Ο Μίκα Βάλταρι (Mika Waltari, 1908-1979) είναι ο πιο πολυμεταφρασμένος Φινλανδός συγγραφέας στον κόσμο. Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1925. Το 1928, με το μυθιστόρημα Η μεγάλη αυταπάτη, θεωρήθηκε ένας μικρός Χέμινγουεϊ της φινλανδικής λογοτεχνίας. Υπήρξε μέλος της ριζοσπαστικής ομάδας Λαμπαδηφόροι, που έδρασε στη δεκαετία του 1920 και πρέσβευε τον μοντερνισμό με το σύνθημα «Παράθυρα ανοιχτά στην Ευρώπη» και η οποία διαλύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 λόγω πολιτικών συγκρούσεων. Έχει γράψει 22 μυθιστορήματα, διηγήματα, αστυνομική λογοτεχνία, ποίηση, θέατρο, σενάρια και κριτικές. Το 1957 εξελέγη μέλος της Φινλανδικής Ακαδημίας.

Από τις Εκδόσεις Καλέντη κυκλοφορούν τα δημοφιλέστερα έργα του, απευθείας μεταφρασμένα από τα φινλανδικά και χωρίς περικοπές: Ιωάννης Άγγελος (2003), Σινουχέ, ο Αιγύπτιος (2006), Ο Ετρούσκος (2011), Ο περιπλανώμενος (2014), Ο προσκυνητής – Τα νεανικά χρόνια του Ιωάννη Άγγελου (2022), Ποιος σκότωσε την κυρία Σκρουφ (2006) και Το λάθος του επιθεωρητή Πάλμου (2008).

Ο Ιωάννης Άγγελος κατέχει μία από τις κορυφαίες θέσεις στην προτίμηση των Ελλήνων αναγνωστών με ιστορικές αναζητήσεις. Μέσα από το μυθιστόρημα Ο προσκυνητής – Τα νεανικά χρόνια του Ιωάννη Άγγελου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Καλέντη, με την εξαιρετική μετάφραση της Μαρίας Μαρτζούκου, το αναγνωστικό κοινό έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον αγαπημένο του ήρωα σε νεαρή ηλικία, όπως τον συνέλαβε για πρώτη φορά και τον έπλασε ο δημιουργός του. Σύμφωνα με τον συγγραφέα-ιστορικό Νίκο Ε. Καραπιδάκη, που υπογράφει το επίμετρο της έκδοσης, «είναι ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, που αξίζει να διαβαστεί σήμερα περισσότερο από ποτέ».

Ο συγγραφέας έγραψε το 1951 το εν λόγω μυθιστόρημα για τον νεαρό Ιωάννη, που ολοκληρώνεται με την Άλωση. Άφησε στην άκρη, όμως, το χειρόγραφο για να ξεκινήσει ένα άλλο μυθιστόρημα με τη μορφή της ημερολογιακής καταγραφής της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης από τον ίδιο ήρωα. Ο Ιωάννης Άγγελος (JohannesAngelos) κυκλοφόρησε τον επόμενο χρόνο (1952) στη Φινλανδία και είχε μεγάλη απήχηση. Τριάντα σχεδόν χρόνια αργότερα –και μετά τον θάνατο του συγγραφέα– κυκλοφόρησε στην πατρίδα του το βιβλίο με τίτλο Ο νεαρός Ιωάννης (NuoriJohannes, 1981).

Ο έρωτας είναι η αναζήτηση της αλήθειας μέσα σε αυτό το ευφυές μυθιστόρημα στο οποίο η Ιστορία, η φιλοσοφία και η θεολογία συμπίπτουν για να συναντηθούν με τη νεανική σκέψη και την ορμή των αισθήσεων.

