Urs Widmer: «Ο εραστής της μητέρας μου»

Ο Urs Widmer (Βασιλεία, 1938 – Ζυρίχη, 2014), παντελώς άγνωστος μέχρι τώρα στα καθ’ ημάς, αν εξαιρέσεις ένα διήγημά του μεταφρασμένο στα ελληνικά στον συλλογικό τόμο Ευρωπαίοι (Οδός Πανός, 2011), συγκαταλέγεται ανάμεσα στους κορυφαίους νεότερους και σύγχρονους πεζογράφους της Ελβετίας, αλλά και στους πιο ευπώλητους. Το όνομά του παρατίθεται δίπλα σε εκείνα των Friedrich Dürrenmatt και Max Frisch – ονόματα περισσότερο γνωστά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Κι όμως, το πλήθος των βραβείων που έχει λάβει στη χώρα του είναι εκκωφαντικό. Από το 1974 μέχρι τον θάνατό του μετράμε 35 βραβεία για το σύνολο του έργου του, που περιλαμβάνει μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά, μεταφράσεις, δοκίμια, άρθρα κ.λπ. Αυτόν τον παραγνωρισμένο Ελβετό συγγραφέα μάς έφεραν στα ελληνικά οι Εκδόσεις Λέμβος, με τη μετάφραση του πρώτου μέρους της τριλογίας Ο εραστής της μητέρας μου, από την Αλεξάνδρα Παύλου. Η τριλογία συμπληρώνεται από το MyFather’sBook και το ALifeasaDwarf. Δύο ακόμα βιβλία που περιμένουμε να δούμε στα ελληνικά, αφενός για να συμπληρώσουμε την εικόνα του συγγραφέα Widmer, αφετέρου για να απολαύσουμε το λογοτεχνικό μεγαλείο του. Τα τρία αυτά βιβλία αποτελούν μια ψευδοαυτοβιογραφική τριλογία για την οικογένειά του, που εκτίναξε τις πωλήσεις των βιβλίων του στη γερμανόφωνη λογοτεχνία.

Ο Urs Widmer γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Βασιλεία. Γιος καθηγητή μέσης εκπαίδευσης, μεταφραστή και κριτικού λογοτεχνίας, μυήθηκε πολύ νωρίς στον χώρο της λογοτεχνίας και της μετάφρασης. Σπούδασε Γερμανικά, Ρομανικά και Ιστορία στα Πανεπιστήμια της Βασιλείας και του Μονπελιέ και εργάστηκε για χρόνια στον χώρο των εκδόσεων, ιδρύοντας μάλιστα μαζί με άλλους επιμελητές βιβλίων τον εκδοτικό οίκο Εκδόσεις των Συγγραφέων το 1969 στη Φρανκφούρτη. Έκτοτε δεν σταμάτησε να μελετά, να γράφει και να δημοσιεύει κείμενα αναφορικά με τη λογοτεχνία ή δικά του έργα.

Στο μυθιστόρημα Ο εραστής της μητέρας μου ο συγγραφέας επιχειρεί και καταφέρνει με μεγάλη επιτυχία, σε κάτι λιγότερο από 150 σελίδες, να μας δώσει μια ερωτική ιστορία που διαρκεί περίπου ογδόντα χρόνια, μια ολόκληρη ζωή. Μέσα από μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση του γιου, που αναφέρεται στον έρωτα της μητέρας του για έναν μαέστρο ορχήστρας και διά της ψευδοαυτοβιογραφικής μορφής που έχει το κείμενο, ο Widmer πετυχαίνει κάτι που το είχε σκοπό για τα έργα του: Πετυχαίνει να κάνει «την κοινωνική πραγματικότητα όσο πιο απτή γίνεται» και να αποδώσει στον αναγνώστη, με τον τρόπο γραφής του, ένα μυθιστόρημα με θέμα τόσο οικείο, που να γίνεται ταυτόχρονα κι ένα ευχάριστο ανάγνωσμα. Πώς; Στη συγκεκριμένη περίπτωση συνδυάζοντας το μπουρλέσκ με ένα θέμα τόσο σοβαρό, όσο η αγάπη κι ο έρωτας της μητέρας του ήρωα, ένας έρωτας βουβός, παθιασμένος και καταγεγραμμένος τόσο αδρά όσο και βαθιά.

