Nicole Krauss: «Τι σημαίνει να είσαι άντρας»

Ύστερα από το άκρως επιτυχημένο τελευταίο της μυθιστόρημα, το Δάσος σκοτεινό (βλ. εδώ), κι έχοντας βάλει τον πήχη πάρα πολύ ψηλά με αυτό, η Νικόλ Κράους επανέρχεται αυτή τη φορά με μια συλλογή διηγημάτων, την πρώτη της, για να μας δείξει πως όσο περισσότερο ανακατεύεις τη συγγραφική σου τράπουλα με τέχνη και εξαιρετικά εργαλεία, τόσο θα δημιουργείς λογοτεχνικά διαμαντάκια, άξια να διαβαστούν και να μείνουν.

Το εν λόγω βιβλίο, με τίτλο Τι σημαίνει να είσαι άντρας, από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο και αυτό, σε μετάφραση, και πάλι, της Ιωάννας Ηλιάδη, αποτελείται από δέκα διηγήματα, γραμμένα και δημοσιευμένα σε ένα εύρος χρόνου από το 2002 έως το 2020. Διόλου τυχαίο, μάλλον, πως η συλλογή ξεκινά με το διήγημα «Ελβετία», δημοσιευμένο το 2020 στο NewYorker και κλείνει με το διήγημα, που δίνει και τον τίτλο της συλλογής, «Τι σημαίνει να είσαι άντρας», δημοσιευμένο κι αυτό το 2020 στο Atlantic. Τρία εξ αυτών βλέπουν πρώτη φορά τη δημοσιότητα: το μικρότερο σε έκταση με τίτλο «Amour», το πολύ καλό «Η συντέλεια του κόσμου» και το εξαιρετικό «Ο σύζυγος». Η συλλογή τιμήθηκε με το Wingate Prize.

Σε πρώτο επίπεδο οι δέκα ιστορίες του βιβλίου σε μεταφέρουν σε διάφορα μέρη της υφηλίου, από Λατινική Αμερική έως Ιαπωνία, και πιο στοχευμένα σε πόλεις όπως η Γενεύη, το Τελ Αβίβ, η Νέα Υόρκη, η Καλιφόρνια, για να σου συστήσουν εκφάνσεις στιγμών των χαρακτήρων που αναμετρούνται από τη μια με την εγγενή εσωτερική τους απεραντοσύνη και από την άλλη με τη στενότητα μιας κατάστασης που καλούνται να αντιμετωπίσουν, είτε πρόκειται για νέους είτε για ηλικιωμένους ήρωες και ηρωίδες. Πλην όμως αυτό δεν είναι και το σημαντικότερο στοιχείο αυτής της συλλογής. Διότι μέσα σε αυτά εμπλέκεται έντονα το εβραϊκό στοιχείο, αφού και η συγγραφέας είναι Αμερικανοεβραία, αλλά και το εβραϊκό ζήτημα, το οποίο και αναδεικνύεται με έναν διαφορετικό τρόπο αυτή τη φορά.

Στο διήγημα «Ελβετία» παρακολουθούμε πώς, μέσα από τη συνύπαρξη τριών εφήβων κοριτσιών, διαφορετικής καταγωγής και φυλής, σε ένα ιδιωτικό σχολείο στην Ελβετία κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, η μεγαλύτερη εξ αυτών ιρανικής καταγωγής Σοράγια συνάπτει μια καταστροφική σχέση με έναν μεσήλικο Ολλανδό επιχειρηματία. Στην ουσία, αφηγούμενη αυτή την ιστορία η συγγραφέας μεταφέρει τον αντίκτυπό της στο παρόν, συγκρίνοντας την ιστορία αυτή με το πώς αντιμετωπίζει η μικρή της κόρη τα βλέμματα των αντρών.

Κι ενώ στην «Ελβετία» η εβραϊκή καταγωγή υποβόσκει σε δεύτερο και τρίτο επίπεδο, στο διήγημα «Ο Ζούσιαστη στέγη» έρχεται στην επιφάνεια για να αναδείξει σε πρώτο επίπεδο τη διαφορετική αντίληψη παλιών και νεότερων Εβραίων της διασποράς απέναντι στην εβραϊκή παράδοση. Διόλου τυχαίο εδώ ότι ο ήρωας πεθαίνει και επανέρχεται για να εκπληρώσει την παράδοση. Στο «Εγώ κοιμόμουν, μα ξαγρύπνα μου η καρδιά», που αποτελεί και στίχο από το Άσμα Ασμάτων, έχουμε περίπου το ίδιο μοτίβο με το προηγούμενο διήγημα. Εδώ ο πατέρας της αφηγήτριας, ο οποίος έχει μόλις πεθάνει, της αφήνει ένα διαμέρισμα κληρονομιά στο Τελ Αβίβ, το οποίο επισκέπτεται αυτή και μένει προσωρινά υπό το βάρος της ανάμνησής του. Φαίνεται όμως να έχει φροντίσει και κάτι ακόμα, με την παρουσία ενός αγνώστου γι’ αυτήν προσώπου, που έχει εξίσου κλειδιά γι’ αυτό το διαμέρισμα και που το επισκέπτεται εξίσου τακτικά.

Πώς μπορεί δηλαδή να λειτουργήσει η παράδοση με το παρόν έτσι όπως είναι διαμορφωμένο, πώς και αν μπορεί να διατηρηθεί η μνήμη αυτής της παράδοσης και η ανάμνηση του Ολοκαυτώματος αναλλοίωτη.

