Maria Gainza: «Το μαύρο φως»

Δεν είναι και τόσο δύσκολο να περάσει τα σύνορα της χώρας της και να μεταφραστεί στο εξωτερικό μια Αργεντινή ισπανόφωνη συγγραφέας όπως η Μαρία Γκάινσα. Ιδίως όταν το πρώτο της βιβλίο, Το οπτικό νεύρο ((μτφρ. Μαρία Μπεζαντάκου, εκδ. Όπερα, 2018), ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα για τη ζωγραφική και την πρόσληψή της, τόσο αριστοτεχνικά γραμμένο, μεταφράστηκε μόλις σε πέντε χρόνια από την έκδοσή του, σε έντεκα γλώσσες. Για άγνωστους λόγους στη χώρα μας δεν έτυχε μάλλον μιας παρόμοιας υποδοχής από το αναγνωστικό κοινό, καίτοι οι κριτικές από έξω ήταν σχεδόν διθυραμβικές, ενώ οι εγχώριες αναγνώριζαν και αναδείκνυαν τα προτερήματά του.

Η Γκάινσα όμως, συνεχίζοντας σε ένα παρόμοιο μοτίβο, δηλαδή λογοτεχνία και δη μυθιστόρημα που έχει να κάνει με τη ζωγραφική και πάλι, ξανακτυπά από την αντίπερα όχθη. Με το μυθιστόρημά της Το μαύρο φως, που μας φέρνουν στα ελληνικά αυτή τη φορά οι Εκδόσεις Λέμβος, σε μια πολύ καλή μετάφραση της Σοφίας Λαζαρίδου, βλέπει τα πράγματα μάλλον αντίστροφα από τη σκοπιά της ζωγραφικής. Το συγκεκριμένο έργο, μάλιστα, πρόλαβε κι απέσπασε το βραβείο Sor Juana Inés de la Cruz, που απονέμεται σε γυναίκες συγγραφείς που γράφουν στα ισπανικά, πριν καν μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες.

Μέσα από την ανώνυμη πρωτοπρόσωπη αφηγήτριά της παρακολουθούμε μια ιστορία για πλαστογράφους και παραχαράκτες πασίγνωστων πινάκων ζωγραφικής, που εξελίσσεται από τη δεκαετία του ’60 στην Αργεντινή, δοσμένη πάνω σε έναν άξονα αστυνομικής αφήγησης. Η ανώνυμη αφηγήτρια είναι κριτικός τέχνης, που «μαθήτευσε» άμα τη αποφοιτήσει της δίπλα στην περίφημη Ενρικέτα, την κορυφαία κριτικό τέχνης της χώρας αναφορικά με την εγκυρότητα και πιστοποίηση κορυφαίων έργων τέχνης παγκοσμίως. Πλην όμως η Ενρικέτα κρύβει ένα επιπλέον μυστικό, που αποκαλύπτεται τυχαία από την αφηγήτρια και αφορά ακριβώς τη συγκεκριμένη δουλειά. Εμφανίζεται να δίνει πιστοποιητικά γνησιότητας αφειδώς, μα κυρίως αναφορικά με τις πλαστογραφίες μιας μυστηριώδους ζωγράφου με το όνομα Μαύρη. Και αφού πεθαίνει η τρανή Ενρικέτα, τη θέση της αναλαμβάνει η ανώνυμη αφηγήτρια…

Είναι πράγματι άξιο θαυμασμού πώς η Γκάινσα, σε ένα τόσο μικρό μυθιστόρημα, καταφέρνει να πει τόσο πολλά πράγματα. Γιατί στην εξέλιξή του καταλαβαίνουμε με μεγάλη ευκολία αφενός τα πολλά επίπεδα που συνεχώς φέρνει στην επιφάνεια η συγγραφέας, αφετέρου την επιτυχημένη διαπλοκή μεταξύ τους – και το αποτέλεσμα μας εκπλήσσει ευχάριστα. Σε τελική ανάλυση, δεν έχουμε να κάνουμε με ένα μυθιστόρημα που αφορά μόνο την τέχνη, ή την πλαστογραφία, ή την πρόσληψη του έργου, ή την ιστορία, ή το έγκλημα κ.λπ. Έχουμε να κάνουμε με όλα αυτά μαζί, που διαπλέκονται υπό το πρίσμα δύο βασικών αξόνων που αφορούν την τέχνη: αφενός τη χρηματιστηριακή αξία που καταλαμβάνουν τα έργα τέχνης και δη ζωγραφικής, ήτοι την αντικειμενικότητα, και αφετέρου την προσωπική εκτίμηση εκείνων που γνωρίζουν εκ των έσω τα πράγματα, ήτοι την υποκειμενικότητα.

Είναι πράγματι άξιο θαυμασμού πώς η Γκάινσα, σε ένα τόσο μικρό μυθιστόρημα, καταφέρνει να πει τόσο πολλά πράγματα.

Κάπου σε αυτό το σημείο αναδεικνύεται και ο ιδιαίτερος ρόλος του πλαστογράφου. Όπως θεωρεί και η Ενρικέτα για τη Μαύρη, αλλά και για όλους τους αξιόλογους πλαστογράφους, αυτό που κάνουν στην πραγματικότητα είναι να ανεβάζουν την αξία των έργων στο χρηματιστήριο της τέχνης. Αν όμως διαβάσουμε προσεκτικά την Γκάινσα, ιδίως στα σημεία περιγραφής της σχετικά με το πώς δουλεύει ένας πλαστογράφος, θα ανακαλύψουμε κάτι πολύ βαθύτερο και άκρως κατατοπιστικό σχετικά με το θέμα, που μας οδηγεί σε διαφορετικές ατραπούς. Κι αυτό στη βάση του είναι το πώς το υποκειμενικό γίνεται ετερότητα πριν γίνει αντικειμενικό, στην προσπάθειά του να καταλάβει τον έσω κόσμο και την ψυχή του αρχικού δημιουργού. Που κι εκεί ακόμα, λέει η Γκάινσα, ενυπάρχει έστω κι ένα ψήγμα υποκειμενικό, αυτό του πλαστογράφου. Αρκεί να μη γίνεται και τόσο εύκολα αντιληπτό.

ma gainza22 Το κυνήγι της ανακάλυψης της πραγματικής ταυτότητας και του εντοπισμού της Μαύρης, της περίφημης και πολύ καλά κρυμμένης στην ανωνυμία ζωγράφου πλαστών πινάκων, που άφησε ιστορία στον κλειστό κύκλο μποέμ εμιγκρέδων του Μπουένος Άιρες της εποχής του ’60, παρακολουθούμε από τη μέση του βιβλίου και μετά. Και στην πραγματικότητα δεν θα θέλαμε να τελειώσει με τίποτα. Η Γκάινσα όμως μας τροφοδοτεί με δεδομένα ακριβείας και τραβάει το σχοινί της υπόθεσής της μέχρι εκείνο το σημείο όπου ενώ πιστεύουμε πως θα σπάσει, αυτό παραμένει τεντωμένο και στη θέση του, όπως ακριβώς και ο υπόγειος κόσμος των παραχαρακτών και πλαστογράφων. Πράγματι πρόκειται για μια αιφνιδιαστική, αινιγματική και συνεχώς εξελισσόμενη αφήγηση, που σαγηνεύει και αιχμαλωτίζει. Και η Γκάινσα αναδεικνύεται σε ιδανική μαέστρος της…