Η ιστορία ξεκινάει με τον θάνατο του Έντβιν, του εραστή της μητέρας του αφηγητή, σε βαθιά γεράματα, ενός πάμπλουτου επιχειρηματία και διεθνώς αναγνωρισμένου διευθυντή ορχήστρας. Ογδόντα χρόνια πριν, η μητέρα του, η Κλάρα Μιλινάρι, κόρη ενός πλούσιου Ιταλού επιχειρηματία, με αφρικανική καταγωγή κατά το ήμισυ, τον είχε γνωρίσει ως έναν άσημο και πάμφτωχο σχεδόν αυτοδίδακτο μουσικό, μα άκρως παθιασμένο και εστιασμένο στο όνειρό του: να γίνει ένας επιτυχημένος διευθυντής ορχήστρας. Έχοντας χάσει από μικρή τη μητέρα της και μεγαλωμένη σύμφωνα με τα πρότυπα της υψηλής κοινωνίας των αρχών του προηγούμενο αιώνα, δίδεται ολόψυχα στο όραμα του Έντβιν, που τον έχει ερωτευτεί. Κατά τη Μαύρη Πέμπτη του 1929, με το κραχ του αμερικανικού χρηματιστηρίου ο πατέρας της χάνει σχεδόν όλη την περιουσία του και πεθαίνει. Η Κλάρα συνεχίζει να ακολουθεί την ορχήστρα του Έντβιν και να τον βοηθά ολόψυχα. Μένει έγκυος από αυτόν κι ενώ του το ανακοινώνει, συναντά την αδιάφορη αντίδρασή του και την επιθυμία του να κάνει έκτρωση… Ταυτόχρονα, ενώ ο Έντβιν πετυχαίνει στην καριέρα του και πλουτίζει, η Κλάρα βυθίζεται αργά και σταδιακά στην ένδεια. Πλην όμως καταφέρνει να επιβιώσει αξιοπρεπέστατα. Οι περιγραφές του Widmer για το πώς καταφέρνει να αντεπεξέλθει ως μόνη γυναίκα με ένα μικρό παιδί κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι καθολικές – λες και παρακολουθούμε ένα συνονθύλευμα σκηνών δεξιοτεχνικά δεμένο από ανθρώπους που προσπαθούν να τα φέρουν βόλτα μέσα στον ζόφο του πολέμου.

Πετυχαίνει να κάνει «την κοινωνική πραγματικότητα όσο πιο απτή γίνεται» και να αποδώσει στον αναγνώστη, με τον τρόπο γραφής του, ένα μυθιστόρημα με θέμα τόσο οικείο, που να γίνεται ταυτόχρονα κι ένα ευχάριστο ανάγνωσμα.

Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του κειμένου καλύπτεται από τις ακριβέστατες περιγραφές των χώρων όπου εξελίσσεται η αφήγηση. Ο Widmer έχει εκθειαστεί ακριβώς γι’ αυτό. Φρανκφούρτη, Παρίσι, ιταλική εξοχή, σημεία των πόλεων που περιγράφονται με φωτογραφική ακρίβεια από τον συγγραφέα, ο οποίος έχει διασώσει ακριβώς την εικόνα τους μέσα από τα κείμενά του.

Αν μπορούσαμε να χωρίσουμε το βιβλίο σε δύο μέρη, θα λέγαμε πως το πρώτο καλύπτει μια χρονική περίοδο περίπου πέντε ετών, ενώ το δεύτερο κοντά στα εξήντα χρόνια. Μέσα από αυτόν τον διαχωρισμό μπορούμε να δούμε την αριστοτεχνική καθοδική πορεία της Κλάρα και την ταυτόχρονη σταδιακή άνοδο του Έντβιν. Η σταδιακή πτώση της ερωμένης αντιπαραβάλλεται με τη σταδιακή άνοδο του εραστή. Κι αυτό μέσα από κοσμοϊστορικά γεγονότα, όπως το κραχ του ’29 και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ταυτόχρονα δε το βιβλίο αποτελεί μια ιστορία για την τέχνη, τη μουσική, το χρήμα, την εξουσία, ακριβώς μέσα από τη στροφή της ιστορίας αλλά με μια τόσο βαθιά ανθρώπινη ματιά, που ακριβώς κάνει τον Urs Widmer έναν εξαιρετικό συγγραφέα. ur widmer22