Hanya Yanagihara: «Προς τον Παράδεισο»

Η Χάνια Γιαναγκιχάρα μάς συστήθηκε το 2013 με το πρώτο της μυθιστόρημα, Οι άνθρωποι στα δέντρα (μτφρ. Μαρία Ξυλούρη, εκδ. Μεταίχμιο 2018), που βασίζεται εν μέρει στην πραγματική ζωή του ιολόγου Daniel Carleton Gajdusek. Το βιβλίο χαρακτηρίζεται ένα από τα καλύτερα της χρονιάς εκείνης. Η συγγραφέας επανέρχεται το 2015 με το Λίγη ζωή (μτφρ. Μαρία Ξυλούρη, εκδ. Μεταίχμιο 2016), βιβλίο που φτάνει μέχρι τη βραχεία λίστα του Man Booker Prize, του Women’s Booker Prize την επόμενη χρονιά και κατακτά το Kirkus Prize του 2015 για τη λογοτεχνία, ενώ την ίδια χρονιά βρίσκεται και στη βραχεία λίστα για το National Book Award, την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση των ΗΠΑ. Κι ενώ το συγκεκριμένο βιβλίο γίνεται ευπώλητο στην Αμερική και αρχίζει να γίνεται μπεστ σέλερ και σε άλλες χώρες κατά την πρώτη χρονιά κυκλοφορίας του, με διθυραμβικές κριτικές που το ακολουθούν και που εν ολίγοις κάνουν λόγο για ένα συγγραφικό αριστούργημα, περίπου έναν χρόνο αργότερα η δυτική κριτική αρχίζει να ανασκουμπώνεται απέναντι στο φαινόμενο Λίγη ζωή και Χάνια Γιαναγκιχάρα.

Πλέον βρισκόμαστε έναν χρόνο, περίπου, μετά την πρώτη κυκλοφορία του τρίτου μυθιστορήματος της Γιαναγκιχάρα, με τίτλο Προς τον Παράδεισο, που μας φέρνουν στα ελληνικά και πάλι οι Εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση, και πάλι, της Μαρίας Ξυλούρη και επιμέλεια της Ιωάννας Ανδρέου. Κι έχουμε την αίσθηση, παρακολουθώντας τόσο την αλλοδαπή όσο και την εγχώρια κριτική, πως, με κάποιο τρόπο, η ιστορία επαναλαμβάνεται σχεδόν πανομοιότυπα. Η αρχική υποδοχή ήταν και πάλι τουλάχιστον διθυραμβική. Ο Guardian έγραψε για ένα τολμηρό επίτευγμα. Ο Observer εμμέσως πλην σαφώς το συγκρίνει με τον Μεγάλο Γκάτσμπι και Το Δεκαήμερον. Ο συγγραφέας Έντμοντ Γουάιτ το θεωρεί εξίσου καλό με το Πόλεμος και ειρήνη. Κι ύστερα, ακολουθούν κάποιες κριτικές φωνές που αναιρούν τα γεγραμμένα. Για την ιστορία και μόνο θα υπενθυμίσουμε εδώ πως τα αριστουργήματα, της παγκόσμιας λογοτεχνίας εν προκειμένω, όπως και άλλων τεχνών, κρίνονται με το πέρασμα του χρόνου. Και πιο συγκεκριμένα με, αυτό που λένε, την αντοχή τους στον χρόνο. Τι σημαίνει αυτό; Σίγουρα όχι πάντως για το αν άρεσαν ή δεν άρεσαν συγχρονικά. Μετά βεβαιότητας όμως λέμε πως θα κριθούν ως αριστουργήματα, εφόσον έχουν να πουν κάτι στον αναγνώστη μεταγενέστερων γενεών· εφόσον η οπτική, η θεματολογία, το «σημαίνον και το σημαινόμενό» τους θα καταφέρει να μιλήσει ψυχικά σε εκείνον που για κάποιον λόγο, άγνωστο για μας τώρα, θα τα διαβάσει και θα τα ερμηνεύσει ψυχικά στο παρόν του.