Ο κεντρικός ήρωας είναι ένας δεκαεπτάχρονος άνδρας, ο οποίος απαρνείται τις κοσμικές απολαύσεις. Ο Ιωάννης, με πνεύμα και σώμα ελεύθερο, αναζητά τη γνώση. Το μοναδικό του πάθος είναι τα βιβλία, σε μια εποχή που το θαύμα της τυπογραφίας βρίσκεται προ των πυλών. Επιθυμεί να γνωρίσει τον ελληνικό πολιτισμό και είναι γοητευμένος από τον κληρονόμο του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, το Βυζάντιο. Επιδιώκει να βρεθεί στην «παγκόσμια πόλη», την Κωνσταντινούπολη, που, παρά την παρακμή και την επικείμενη καταστροφή, παρέμενε η πόλη των θαυμάτων.

Το ιδιότυπο «προσκύνημά» του ξεκινά από τις όχθες του Ρήνου, περπατώντας κάτω από τον ανοιχτό ουρανό, σε μια σκοτεινή εποχή βίας, μίσους και διάλυσης. Βρισκόμαστε στο 1437, μέσα σε έναν κόσμο απελπισίας, όπου η σχισματική χριστιανοσύνη βιώνει αγωνιωδώς την απειλή των Οθωμανών και διαβουλεύεται πυρετωδώς για την Ένωση των Εκκλησιών, με το «σώμα Χριστού» εκκοσμικευμένο σε Ανατολή και Δύση. Οι μεγαλύτεροι μιλούν για το τέλος του κόσμου και οι νεότεροι βιάζονται να τον αλλάξουν.

Ο νεαρός γραφέας γίνεται ο Ιωάννης ο Προσκυνητής, ουδέτερος απέναντι στους πολέμιους αλλά και τους υπέρμαχους της Ένωσης, όχι όμως και αμέτοχος στα γεγονότα. Ο μακρύς δρόμος της κατανόησης του εαυτού του, της ανθρώπινης φύσης εν γένει αλλά και του Θεού τον οδηγεί σε τόπους σημαντικούς και στιγμές σταθμούς για την Ιστορία. Όμως το σκηνικό που στήνεται κάθε φορά μοιάζει περισσότερο με πολιτική κονίστρα και τον απομακρύνει μέρα με τη μέρα από το πνεύμα αληθείας και αγάπης: εξουσία, απληστία, δολοπλοκίες, δωροδοκίες, εξαπάτηση, λαγνεία, πάθη. Οι ανάξιες πράξεις που πλήττουν την ευσέβεια και θέτουν την πίστη εν αμφιβόλω συμπλέουν με τον σχολαστικισμό, τον δογματισμό, τις φλογερές εκκλησιαστικές διαμάχες και τις πάμπολλες εθνικές έριδες, με αποτέλεσμα να μοιάζει αδύνατη η συμφιλίωση των αντιθέτων. Οι εκλάμψεις διαφώτισης δεν είναι ικανές να οδηγήσουν αρμονικά τα αντίθετα στη σύμπτωσή τους, ούτε τον κόσμο στη μακαριότητα και την ειρήνη, παρά μόνο σε μια νεκρική ακαμψία.

Ο χρόνος τρέχει σαν τα σύννεφα πάνω από τους τόπους: Βασιλεία, Μπολόνια, Κάντια, Άγιο Όρος, Κωνσταντινούπολη, Βενετία, Φερράρα, Φλωρεντία, Ασίζη, Νικόπολη του Δούναβη, Βάρνα, Αδριανούπολη, Μαγνησία της Μ. Ασίας. Και στο τέλος, πάλι και για πάντα, η βασίλισσα των πόλεων, το μεγαλύτερο οχυρό όλων των εποχών, η ιερή πόλη του χριστιανικού κόσμου, η Κωνσταντινούπολη. Μόνο που αυτή τη φορά ο ώριμος πλέον Ιωάννης θα βρεθεί στην αντίπερα όχθη, στο πλάι του Μωάμεθ του Πολιορκητή, ως η φωνή της συνείδησής του και η «υπενθύμισή» του. Η αναζήτηση του ήρωα, όπως και το βιβλίο, ολοκληρώνεται το 1453 και κορυφώνεται με το απόλυτο και οριστικό γεγονός της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης, σαν μια βίαιη ενηλικίωση του κόσμου.

