Stefano Massini: «Η τριλογία των Λήμαν»

Η Τριλογία των Λήμαν είναι η ιστορία τριών αδελφών εβραϊκής καταγωγής από τη Γερμανία, οι οποίοι αποφάσισαν εν έτει 1844 να αναζητήσουν την τύχη τους «μες στο καρουζέλ που λέγεται Αμερική». Έτσι αποκαλεί πολύ εύστοχα τη χώρα των ευκαιριών, δηλαδή τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο συγγραφέας.

Πρώτος από τους τρεις αδελφούς πήγε στην Αμερική ο μεγαλύτερος, ο Χεγιούμ. Εκεί άλλαξε το όνομά του σε Χένρι και επέλεξε να κάνει εμπόριο αρχικά με υφάσματα και βαμβάκια. Καθώς οι δουλειές πήγαιναν καλά –φαινόταν ότι ο Χένρι είχε ταλέντο στο εμπόριο– ήρθαν και οι δύο άλλοι αδελφοί για να γίνουν συνέταιροι, ο Εμάνιουελ κι ο Μάγερ.

Οι τρεις αδελφοί δεν λησμόνησαν ποτέ τα εβραϊκά τους έθιμα, όμως προσαρμόστηκαν και στον αμερικανικό τρόπο ζωής. Παντρεύτηκαν μάλιστα εκεί και δημιούργησαν μεγάλες οικογένειες. Ο Χένρι θα είναι ο πρώτος που θα πεθάνει πρόωρα από ασθένεια, αφήνοντας πίσω του δύο γιους, οι οποίοι θα συνεχίσουν μαζί με τα ξαδέλφια τους την επιχείρηση των Λήμαν, που εν τω μεταξύ είχε επεκταθεί και σε άλλα προϊόντα: καφές, ζάχαρη, ξυλεία, πετρέλαιο, χάλυβας, σίδερο και, στο τέλος, τράπεζες.

Οι αδελφοί Λήμαν ενσαρκώνουν πλήρως το αμερικανικό όνειρο: ξεκίνησαν κυριολεκτικά από το μηδέν και έφτασαν να δημιουργήσουν μία πελώρια οικονομική αυτοκρατορία. Έτσι κατάφεραν να αντέξουν και το μεγάλο κραχ του 1929. Ακόμη και τα εγγόνια τους συνέχισαν την επιχείρησή τους.

Αυτή τη μυθιστορία μάς αφηγείται ο Ιταλός Στέφανο Μασίνι, βραβευμένος σκηνοθέτης και συγγραφέας, μια ιστορία μυθοπλασίας, η οποία θα μπορούσε όμως να είναι αληθινή και να έχει συμβεί στ’ αλήθεια. Η ιστορία αυτή ταυτίζεται με τις ιστορίες χιλιάδων μεταναστών που αναζήτησαν την εποχή εκείνη την τύχη τους στον Νέο Κόσμο. Τέτοιες ιστορίες έχουν εμπνεύσει πολλές φορές τούς λογοτέχνες ανά την υφήλιο. Μονάχα όμως ο Στέφανο Μασίνι από αυτούς συλλαμβάνει την ιδέα να γράψει σε τέτοιον έμμετρο ρυθμό και να δημιουργήσει ένα έργο υβριδικό, ένα λογοτεχνικό είδος το οποίο κινείται ανάμεσα σε πολλά, ανάμεσα στην ποίηση, τη λογοτεχνία και το έπος. Μέχρι και κόμικ και αλγεβρικούς τύπους, αριθμούς και λογοτεχνικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα ενσωματώνει ο Μασίνι στο έργο του με μια απίστευτη πρωτοτυπία και φαντασία που οργιάζει. Το αποτέλεσμα είναι πράγματι μοναδικό, καθώς ελάχιστα είναι τα έργα που έχουν γραφτεί παγκοσμίως και συνδυάζουν τόσο πολλές λογοτεχνικές φόρμες και καταφέρνουν να μας θυμίζουν έπος με επιτυχία, ένα έπος τόσο περιπετειώδες σαν την Οδύσσεια και την Ιλιάδα.

Όμως το βιβλίο αυτό θα μας μείνει στο μυαλό σίγουρα για τη γραφή του, την πρωτότυπη δομή του, την εναλλαγή πολλών διαφορετικών λογοτεχνικών ειδών σε ένα και τη φοβερή θεατρικότητά του.

Ο Μασίνι δεν επιμένει πολύ στο συναίσθημα. Αντιθέτως, γράφει ένα κείμενο άκρως ρεαλιστικό, το οποίο έχει όμως και πολλές σουρεαλιστικές πινελιές, τοποθετεί δηλαδή τα αληθινά γεγονότα σε ένα πλαίσιο υπερβατικό. Το κείμενο περιέχει επίσης πολλές λέξεις στα γίντις –τα περίφημα γερμανοεβραϊκά– κι αναφέρεται συχνότατα στις εβραϊκές γιορτές, τα ήθη και τα έθιμα. Έτσι, ο αναγνώστης θα μυηθεί στην εβραϊκή κουλτούρα και θα μάθει πολλά για τον τρόπο ζωής των Εβραίων μεταναστών κατά τους περασμένους δύο αιώνες.

Οι ήρωες του Μασίνι είναι αδίστακτοι, ψυχροί, αποκομμένοι από κάθε περιττό συναισθηματισμό, με μυαλό απολύτως αφοσιωμένο στις επιχειρήσεις που αποφέρουν χρήμα και δόξα. Άραγε, θα κρατήσει για πάντα όλο αυτό; Ή η κολοσσιαία επιχείρηση είναι κι αυτή καταδικασμένη να παρακμάσει κάποια στιγμή, όπως όλες οι μεγάλες αυτοκρατορίες που κάνουν τον κύκλο τους;

Μπίζνες;
Μπίζνες.
Και λίγη σημασία έχει αν και άλλοι προσπαθούν να κάνουν το ίδιο:
οι Λήμαν το κάνουν καλύτερα.
Καλύτερα από όλους.
Καλύτερα κι από μερικούς
Εβραίους όπως εκείνοι
Γερμανούς όπως εκείνοι
που έφτασαν στην Αμερική από τα περίχωρα του Ρίμπαρ.

Προσωπικά δεν έχω ξαναδιαβάσει ποτέ τέτοιο έργο και είμαι σίγουρη ότι αυτό ισχύει και για τους περισσότερους αναγνώστες. Η ιστορία των αδελφών Λήμαν, μα και της Αμερικής από τον 19ο στον 20ό αιώνα, παρουσιάζει οπωσδήποτε st massini22 μεγάλο ενδιαφέρον. Όμως το βιβλίο αυτό θα μας μείνει στο μυαλό σίγουρα για τη γραφή του, την πρωτότυπη δομή του, την εναλλαγή πολλών διαφορετικών λογοτεχνικών ειδών σε ένα και τη φοβερή θεατρικότητά του. Ιστορία και λογοτεχνία, επομένως, σε αγαστή συνεργασία, μα και θέατρο και έπος, δοκίμιο και ποίημα, κόμικ και τραγούδι, μαθηματικά και κινηματογράφος. Όλα τα παραπάνω θα τα βρει κανείς στην, πραγματικά μοναδική, Τριλογία των Λήμαν.