Το Προς τον Παράδεισο χωρίζεται σε τρία μέρη που κάλλιστα θα μπορούσαν και να αυτονομηθούν. Φέρουν τους τίτλους «Πλατεία Ουάσινγκτον», «Λίπο-Βάο-Νάχελε» και «Ζώνη Οκτώ» κι εκτυλίσσονται αντίστοιχα το 1893, το 1993 και το 2093. Τα δύο πρώτα μέρη απλώνονται σε περίπου 200 σελίδες το καθένα, ενώ το τελευταίο και το πιο ενδιαφέρον σε πάνω από 400 σελίδες. Κάποιο κοινό συνδετικό τους στοιχείο θα μπορούσε να είναι, σε ενδοκειμενικό επίπεδο, τα όμοια ονόματα των κεντρικών ηρώων. Τις σελίδες διατρέχουν συνεχώς τρεις διαφορετικοί Ντέιβιντ Μπίνγκαμ και Τσαρλς Γκρίφιθ, διαφορετικοί μα και τόσο ίδιοι αναφορικά με τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις, που μπορεί να αποτελούν τη συνέχεια των οικογενειών μέσα σε 200 χρόνια, χωρίς αυτό να είναι δεσμευτικό, τουλάχιστον για τα δύο πρώτα μέρη. Μεταξύ δεύτερου και τρίτου μέρους η συγγραφέας μάς αφήνει περιθώριο να κάνουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια αυτές τις συνδέσεις. Άλλες ομοιότητες, το δεύτερο και το τρίτο συνδέονται με τη Χαβάη, το δεύτερο άμεσα και πιο συγκεκριμένα αναφορικά με τη σχέση της με την Αμερική. Επιπλέον, όλοι όσοι εμφανίζονται ως μπάτλερ έχουν σεξουαλική σχέση με τους κυρίους τους και φέρουν το όνομα Άνταμ. Τι περιλαμβάνουν όμως αυτά τα τρία μέρη;

Οι περιγραφές της συγγραφέως είναι εξαιρετικές και οι πληροφορίες που μας δίνει κατατοπιστικότατες για ένα μετα-σύμπαν απόλυτο εφιάλτη για τον άνθρωπο.

Στο πρώτο μέρος, «Πλατεία Ουάσινγκτον», και που εξ ονόματος παραπέμπει στον Χένρι Τζέιμς και στο ομότιτλο μυθιστόρημά του, η συγγραφέας συστήνει εκ νέου την ιστορία των ΗΠΑ λίγο μετά τον αμερικανικό εμφύλιο. Δημιουργεί τις Νέες Πολιτείες, που έχουν αυτονομηθεί και που εκεί έχουν δημιουργήσει μια νέα ελευθεριακή χώρα με άλλους νόμους, διαφορετική κουλτούρα, ήθη και έθιμα – αίφνης, επιτρέπεται ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών και μάλιστα ενθαρρύνεται ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό για την εποχή. Η απουσία περισσοτέρων λεπτομερειών σχετικά, και συγκριτικά με το τρίτο μέρος όπου αυτές κατακλύζουν το κείμενο, μας κάνει να πιστεύουμε πως δεν είναι αυτός ακριβώς ο αυτοσκοπός της, η ανασύσταση δηλαδή της αμερικανικής ιστορίας. Η εμμονική εστίαση πάνω στους ομοφυλόφιλους χαρακτήρες της, του Ντέιβιντ Μπίνγκαμ, απογόνου ενός εκ των ιδρυτών των Ελεύθερων Πολιτειών, πάμπλουτου, φιλάσθενου και καταπιεσμένου, σχετικά νέου ανθρώπου, του Έντουαρντ Μπίσοπ, καλλιτέχνη, νέου, φτωχού, με ύποπτο μάλλον παρελθόν και του Τσαρλς Γκρίφιθ, μεσήλικα, νεόπλουτου, που αναζητά έναν δεύτερο ομόφυλο γάμο μέσα από συνοικέσιο για να ξαναερωτευτεί τη ζωή, μας παραπέμπουν σε κάτι άλλο και οδηγούν το βιβλίο να ενταχθεί αυτόχρημα στην queer λογοτεχνία. Η συγγραφέας συστήνει, αναφορικά με τους χαρακτήρες, έναν αντιστρόφως ανάλογο «Χένρι-Τζεϊμσικό» προκατακλυσμιαίο τόπο της Πλατείας Ουάσινγκτον, όπου κι εδώ δοκιμάζονται οι ελευθερίες του ατόμου, με διαφορετικό υπόβαθρο. Κρατάμε το τελευταίο…

