Franz Werfel: «Μια αχνογάλαζη γυναικεία γραφή»

Μια αχνογάλαζη γυναικεία γραφή αποτελεί την κινητήριο δύναμη της υπόθεσης στην ομότιτλη νουβέλα του γερμανόφωνου συγγραφέα εβραϊκής καταγωγής από τη Βοημία, Φραντς Βέρφελ.

Ο πενηντάχρονος Λεωνίδας –ή Λέο, ή Λεόν– ζει στη Βιέννη εν έτει 1936, δύο μόλις χρόνια πριν από το Άνσλους, τη βίαιη ένωση της Αυστρίας με τη ναζιστική Γερμανία. Ο Λεωνίδας, παρότι έλκει την καταγωγή του από φτωχή οικογένεια, έχει καταφέρει να φτάσει πλέον ψηλά και να εισχωρήσει στα ανώτερα πνευματικά και πολιτικά κλιμάκια της χώρας. Στα πενήντα του έχει γίνει πλέον τμηματάρχης στο Υπουργείο Πολιτισμού και Παιδείας, ενώ είναι παντρεμένος με την Αμελί Παραντινί, μια όμορφη, ευκατάστατη γυναίκα καλής οικογενείας. Η ζωή του, επομένως, την ημέρα που γιορτάζει τα πεντηκοστά του γενέθλια θεωρείται άκρως επιτυχημένη και, επιπλέον, πολύ καλά οργανωμένη. Τα νέα, όμως, που θα λάβει την ημέρα αυτή θα διαταράξουν ανεπανόρθωτα την ηρεμία του. Πιο συγκεκριμένα, μία επιστολή προερχόμενη κατευθείαν από το μακρινό παρελθόν του απειλεί να θέσει σε κίνδυνο την άψογη, μέχρι τώρα, ζωή του.

Η όμορφη και δροσερή Βέρα ήταν το ατόπημα της νιότης του, μία γνωριμία από το παρελθόν και μία σχέση που έχει πλέον τελειώσει. Η επιστολή που θα λάβει, όμως, ο Λεωνίδας ανήμερα των γενεθλίων του από την εν λόγω γυναίκα απειλεί να τον παρασύρει σε έναν σωρό καταιγιστικών σκέψεων και αναμνήσεων. Η Βέρα τού ζητάει στην επιστολή της να φροντίσει τον, εβραϊκής καταγωγής, γιο της, που βρίσκεται σε κίνδυνο εξαιτίας της ρατσιστικής πολιτικής των Ναζί. Ο Λεωνίδας θα νομίσει, λανθασμένα, ότι πρόκειται για τον δικό του γιο, την ύπαρξη του οποίου μέχρι πρότινος αγνοούσε. Είναι άραγε όντως έτσι τα πράγματα; Ή η αλήθεια θα αποδειχτεί, ακόμα μία φορά, πιο απρόβλεπτη και συναρπαστική από ποτέ;

Είναι λες και ο Βέρφελ βρίσκεται μέσα στο μυαλό του κεντρικού ήρωά του και μας μαρτυρά με σαφήνεια και συνέπεια όλες τις σκέψεις του.

Όποια κι αν είναι η αλήθεια που κρύβεται πίσω από το αναπάντεχο γράμμα, ο ψυχικός κόσμος του Λεωνίδα θα γνωρίσει μεγάλη ταραχή και η επιστολή αυτή θα θέσει σε κίνδυνο όλα τα κεκτημένα του: τον γάμο, τον πλούτο, το γόητρο, αλλά και την κοινωνική θέση του. Μέχρι τη λύση του μυστηρίου, η οποία θα βρεθεί κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης του Λεωνίδα και της Βέρας –της κορυφαίας στιγμής του εξελισσόμενου δράματος–, ο κόσμος του Λεωνίδα και η ψυχική του ηρεμία θα ακροβατούν επικίνδυνα.

Άκρως ενδιαφέρουσα είναι η εποχή κατά την οποία διαδραματίζεται η υπόθεση της νουβέλας, οι παραμονές δηλαδή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η νουβέλα ρίχνει μία εξαιρετικά διαφωτιστική ματιά στη βιεννέζικη κοινωνία των μεσαίων και ανώτερων τάξεων στον μεσοπόλεμο. Βέβαια, το κεντρικό σημείο των γραφομένων του Βέρφελ δεν είναι η Ιστορία, ούτε η ανατομία της βιεννέζικης κοινωνίας, αλλά η απεικόνιση της ψυχολογίας του πρωταγωνιστή και το πώς αυτή εξελίσσεται καθώς τα δεδομένα της ζωής του αλλάζουν. Ίσως όμως ακριβώς αυτή η ανατομία της ψυχολογίας του πρωταγωνιστή να μην ήταν τόσο ενδιαφέρουσα, αν η υπόθεση της νουβέλας διαδραματιζόταν στη σύγχρονη εποχή. Ας μην ξεχνάμε ότι και ο ίδιος ο συγγραφέας ως Εβραίος αναγκάστηκε να διαφύγει από τη Βοημία στη Γαλλία και από εκεί στις ΗΠΑ, προκειμένου να γλιτώσει από τις ναζιστικές διώξεις.

Η σκιά του πολέμου και της επικείμενης θηριωδίας πέφτει βαριά πάνω στην εξέχουσα κοσμική ζωή που διάγουν ο Λεωνίδας και η σύζυγός του και είναι εκεί για να μας υπενθυμίσει ότι όλα είναι εφήμερα στη ζωή. Τίποτε δεν πρέπει να θεωρούμε ως δεδομένο και όλα κινδυνεύουν πάντοτε να καταρρεύσουν από στιγμή σε στιγμή.

fr werfel 22 Εν κατακλείδι, πρόκειται για μία έξοχη νουβέλα, με εξαιρετικά καλοδουλεμένο λόγο που ρέει και αιχμαλωτίζει την προσοχή του αναγνώστη στην έξοχη μετάφραση του Βασίλη Πατέρα. Είναι λες και ο Βέρφελ βρίσκεται μέσα στο μυαλό του κεντρικού ήρωά του και μας μαρτυρά με σαφήνεια και συνέπεια όλες τις σκέψεις του. Αναμφίβολα, όποιος αναγνώστης δεν γνώριζε τον Φραντς Βέρφελ πριν διαβάσει το παρόν πόνημα, θα αναζητήσει οπωσδήποτε και τα υπόλοιπα βιβλία του.