ.λπ. Με τη διαφορά ίσως πως η ιστορία εξελίσσεται κανονικά, γραμμικά, με τις απαραίτητες συμβάσεις. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν πως πρόκειται για ένα φιλοσοφικό θρίλερ, κρίνοντας και από το ερώτημα που τίθεται ευθύς εξαρχής στο βιβλίο, οι τίτλοι λειτουργούν περίφημα με αυτόν τον τρόπο. Τι συμβαίνει όμως στην πλοκή;

Το μυθιστόρημα ξεκινάει με το ανέβασμα μιας ερασιτεχνικής θεατρικής παράστασης που έχει γράψει ο 22χρονος Σίμον Μπέμπλερ, φοιτητής φιλοσοφίας, αφού έχει μάθει πως πάσχει από μια ανίατη ασθένεια, η οποία του αφήνει μόλις έναν χρόνο ζωής. Οπότε ο Σίμον Μπέμπλερ, που αυτοαποκαλείται Μπάρτον Φινκ, από την ομώνυμη ταινία των αδελφών Κοέν, καλείται να ζήσει με κάποιον τρόπο τη ζωή του, όση αυτή του απομένει. Το ερώτημα όμως είναι: πώς; Πώς μπορεί να ζήσει τη ζωή του ένας 22χρονος, ανέραστος και μάλλον ηδονοβλεψίας φοιτητής της φιλοσοφίας; Το σχήμα που πλάθει μέχρι εδώ ο Φλίσαρ μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει αν όχι σε αδιέξοδα, σίγουρα πάντως σε επισφαλή λογοτεχνικά μονοπάτια, εάν δεν επέλεγε ο συγγραφέας τον σωτήριο δρόμο της τέχνης. Μέσα από κάποιες περίεργες συναντήσεις στη Λουμπλιάνα, ιδίως με έναν επαίτη που συναντά με μάλλον δραματικό τρόπο, ο ήρωας βρίσκεται στη Νέα Υόρκη να παίρνει μέρος σε ένα φαινομενικό παιχνίδι αρχικά, εν αγνοία του, που έχει όμως διάφορες τραγικές προεκτάσεις.

Η πραγματικότητα λοιπόν, κατά τον Φλίσαρ εδώ, δεν αντέχεται παρά μόνο εφόσον πασπαλιστεί από ισχυρές δόσεις λογοτεχνίας και κινηματογράφου, περιπέτειας και θρίλερ, μέσα από την οπτική φιλοσοφικών ερωτημάτων.

Οι χαρακτήρες που συναντά και συναναστρέφεται μαζί τους αποτελούν είτε λογοτεχνικούς ήρωες είτε κινηματογραφικούς. Αίφνης ακούγεται το όνομα του Βίνσεντ Βέγκα, που παραπέμπει στον κινηματογραφικό ήρωα του Pulp Fiction του Ταραντίνο. Πλην όμως ο λογοτεχνικός Βίνσεντ Βέγκα του Φλίσαρ φέρνει περισσότερο στην όψη σε Αλ Πατσίνο. Ομοίως εμφανίζονται δύο Μπρους Γουίλις, περίπου στην όψη πάλι έτσι όπως τους γνωρίσαμε από την εν λόγω ταινία. Όπως και μια Ούμα Θέρμαν, με το όνομα Άισι Ντάισι όμως, που παραπέμπει, ως γνωστόν, σε αυτή αλλά και σε διάφορες ταινίες του Ταραντίνο. Ομοίως και ένας ψυχοθεραπευτής, που φέρει το όνομα Γούντι Άλεν. Αλλά και από λογοτεχνική σκοπιά η Βίργκο, μια ηρωίδα που ανήκει στην ομάδα του Βέγκα, έτοιμη για τη Νύχτα των Σιωπηλών Μαχαιριών (παραπομπή ίσως στη ναζιστική Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών), όπου ακολουθεί τη διαδρομή του Κουίν, ήρωα από την Τριλογία της Νέας Υόρκης του Όστερ. Πράγματι αρκετό μπλέξιμο, πλην όμως όλοι αυτοί αποτελούν πραγματικούς λογοτεχνικούς ήρωες με κωδικά ονόματα, που εξυπηρετούν έναν σκοπό: την απάντηση του ερωτήματος που έχει θέσει από την αρχή ο συγγραφέας.

