Χαρούκι Μουρακάμι: «Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε (δύο τόμοι)»

Οκτακόσιες πενήντα σελίδες περίπου, σε δύο τόμους, με υπότιτλους Η ιδέα γίνεται ορατή και Ρευστές μεταφορές αντίστοιχα, αποτελούν την τελευταία λογοτεχνική δουλειά του παγκοσμίως ευπώλητου Ιάπωνα συγγραφέα Χαρούκι Μουρακάμι, με τον τίτλο Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε, από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, σε μια πολύ καλή μετάφραση από τα αγγλικά του Βασίλη Κιμούλη.

Το Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε αποτελεί ακριβώς το σταυροδρόμι όπου το μυστήριο συναντά την τέχνη, ο έρωτας τη μοναξιά, ο πόλεμος την αγάπη, η μαγεία τη ζωή και το υπερφυσικό ακουμπά στην καθημερινότητα – και κάπου στο ενδιάμεσο υπάρχει και η μουσική, από όπερα μέχρι τζαζ. Συνδυασμοί που ο Μουρακάμι μάς προσφέρει απλόχερα σε αυτό το έργο, δημιουργώντας συσχετισμούς που ενώ φαινομενικά μοιάζουν με λαβυρινθώδεις γρίφους, στο τέλος εξηγούνται και ερμηνεύονται στην πλειονότητά τους, γαληνεύοντας έτσι τον αναγνώστη και δίνοντάς του ένα νόημα ζωής.

Ο ανώνυμος αφηγητής και επιτυχημένος ζωγράφος πορτρέτων χωρίζει με τη γυναίκα του κατόπιν αιτήσεώς της και ξεκινάει ένα road trip στην Ιαπωνία, για να ξεχαστεί, με το απαρχαιωμένο αυτοκίνητό του. Καταλήγει να φιλοξενηθεί στο εξοχικό σπίτι ενός φίλου του, του Μασάχικο Αμάντα, γιου ενός κλασικού Ιάπωνα ζωγράφου, του Τομόχικο Αμάντα, περίφημου για τους παραδοσιακούς του πίνακες, περισσότερο μπερδεμένος από το διαζύγιό του αλλά και από δύο ιδιαίτερες περιστάσεις που βίωσε στο ταξίδι του, μία με τον άντρα με το λευκό Subaru Forester και μία άλλη με μια κοπέλα. Στο σπίτι του Τομόχικο θα γνωριστεί με τον Μενσίκι, έναν πολύ πλούσιο και ιδιόρρυθμο γείτονα, που του προσφέρει ένα τεράστιο ποσό για να ζωγραφίσει το πορτρέτο του, ενώ ο αφηγητής έχει δηλώσει πως δεν θέλει να ξαναζωγραφίσει πορτρέτα και ταυτόχρονα ανακαλύπτει τυχαία έναν κρυμμένο πίνακα του Τομόχικο, με τίτλο Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε. Η γνωριμία με τον Μενσίκι και η υπέρογκη χρηματική προσφορά προς τον ζωγράφο αφηγητή από τη μια και η ανακάλυψη του πίνακα από την άλλη, που οδηγεί στο «μαγικό κουδουνάκι» μέσα σε μια περίεργη τρύπα τόσο αριστοτεχνικά φτιαγμένη πίσω από έναν ναό, και έτσι στην αποκάλυψη του ίδιου του Κομεντατόρε ως ιδέας, μόνο τυχαία γεγονότα δεν είναι, αφού αποτελούν την απαρχή ενός άλλου ταξιδιού αναζήτησης νοήματος και αυτογνωσίας του ίδιου του αφηγητή.

Το Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε αποτελεί ακριβώς το σταυροδρόμι όπου το μυστήριο συναντά την τέχνη, ο έρωτας τη μοναξιά, ο πόλεμος την αγάπη, η μαγεία τη ζωή και το υπερφυσικό ακουμπά στην καθημερινότητα.

