Carson McCullers: «Η μπαλάντα του θλιμμένου καφενείου»
Την Κάρσον ΜακΚάλερς (Τζόρτζια, 1917 – Νέα Υόρκη, 1967), μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του νοτιοαμερικανικού gothic με τον μαγικό ρεαλισμό του, την πρωτογνωρίσαμε στην Ελλάδα το μακρινό 1969, σε μετάφραση του Μένη Κουμανταρέα με τον τίτλο Η μπαλάντα του λυπημένου καφενείου και αναθεωρημένη το 2008 από τις Εκδόσεις Κέδρος, ενώ από το 1981 ξεκινά, από τα Γράμματα και τον Εξάντα αρχικά και ύστερα από το Μεταίχμιο και τη Διόπτρα, να εκδίδεται το σύνολο του πεζογραφικού της έργου. Έκτοτε τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά της αριθμούν αρκετές επανεκδόσεις, γεγονός που δεικνύει την αρέσκεια τόσο του αναγνωστικού κοινού όσο και του εκδοτικού χώρου σε αυτήν. Το βιβλίο Η μπαλάντα του θλιμμένου καφενείου και άλλες ιστορίες, από τις Εκδόσεις Διόπτρα (2022), σε μετάφραση του Μιχάλη Μακρόπουλου και με έναν πολύ καλό πρόλογο της Βάνας Κατσαρού, επιβεβαιώνει και σήμερα αυτή την προτίμηση. Και πώς άλλως, αφού η συγγραφέας, όπως και στα κείμενα της παρούσας συλλογής, συνεχίζει την αναζήτησή της ανάμεσα στους δύο θεμελιώδεις άξονες της πεζογραφίας της, τη μοναχικότητα και την αγάπη μέσα από το γκροτέσκο του αμερικανικού νότου.
Η συλλογή περιλαμβάνει, επιπλέον της ομότιτλης νουβέλας «Η μπαλάντα του θλιμμένου καφενείου», έξι διηγήματα. Το «Wunderkind», το πρώτο δημοσιευμένο διήγημα της ΜακΚάλερς στο Story Magazine (1936), τα «Ο τζόκεϊ» και «Η μαντάμ Ζιλένσκι κι ο βασιλιάς της Φινλανδίας», δημοσιευμένα στο περιοδικό The New Yorker (1941), «Ο παρεπίδημος» στο περιοδικό Mademoiselle (1950), το «Ένα οικιακό δίλημμα» στη New York Post (1951) και το «Ένα δέντρο, ένας βράχος, ένα σύννεφο» στο Harper’s Bazaar (1942). Η κορωνίδα της συλλογής είναι αδιαμφισβήτητα «Η μπαλάντα», ένα εξαιρετικό δείγμα γραφής και θέματος, τόσο σκοτεινό και γκροτέσκο που ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζει, χωρίς όμως και τα υπόλοιπα να υστερούν κατά πολύ αυτού. Πράγματι, η γραφή της ΜακΚάλερς σηκώνει καντάρια ανάλυσης…
Λίγα έχουμε να προσθέσουμε για τη νουβέλα «Η μπαλάντα του θλιμμένου καφενείου», το καλύτερο ίσως πεζό κείμενο της συγγραφέως, πέραν του προλόγου της Βάνας Κατσαρού. Θα εστιάσουμε μόνο στο ότι τα έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία που κατακλύζουν το κείμενο μας δίνουν από πρώτο χέρι να καταλάβουμε κάπως καλύτερα τη συγγραφέα. Το πώς μέσα της συνδυάζεται και αποδίδεται το ακραίο γκροτέσκο με το gothic του αμερικανικού νότου και τον μαγικό ρεαλισμό. Πώς το παρεπίδημο –τίτλος ενός ακόμα διηγήματος της συλλογής αυτής, όπου το παρεπίδημο εστιάζεται σε κάτι συγκεκριμένο ενώ στην «Μπαλάντα» είναι διάχυτο παντού– και το διαφορετικό ενώνονται συμμετρικά και μας συστήνουν την ανάποδη των πραγμάτων. Και τέλος πώς επιτυγχάνεται αυτή η ανάποδη των πραγμάτων να γίνει τόσο οικεία και αγαπητή στον αναγνώστη. Αυτά και μόνο τα στοιχεία μπορούν να κάνουν τη ΜακΚάλερς ξεχωριστή τουλάχιστον. Το κείμενο έγινε θεατρικό από τον Έντουαρντ Άλμπι το 1963, ενώ το 1991 γυρίστηκε και ταινία σε σενάριο του Μάικλ Χιρστ με τους Βανέσα Ρεντγκρέιβ και Κιθ Καραντάιν στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Εν ολίγοις, στην «Μπαλάντα» το ψυχικά και οπτικά διαφορετικό, η Αμέλια, καταφέρνει να ισορροπήσει κάπως συναισθηματικά με την έλευση του εμφανώς διαφορετικού καμπούρη, του εξαδέλφου (;) Λάιμον, μέχρι την ξαφνική επανάκαμψη του πρώην συζύγου της και παράνομου Μάρβιν, ο οποίος έρχεται για να διεκδικήσει, με τον τρόπο του, την Αμέλια που τον σιχαίνεται, ενώ ο Λάιμον φτάνει να τον λατρέψει. Η εκπληκτική λύση αυτού του σχήματος από τη συγγραφέα θα σας μαγέψει μαζί με την ένταση της γραφής.