Η ομάδα που έχει φτιάξει ο Βίνσεντ Βέγκα / Αλ Πατσίνο και εμπλέκει τον Σίμον Μπέμπλερ / Μπάρτον Φινκ έχει κι έναν ακόμα σκοπό. Κι εδώ κάπου εισέρχεται και η έννοια του θρίλερ στο βιβλίο. Η Νύχτα των Σιωπηλών Μαχαιριών έχει σκοπό «να ξεκληρίσει όσο περισσότερα ζιζάνια μπορεί από αυτά που καταπνίγουν την υγιή ανάπτυξη στον πάλαι κήπο της Εδέμ μας». Το αν πετυχαίνει το σχέδιο, θα το διαβάσει ο αναγνώστης μέχρι το τέλος του βιβλίου. Αυτά τα στοιχεία όμως δίνουν στο μυθιστόρημα ένα σασπένς που φθάνει πολλές φορές σε έντονο σημείο, προσδίδοντάς του μια ταχύτητα που το απογειώνει. Θα ευοδωθεί το μεγαλόπνοο σχέδιο του Βέγκα; Και ποιος θα είναι ο ρόλος του κεντρικού ήρωα; Θα καταφέρει ο Σίμον Μπέμπλερ να ζήσει τη ζωή που του απομένει και να γνωρίσει όλα εκείνα που θα χάσει πεθαίνοντας τόσο νέος;

Προς τι όμως όλο αυτό το ανακάτεμα προσώπων λογοτεχνικών και κινηματογραφικών, ηθοποιών και συγγραφέων; Αρκούν για να ενταχθεί το βιβλίο σε εκείνα που αποκαλούμε μεταλογοτεχνικά; Θα μπορούσε, εάν ο άξονας του βιβλίου, το αρχικό ερώτημα που τίθεται, δεν είχε τόσο έντονη φιλοσοφική χροιά. Και έρχεται το τέλος για να διαταράξει όλο αυτό το σύμπαν…

Κατά τον ίδιο τον συγγραφέα, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα για τον άνθρωπο ως θύμα της φαντασίας του. Μιας φαντασίας που προέρχεται από μίμηση όσων έχουμε δει και όσων έχουμε διαβάσει. Κατ’ επέκταση, μιας φαντασίας που έχει προέλθει από τη διαδικασία της πρόσληψης των έργων που έχουμε δει και των βιβλίων που έχουμε διαβάσει, επί του προκειμένου, αλλά και έχουμε αγαπήσει μάλλον κάπως περισσότερο. Άρα, έχουμε να κάνουμε με μια διαδικασία μίμησης και, μέσω αυτής, της επανεφεύρεσης της ζωής, με σκοπό την κατάκτηση μιας ατομικότητας φευγαλέας και πρόσκαιρης, προκειμένου αυτή να λειτουργήσει ως διαβατήριο για την πραγματικότητα.

Η πραγματικότητα λοιπόν, κατά τον Φλίσαρ εδώ, δεν αντέχεται παρά μόνο εφόσον πασπαλιστεί από ισχυρές δόσεις λογοτεχνίας και κινηματογράφου, περιπέτειας και θρίλερ, μέσα από την οπτική φιλοσοφικών ερωτημάτων. Μια πολύ καλή ιδέα, στην τελική, για μυθιστόρημα…

Μπορείτε να διαβάσετε εδώ τη συνέντευξη που μας παραχώρησε o συγγραφέας.