Δεν μας ξενίζει τίποτα από όσα διαβάσαμε στο έργο και για το έργο αυτό. Ο Μουρακάμι σε παίρνει απ’ το χέρι και σε οδηγεί με έναν σταθερό και συγχρονισμένο βηματισμό στην ιστορία του, απ’ την αρχή μέχρι το τέλος. Σου κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον, ανεβάζοντας την ένταση κλιμακωτά, κορυφώνοντας ιδίως στον δεύτερο τόμο, και φροντίζει στο τέλος να λύσει σχεδόν όλα τα μυστήρια που τόσο περίτεχνα είχε καταφέρει να διαπλέξει. Αυτό ακριβώς δεν άρεσε και ταυτόχρονα άρεσε στους κριτικούς, δίχως να φτάνουν να μειώσουν την αξία του έργου μα και χωρίς να ενθουσιάζονται – τουλάχιστον όχι τόσο όσο με τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα (βλ. Νορβηγικό δάσος, 1Q84, Ο Κάφκα στην ακτή). Αίφνης διαβάζουμε πως το Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε δεν περιλαμβάνεται στα έργα μαγικού ρεαλισμού του συγγραφέα. Ομοίως, πως ακόμα και έπειτα από αυτό ο Μουρακάμι δεν καταφέρνει να ανακαλύψει την ιαπωνική συγγραφική του φωνή. Κι όμως, πώς άλλως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο Κομεντατόρε του ζωγραφικού πίνακα του Τομόχικο Αμάντα, που ομιλεί σαν ιδέα, συσχετισμένος με τον Δον Τζιοβάνι του Μότσαρτ αλλά και φορτωμένος με τόσους συμβολισμούς και μια καλά κρυμμένη ιστορία που αφορά τον ζωγράφο του; Ή πάλι, πόσο πιο Ιάπωνας θα μπορούσε να γίνει αυτή τη φορά ο Μουρακάμι, όχι τόσο εξαιτίας των περιγραφών τόπων και τοπίων της χώρας του, όσο εκείνου του χαρακτηριστικού ιαπωνικού λογοτεχνικού και ανθρωπολογικού στοιχείου που μάθαμε από τον Τανιζάκι στο Εγκώμιο της σκιάς, που ενώ όλα είναι στο φως, αναγνωρίζονται στο βάθος τους μόνο όταν τα κοιτάξεις μέσα από τη σκιά τους, αφού θέλησε τον Κομεντατόρε του να ξεπηδά από τη σκιά μιας τρύπας χωροχρόνου(;) και να οδηγείται ο ίδιος ο αφηγητής πίσω σε αυτή. Κι εδώ θα τολμούσαμε να πούμε πως ο Μουρακάμι, κάπως έτσι, γίνεται πιο Ιάπωνας συγγραφέας ακόμα κι από τον Γιούκιο Μίσιμα, που περισσότερο θέλησε να σπάσει αυτή τη σκιά και να φέρει τα γεγονότα στο (δυτικό) φως, παρά να τα περιγράψει μέσα σε αυτή.

Εντέλει, τι είναι στην ουσία το Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε; Είναι μια ονειρική απροσδιοριστία, όπως σημείωσε η δυτική κριτική; Είναι αυτός ο ήρεμος βηματισμός της αφήγησης, ο κατά βάση σταθερός και στιβαρός, που κάνει τον εβδομηκονταετή συγγραφέα να βλέπει τη ζωή με άλλο μάτι, αναγνωρίζοντας πλέον πως όσο προχωρούν τα χρόνια άλλο τόσο καταλαβαίνουμε πως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε και να είμαστε βέβαιοι για όλα; Είναι αυτά και όλα τα παραπάνω μαζί! Όπως ακριβώς δεν ερμηνεύονται κάποια από τα στοιχεία που διαπλέκονται στην αφήγηση, έτσι και στη ζωή πολλά στοιχεία δεν επιδέχονται περαιτέρω αναζήτησης και ερμηνείας. Η φαινομενικά χαλαρή σύνδεση όλων αυτών των στοιχείων που απλώνει ο Μουρακάμι αντικατοπτρίζουν την πολύπλοκη σύνδεση στοιχείων της καθημερινότητας του ανθρώπου. Κι εδώ ακριβώς έρχεται η τέχνη να κάνει τη σύνδεση, να τα οδηγήσει όλα σε μια λύση και ιδίως να φέρει σε μια ψυχική γαλήνη τον αναγνώστη.

Το Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε θα σας αποζημιώσει για τον χρόνο, την αφοσίωση και την προσοχή που του δείξατε στην ανάγνωση, μα κυρίως θα σας δείξει πως ο δρόμος της επιλογής περνά μέσα από έναν θάνατο, προκειμένου να επανέλθετε στη ζωή ξεκάθαροι και διαφορετικά αλλαγμένοι. ha murakami22