Τα ιστορικά πρόσωπα που πλαισιώνουν τον ήρωα, όπως και ο ίδιος ο Ιωάννης, είναι δέσμια του τόπου και του χρόνου. Δρουν, φιλοσοφούν, θεολογούν, ανάμεσα στη βασιλεία του ουρανού και στα βάθη της κόλασης, και πορεύονται ταλαντευόμενα ανάμεσα στο καλό και το κακό, με αβέβαια μέσα τους τα σύνορα της ηθικής. Οι εγκόσμιες απολαύσεις, οι σαρκικές, που επιφυλάσσει ο συγγραφέας στον νεαρό του ήρωα είναι η αδυναμία της σάρκας ως έκφραση της ανθρώπινης ατέλειας, της θνητότητας, και μετακινούν τον αναγνώστη από την τέρψη των αισθήσεων στην πνευματική ευχαρίστηση και την ψυχική καταβύθιση. Ο έρωτας είναι η αναζήτηση της αλήθειας μέσα σε αυτό το ευφυές μυθιστόρημα στο οποίο η Ιστορία, η φιλοσοφία και η θεολογία συμπίπτουν για να συναντηθούν με τη νεανική σκέψη και την ορμή των αισθήσεων.

Χρυσοποίκιλτοι χιτώνες, πορφυρά ενδύματα, γυναικείες καλύπτρες, μίτρες και ποιμαντικές ράβδοι ντύνουν το σκηνικό στο οποίο παρελαύνουν αυτοκράτορες, ηγεμόνες, σουλτάνοι, δούκες, πάπες, καρδινάλιοι, Πατέρες της Εκκλησίας και κληρικοί περιστοιχισμένοι από ευσεβή πλήθη που ζητούν την ευλογία τους, μια ολόκληρη στρατιά αληθινών προσώπων που το καθένα διαδραματίζει τον ρόλο του στο πλέγμα της Ιστορίας. Η πολυάνθρωπη τοιχογραφία της εποχής εξυπηρετεί την εγγύτητα με τον παρελθόντα χρόνο, κατά βάση όμως υπηρετεί την πραγματικότητα. Η λογοτεχνία του Μίκα Βάλταρι είναι πιστή στο παρελθόν, περισσότερο το αναπαριστά παρά το αναπλάθει. Πίσω από την παραδοχή του ήρωα: «ο κόσμος γέρασε, όλοι οι συλλογισμοί έχουν ξαναγίνει, η καρδιά των σοφών επιστρέφει στο παρελθόν για να αναζητήσει παρηγοριά εκεί», βρίσκεται ο συγγραφέας, είναι η δική του φωνή που συστήνει την καταφυγή στο παρελθόν σαν μια αλάνθαστη σκοπιμότητα: της πνευματικής γονιμοποίησης και της παραγωγής νέας σκέψης. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση του Ιωάννη, του ανθρώπου που αξιώνει την αλήθεια και απαξιώνει τη λήθη, καταλήγει σε έναν αριστοτεχνικό επίλογο-μονόλογο συνειδητότητας, όπου η εμπειρία ταυτίζεται με την επίγνωση. Κι αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο στοιχείο που καθιστά τον Βάλταρι έναν συγγραφέα με βάθος, εν τέλει έναν σπουδαίο συγγραφέα.

[Η Βασιλική Τζόκα είναι υπεύθυνη του Εκδοτικού Τμήματος στις Εκδόσεις Καλέντη και επιμελήθηκε το βιβλίο.]

Ο προσκυνητής – Τα νεανικά χρόνια του Ιωάννη Άγγελου
Mika Waltari
μετάφραση: Μαρία Μαρτζούκου
Καλέντης
σ. 480
ISBN: 978-960-594-098-0
Τιμή: 22,00€

Twitter