Στο δεύτερο μέρος, το «Λίπο-Βάο-Νάχελε», που κάλλιστα θα μπορούσε κι αυτό να χωριστεί σε δύο ανισομερή κομμάτια, έχουμε τους ίδιους χαρακτήρες σχεδόν αντεστραμμένους ως προς τις ιδιότητές τους. Βρισκόμαστε στο 1993, κατά τη διοργάνωση και εξέλιξη ενός τελευταίου πάρτι που παραθέτει ο πάμπλουτος μεσήλικας δικηγόρος Τσαρλς Γκρίφιθ, που συζεί με τον κατά πολύ νεότερό του χαβανέζικης καταγωγής Ντέιβιντ Μπίνγκαμ, για την τελευταία ημέρα ζωής ενός φίλου και από τους πρώτους εραστές του, που πεθαίνει από μία σπάνια και ανίατη ασθένεια. Η σχέση του νεότερου Ντέιβιντ με τον μεγαλύτερο Τσαρλς βρίσκεται αρχικά στο επίκεντρο, αλλά προς το τέλος του δεύτερου μέρους, ένα μακροσκελές γράμμα που παρατίθεται σε περίπου πενήντα σελίδες, του εξαφανισμένου από την πλοκή πατέρα του Ντέιβιντ, τελευταίου απόγονου της βασιλικής οικογένειας της Χαβάης, επαναφέρει το βιβλίο στους δύο βασικούς του άξονες, που με κάποια δυσκολία ανακαλύψαμε από το πρώτο μέρος. Η εξέλιξη του πολιτειακού καθεστώτος της Χαβάης σε συνδυασμό με τις ελευθερίες του ατόμου, κι εδώ πλέον υπό το πρίσμα κάποιας ασθένειας, είτε αυτής που σκοτώνει τον φίλο του Τσαρλς είτε του AIDS, που δεν κατονομάζεται ευθέως, αρχίζουν να ξεκαθαρίζουν το τοπίο του μυθιστορήματος. Κρατώντας αυτά, μας αποκαλύπτεται με μεγαλύτερη ενάργεια το τρίτο και τελευταίο μέρος.

Η «Ζώνη Οκτώ» εκτυλίσσεται σε ένα δυστοπικό και εφιαλτικό αμερικανικό 2093. Οι πανδημίες και οι ιοί έχουν αλλάξει την εικόνα της ευημερούσας Αμερικής. Ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, που διοικεί απολυταρχικά υπό τον φόβο της όποιας άλλης πανδημίας ενσκήψει στην επικράτεια, έχει μετατρέψει τους ανθρώπους σε απόλυτα ελεγχόμενα υποχείρια της κυβέρνησης, με αφάνταστους περιορισμούς στην ιδιωτική, κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή. Οι περιγραφές της συγγραφέως είναι εξαιρετικές και οι πληροφορίες που μας δίνει κατατοπιστικότατες για ένα μετα-σύμπαν απόλυτο εφιάλτη για τον άνθρωπο. Ακριβώς αυτό είναι και το σημείο που κάνει το τρίτο μέρος να αρέσει περισσότερο – ίσως όχι κι άδικα. Πλην όμως ένα βιβλίο κρίνεται ως προς την ολότητά του. Άλλως, πώς μπορούμε να εξηγήσουμε πως περνά αδιάφορα στον αναγνώστη το ότι ο επαναλαμβανόμενος Τσαρλς Γκρίφιθ των δύο προηγούμενων ενοτήτων, ένας από τους χαρακτήρες που ψάχναμε να τον διασυνδέσουμε για να βρούμε το νήμα της συνέχειας, εδώ είναι γυναίκα και μάλιστα straight; Η απλοχεριά που δείχνει εδώ ως προς την πληροφορία η Χάνια Γιαναγκιχάρα είναι και αποδεκτή και ευχάριστη. Η ιστορία της Τσάρλι μάς κάνει να καταλάβουμε ακόμα περισσότερα πράγματα από αυτά που μας δίνει η συγγραφέας και να βγάλουμε ασφαλέστερα συμπεράσματα. Δεν θα πούμε περισσότερα πράγματα για το τρίτο μέρος, διότι το αποκαλυπτικό σύμπαν που στήνει η συγγραφέας είναι άξιο και να διαβαστεί και να γίνει γνώμονας!

Συνοψίζοντας, τι θέλει να μας πει η Γιαναγκιχάρα με αυτό το περίεργο εν πρώτοις βιβλίο; Οι ελευθερίες του ανθρώπου, έτσι όπως αυτές άρχισαν να διαμορφώνονται ως τέτοιες από τον Διαφωτισμό και μετά, και με όποια ατομική και κοινωνική συνθήκη είναι διαμορφωμένες, δεν πρέπει επ’ ουδενί να περιορίζονται. Οι πανδημίες, οι αρρώστιες, οι ασθένειες, οι ιοί, τίποτα δεν μπορεί να μπει πάνω από την ελευθερία του ανθρώπου και εις το όνομα αυτού. Ήτοι, η ελευθεριότητα και η ιδιαιτερότητα του ανθρώπου πρέπει να διαφυλαχθούν, να προστατευθούν και να αποδοθούν ως τέτοιες, αφού στο τέλος ο Άνθρωπος θα καταφέρει να τις κερδίσει βρίσκοντας πάντα μία διέξοδο, ακόμα κι αν αυτό είναι ha yanahihara23 είτε ένα μακρινό ταξίδι με τα πόδια, είτε η απομόνωση σε έναν βαλτότοπο, είτε η διαφυγή με μια βάρκα στα κρυφά, νυχτιάτικα, με οποιοδήποτε κόστος.