Στο διήγημα «Η συντέλεια του κόσμου», η ηρωίδα λίγο πριν από την ενηλικίωσή της πρέπει να αντιπαλέψει και να χαλιναγωγήσει τα αισθήματά της απέναντι στο διαζύγιο των γονιών της και τα απαραίτητα έγγραφα που πρέπει να παραδώσει στον ραβίνο γι’ αυτό, με την παράδοση λουλουδιών για το γαμήλιο πάρτι ενός νιόπαντρου ζευγαριού εν μέσω καταστροφικών πυρκαγιών. Η λύση ως διέξοδος δίδεται διά της γενετήσιας οδού στερεοτυπικά, επ’ αγαθώ της συνεχείας της ύπαρξης, με την προσωπίδα της απελευθέρωσης και της τήρησης παράδοσης.

Το «Βλέποντας τον Ερσαντί» αποτελεί ίσως το πιο βαθύ ψυχολογικά κείμενο της συλλογής: Πώς μπορεί το βλέμμα αυτή τη φορά και κατ’ επέκταση το πρόσωπο να στοιχειώσει τους λογισμούς δυο νεαρών γυναικών. Ακόμα κι εδώ η εβραϊκή παράδοση ελλοχεύει σε βάθος, αναδεικνύοντας το αφηγούμενο πρόσωπο χωρίς την πνευματικότητά του. Το «Μελλοντικές έκτακτες ανάγκες», που είναι και το παλαιότερο των διηγημάτων της συλλογής, διαφωτίζει καλύτερα το σχήμα του προηγούμενου διηγήματος. Μέσα από το μασκάρεμα με μια μάσκα, ένεκα του φόβου για ένα μελλοντικό τρομακτικό χτύπημα μετά την 11η Σεπτεμβρίου στην Αμερική, η ηρωίδα αντιλαμβάνεται αυτή την έλλειψη πνευματικότητας του προσώπου, απέναντι στον σύντροφό της, πλην όμως στιγμιαία και φευγαλέα και σκέφτεται να τον χωρίσει δίχως, κυρίως, να υποχωρήσει απέναντι στην υπάρχουσα κατάσταση, που τη θέλει έγκυο, και να ρίξει το μωρό που κυοφορεί. Το τέλος του συγκεκριμένου διηγήματος αποτελεί ακριβώς την πεμπτουσία της ελπίδας και της συνέχισης του είδους μέσα από την εβραϊκή κοσμοαντίληψη της ζωής.

Στο «Amour», όπου η ιστορία ξεκινάει από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης και η αφηγήτρια ανατρέχει στο παρελθόν, για να ανασύρει πάλι στιγμές που θα αναλύσει στο παρόν, επανέρχεται πάλι το ζήτημα των σχέσεων μέσα από το πρίσμα του ιουδαϊσμού. Το διήγημα «Στον κήπο» αποτελεί έναν ύμνο στην πίστη απέναντι στον άνθρωπο. Διακατέχεται από σχήματα που μπορούν να αναχθούν εύκολα σε παραδοσιακά εβραϊκά μέτρα και σταθμά, ενώ το διήγημα «Ο σύζυγος», που ακολουθεί, συμπυκνώνει σχεδόν όλα τα προηγούμενα σχήματα και μας δείχνει με τροχιοδεικτική ακρίβεια την ουσία του προβληματισμού της συγγραφέως. Αποτελεί το πλέον καταδεικτικό και καταλυτικό διήγημα για την κατανόηση και των υπολοίπων. Ενώ το τελευταίο, που δίνει και τον τίτλο της συλλογής, αλλά και από τον τρόπο κατά τον οποίο είναι δομημένο, έρχεται ως επιβεβαίωση όλων αυτών.

Η συγγραφέας, μέσα από μια αναζήτηση ταυτότητας και εαυτού σε πρώτο επίπεδο, και ιδίως με τις αναλήψεις που επιχειρεί στο παρελθόν, θέλει να μας τονίσει κάτι πιο βαθύ και ουσιαστικό, αναφορικά με το ποιόν των ηρώων. Ουσιαστικά, μέσω της μεταμοντέρνας λογοτεχνικής αφήγησης διερευνά τα όρια της μνήμης και κατ’ επέκταση της ανάμνησης, όπως αυτή διαμορφώνεται στα εβραϊκής καταγωγής στοιχεία της διασποράς, αλλά και όλου εν γένει του εβραϊκού ζητήματος. Πώς μπορεί δηλαδή να λειτουργήσει η παράδοση με το παρόν έτσι όπως είναι διαμορφωμένο, πώς και αν μπορεί να διατηρηθεί η μνήμη αυτής της παράδοσης και η ανάμνηση του Ολοκαυτώματος αναλλοίωτη. Ή, πάλι, πώς και εάν μπορεί μια τέτοιου είδους παράδοση να διασώσει στοιχεία που μπορούν να την κάνουν να διατηρηθεί στο παρόν και στο μέλλον. Μείζονα ζητήματα για έναν λαό και μια φυλή που έχει διατηρηθεί ζώσα και κραταιά μέσα ni krauss22 από αυτή την παράδοση, αλλά και τροφή για σκέψη για το πώς μπορεί κάτι παραδόσιμο να συνεχίσει να υφίσταται με την ίδια δυναμική στη σύγχρονη πραγματικότητα και στο μέλλον. Ιδίως για λαούς τόσο αρχαίους όπως οι Εβραίοι…