Στο «Wunderkind», ένα ακόμα έντονα αυτοβιογραφικό διήγημα της ΜακΚάλερς, πραγματεύεται την περίπτωση ενός παιδιού-θαύματος που ποτέ δεν θα κατάφερνε να γίνει τέτοιο. Η 15χρονη Φράνσις αρχίζει να αντιλαμβάνεται πως δεν είναι το Wunderkind, όπως την είχε αποκαλέσει δημοσίως ο κ. Μπίλντερμπας, ο Εβραίος δάσκαλος μουσικής και πιάνου. Πώς μια έφηβη μπορεί αφενός να αντιληφθεί κάτι τέτοιο, να το διαχειριστεί και, στο τέλος, τι απόφαση θα πάρει;
Η εκπληκτική λύση αυτού του σχήματος από τη συγγραφέα θα σας μαγέψει μαζί με την ένταση της γραφής.
Στο διήγημα «Ο τζόκεϊ» συναντάμε τον Μπίτσι Μπάρλοου, τον τζόκεϊ που έχει χαρακτηριστεί ως η αδελφή ψυχή του εξάδελφου Λάιμον από την «Μπαλάντα». Η συμπεριφορά και οι αντιδράσεις του Μπίτσι συμβαδίζουν με του Λάιμον, πλην όμως λειτουργούν αντιστρόφως ανάλογα αναφορικά με τη βαθύτερη ερμηνεία και των δύο χαρακτήρων. Ο Μπίτσι, που και εμφανισιακά μοιάζει στον Λάιμον, πενθεί για τον χαμό ενός φίλου αναβάτη στις κούρσες και βρίσκει τους υπευθύνους για αυτό σε δημόσιο χώρο, προκειμένου να τους ξεσκεπάσει.
Η μαντάμ Ζιλένσκι αποτελεί άλλον έναν τραγικό χαρακτήρα της ΜακΚάλερς. Φαινομενικά τουλάχιστον. Αφού πιο τραγικός αποδεικνύεται ο κ. Μπρουκ, ο διευθυντής του μουσικού τμήματος του κολεγίου, ο οποίος ανακαλύπτει το άκακο ψέμα της μαντάμ Ζιλένσκι αναφορικά με τον βασιλιά της Φινλανδίας. Διότι η περιχαράκωση της μαντάμ Ζιλένσκι μέσα στο ψέμα της την κρατά αλώβητη στη ζωή, ενώ η ανακάλυψη του κ. Μπρουκ περισσότερο τον προσγειώνει απότομα, παρά τον αναβιβάζει. Στο τέλος, φτάνεις να αναρωτηθείς ποιον να λυπηθείς περισσότερο…
Ο χαρακτήρας του Τζον Φέρις στον «Παρεπίδημο» αναδεικνύει το ζήτημα της δεύτερης ευκαιρίας στη ζωή, αλλά και της αναγνώρισης των λαθών στο παρελθόν. Ο ήρωας, που βρίσκεται στην Τζόρτζια για την κηδεία του πατέρα του, ερχόμενος από το Παρίσι όπου ζει με τη Ζανίν, συναντά τυχαία την πρώην του σύζυγο, παντρεμένη και με παιδιά, που τον καλεί σε δείπνο πριν από την αναχώρησή του. Η αποδοχή αυτής της πρότασης τον οδηγεί σε περίεργες σκέψεις κατά τη διάρκεια του δείπνου και εξίσου απρόβλεπτες συνειδητοποιήσεις σχετικά με τη ζωή του.
Στο «Οικιακό δίλημμα» ο αλκοολισμός, πάλαι ποτέ ασθένεια της ΜακΚάλερς, μπαίνει ανάμεσα στον Μάρτιν Μίντοους και τη σύζυγό του, Έμιλι. Θεατές αλλά και θύματα του αλκοολισμού της Έμιλι τα δυο τους παιδιά. Στο διήγημα, το δίλημμα του Μάρτιν είναι πολλαπλό. Να διασώσει τον γάμο του, την καριέρα του, τη σύζυγό του, τα παιδιά του; Μια οικιακή βοηθός θα αποτελούσε μια λύση για αρχή; Μπορεί όμως να αντέξει οικονομικά μια τέτοια λύση; Στο τέλος, από αυτή τη λαίλαπα του αλκοολισμού του ενός όλοι θα συμπαρασυρθούν – κι ας επιβιώσει ο ισχυρότερος…
Στο τελευταίο διήγημα της συλλογής, το ερώτημα του τι είναι αγάπη τίθεται ευθέως, μέσω ενός μεσήλικα που πίνει μπίρες σε ένα καφέ του δρόμου και κερνάει ένα αγόρι, πλανόδιο εφημεριδοπώλη, προκειμένου να του αναλύσει τις 
θεωρίες του σχετικά με το ζήτημα. Η αγάπη κι έρωτας ως ένα ταξίδι διαμέσου της επιστήμης, σε ένα βρόμικο καφέ του δρόμου, εν μέσω διαφόρων παρεμβολών θαμώνων που χλευάζουν, για να αποδειχτεί πως αυτά τα πράγματα συμβαίνουν μια φορά στη ζωή του ανθρώπου.
Στη σύντομη βιογραφία της συγγραφέως στο τέλος του βιβλίου, ο συνδυασμός των χρονολογιών με εκείνες της δημοσίευσης των διηγημάτων ίσως να διαφωτίζει για να καταλάβουμε καλύτερα τα πιο σκοτεινά σημεία αυτών των διηγημάτων.
Η μπαλάντα του θλιμμένου καφενείου
και άλλες ιστορίες
Carson McCullers
μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος
Διόπτρα
σ. 232
ISBN: 978-960-653-631-1
Τιμή: 14,35€
